Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie
PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji
Komunikacja i interakcja w klasie szkolnej

Od 01.01.2015 odwiedzono tę wizytówkę 9876 razy.
Chcesz zwiększyć zainteresowanie Twoją jednostką?
Zaprezentuj w naszym informatorze swoją jednostkę ->>>
* szkolnictwo.pl - najpopularniejszy informator edukacyjny - 1,5 mln użytkowników miesięcznie



Platforma Edukacyjna - gotowe opracowania lekcji oraz testów.



 

 

Klasy nie da się opisać li tylko jako układu ról i norm. Należy na nią patrzeć z różnych punktów widzenia.

Pierwsza perspektywa patrzenia na klasę wiąże się z faktem dość oczywistym: oto pewna liczba osób tworzy grupę dlatego, że chce przebywać ze sobą. Istnieje rodzaj szczególnej więzi łączącej uczniów, dzięki czemu wolą oni przebywać ze sobą niż samotnie lub z innymi osobami. Dzieje się tak najczęściej z dwu powodów. Po pierwsze - grupa zaspakaja emocjonalne potrzeby swych członków, głównie potrzebę afiliacji czyli chęci utrzymywania kontaktów z ludźmi, otrzymywania ( i dawania ) przejawów ciepła, sympatii i uznania.

Drugim powodem łączenia się ludzi w grupy jest podobieństwo ich postaw, poglądów przekonań. Ważna jest wymiana informacji dająca im przekonanie, iż znajdują się wśród osób, które podobnie myślą, czują i postępują. Więź emocjonalna jest głównym czynnikiem wyznaczającym spoistość grupy.

Można też patrzeć na grupę poprzez pryzmat sposobu przepływu informacji pomiędzy uczniami. Informacje są czymś w rodzaju układu nerwowego grupy; dzięki niemu jej członkowie zyskują wiedzę na temat tego, co się dzieje w ich otoczeniu, a także w sobie nawzajem. Dane te są podstawą do określania celów grupy i sposobów ich osiągania. Informacje mają zatem zasadnicze znaczenie dla istnienia i funkcjonowania grupy. Patrząc na grupę w ten sposób można obserwować w jaki sposób informacje są przekazywane, kto ma ich mniej, a kto więcej. Na tej podstawie można ustalić charakterystyczne wzorce krążenia informacji. Gdy jedna osoba rozdziela informacje pozostałym członkom grupy-powstaje "gwiazda"; z "kołem" mamy do czynienia wtedy, gdy informacje krążą od ucznia do ucznia. Można także dowiadywać się, które osoby należą do najlepiej poinformowanych, które zaś mają mniej informacji ważnych dla grupy. W ten sposób otrzymujemy zarys struktury informacyjnej grupy.

Patrzeć na klasę można też poprzez pryzmat władzy posiadanej przez jej członków. Są osoby pełniące role przywódcze oraz takie, które są im podporządkowane. W klasie może być jeden lider, może też być większa liczba przywódców. Różne tez mogą być między nimi układy, np. ignorowanie lub rywalizacja. Poszczególni uczniowie mają różną pozycję w strukturze władzy; są tacy, którzy nie mają w tym względzie żadnych możliwości.

Każde dziecko żyje w określonym otaczającym je środowisku i poddawane jest różnorodnym wpływom otoczenia. Środowisko oddziałuje na młodego człowieka na wielu płaszczyznach, a jego składniki (naturalne, kulturowe i społeczne) są ze sobą nierozerwalnie połączone.

W miarę dorastania człowiek wchodzi w coraz bardziej skomplikowane interakcje z innymi ludźmi. Dzięki temu poznaje obowiązujące w danej grupie wzory postępowania, uczy się poznanych zachowań, dostosowuje się do określonych ról. Bardzo ważny jest w tym procesie udział szkoły, a w szczególności klasy szkolnej, która stanowi środowisko społeczne i wychowawcze. W procesie wychowania zachodzi swoista interakcja wychowawcy klasy z wychowankiem. Wychowawca zaś aktywnie dokonuje wyboru i akceptuje część wpływów, na podstawie których wytworzy w sobie system wartości i norm moralnych.

Interakcje w szkole są najbardziej interesujące dla nauczyciela, bo on zwykle w nich uczestniczy.

Interakcję można analizować z punktu widzenia behawiorystycznego, niejako zewnętrznego, w którym przeważają opisy zachowań partnerów interakcji, i z punktu widzenia wewnętrznego, poznawczego, w którym uwzględnia się procesy psychiczne uczestników interakcji, a szczególnie ich procesy poznawcze.

Jednym z badań poświęconych interakcjom na terenie klasy szkolnej, a szczególnie interakcjom między nauczycielami i uczniami, było badanie przeprowadzone przez P.W.Jackson i H.M.Lahaderne.

Wyróżniono:
1. Interakcje o charakterze instruktażowym, gdy odnosiