Celem mojej pracy jest odpowiedź na pytanie w jakim stopniu wykształcenie rodziców wpływa na aspiracje ich dzieci i na ich wybory życiowe. Odpowiem również na pytania czy to prawda, iż dzieci aspirują do poziomu wykształcenia co najmniej równego bądź wyższego niż swoi rodzice? oraz czy to prawda, iż dzieci wybierają zawód wykonywany przez rodziców?
Aby odpowiedzieć na te pytania przeprowadziłam badanie w którym wzięło udział 90 osób w wieku 16-17 lat. Byli to uczniowie II-gich klas szkół ponadgimnazjalnych tworzących trzy równe grupy o zróżnicowanym profilu edukacyjnym: Zasadnicza Szkoła Zawodowa (30 osób), Technikum Chemiczne (30 osób) oraz Liceum Ogólnokształcące (30 osób). Zanim jednak przejdę do omówienia uzyskanych przez mnie wyników, przedstawię teorię na podstawie której wysnułam owe hipotezy i na której oparłam swoje badanie.
Od wieków wiele zainteresowania wśród badaczy budzą aspiracje i czynniki które je determinują. Niekwestionowany wydaje się wpływ rodziny na nasze funkcjonowanie w społeczeństwie.
To właśnie rodzina jest jednym z najważniejszych czynników kształtujących osobowość dziecka. Od niej w dużym stopniu zależy jaki będzie człowiek, do czego będzie dążył. Uspołecznia, kształtuje światopogląd i postawę dziecka (Sękowska, 1991). Jest "kolebką osobowości każdego człowieka" - jak mówi Maria Ziemska (Ziemska, 1975, str.5). Szczególnie ważne i interesujące wydaje się podjęcie tego zagadnienia w odniesieniu do ludzi młodych, wchodzących w dorosłe życie, stojących u progu pierwszych poważnych i wiążących decyzji takich jak wybór zawodu.
Wybór szkoły i zawodu jest jedną z najważniejszych decyzji podejmowanych w życiu.
Od trafności oceny swoich możliwości, dopasowania ich do swoich zdolności oraz zainteresowań, zależy dalszy rozwój człowieka. Decyzja ta ma więc ogromną wagę dla jednostki, ale również dla społeczeństwa w którym przyjdzie jej funkcjonować. Młodzi ludzie tworzą bowiem, nowe pokolenie, od którego zależy przyszłość.
Beavers uważa, że społeczne i psychologiczne funkcjonowanie jednostek to wpływ doświadczeń rodzinnych. To, jak się w późniejszym życiu zachowujemy, jak myślimy, jakimi wartościami się kierujemy, a także jakie wyznajemy poglądy, to wielokrotnie skutek naszego pochodzenia i wychowania (za: Jelonkiewicz, 1995). Rodzina funkcjonująca prawidłowo zapewnia dziecku poczucie bezpieczeństwa, jest źródłem miłości i akceptacji. Rodzice kierują rozwojem dziecka, stymulują jego rozwój i pomagają w rozwoju aspiracji odpowiednich do zdolności i zainteresowań (Hurlock, 1985)
Wychowanie jest procesem spontanicznym, rzadziej działaniem celowym, zamierzonym i ukierunkowanym na określony cel, co jest typowe dla instytucji i placówek wspomagających wychowanie (za: Przetacznik-Gierowska, 1994). Zaspokajając podstawowe biologiczne i psychologiczne potrzeby dziecka, rodzina kształtuje jednocześnie jego potrzeby poznawcze i emocjonalne. To właśnie rodzice są modelami wzorców zachowań i postaw (Przetacznik-Gierowska, 1994).
Sam fakt, w jakiej rodzinie dziecko przychodzi na świat, ma ogromne znaczenie dla jego rozwoju. Pozycja społeczna rodziców, wykształcenie, cele życiowe, aspiracje, tworzą szereg cech, które oddziałują na aspiracje dzieci. Czym są aspiracje? W psychologii pojmowane są one jako "pragnienie osiągnięcia czegoś znaczącego, dążenie do jakiegoś znaczącego celu, ambicja; przekonanie o własnych możliwościach w danym, szerszym lub węższym zakresie aktywności, będące dla człowieka podstawą oceny osiągniętych działań� (Szewczuk, 1979, str.93). Jak mówi Tadeusz Lewowicki (1987), możemy je rozpatrywać jako efekt oddziaływań zewnętrznych , lub jako wynik procesów dokonujących się w psychice jednostki.
Wiadomo, że aspiracje edukacyjne i zawodowe dzieci, mogą być zatem zależne od środowiska rodzinnego. Jest to oddziaływanie wieloczynnikowe, przejawiające się w sferze materialnej czyli poprzez osiągnięty poziom: wykształcenia, stylu życia, dochodu, stwarza się pewien punkt odniesienia do aspiracji dziecka.
Pozycja rodziców i poziom społeczny skłania do osiągnięcia wyższego, lub przynajmniej równego im miejsca. Im wyższa pozycja społeczna rodziny, tym częściej młodzież wybiera zawody o wyższej randze społecznej (Krzeszowska, 1989). Z. Kwieciński (1990) uważa że funkcjonuje koło "kulturowej reprodukcji" wykształcenia i silny konflikt międzywarstwowy, w którym szanse dzieci rodziców mniej wykształconych są ograniczone.
Drugim czynnikiem są przyswajane przez dziecko wzorce postępowania, wartości poglądy, opinie wyrażane w kręgu rodzinnym.
Znaczną rolę odgrywają tradycje rodzinne. Kontynuowanie zawodu rodziców można jednak uznać za pozytywne tylko wtedy, jeżeli wyboru nie dokonuje się pod presją rodziców. Bywa, że rodzice narzucają dzieciom swoje wybory lub nierealnie oceniają ich możliwości. Pod wpływem takiego oddziaływania może się rozwijać niechęć do domu rodzinnego i tendencja do odrzucenia wpływu rodziców. Trzeci czynnik to bezpośrednie oddziaływanie rodziców, pragnących wzbudzić pożądane aspiracje (Janowski, 1977).
Tadeusz Lewowicki przeprowadził badania dotyczące czynników determinujących aspiracje uczniów szkół podstawowych i średnich. Jednym z czynników było wykształcenie rodziców. Zarówno w grupach uczniów szkół podstawowych, jak i szkół średnich, czynnik ten różnicował aspiracje dzieci i młodzieży. "Dzieci, których rodzice mieli wykształcenie wyższe, lub niepełne wyższe, deklarowały silniejsze aspiracje edukacyjne i zawodowe niż te, których rodzice mieli wykształcenie podstawowe, średnie lub niepełne średnie" (Lewowicki, 1987, str.136).
Przedmiotem mojego badania są aspiracje edukacyjne i zawodowe uczniów szkół średnich. Ma ono na celu zweryfikowanie stopnia determinacji czynnika jakim jest wykształcenie rodziców. Próbuję również odpowiedzieć na pytanie czy kultywuje się rodzinne tradycje przy decyzjach dotyczących wyboru zawodu, czy współczesna młodzież kieruje się wartościami zakorzenionymi w środowisku rodzinnym.
W celu zweryfikowanie moich hipotez zastosowałam metodę pozwalającą przeanalizować poziomy wykształcenia rodziców uczniów trzech szkół oraz aspiracje tych uczniów. Szczegółowe informacje uzyskałam z ankiety własnego autorstwa, gdzie w pytaniach otwartych i zamkniętych pytałam m.in. o poziom wykształcenia rodziców, aspiracje dzieci, zawód wykonywany przez rodziców, przyszły zawód dzieci, oraz o to czy w ich rodzinach rodzice rozmawiają z dziećmi o ich przyszłości.
(...)
Marta Morawska
Beata Załucka
Justyna Nowicka |
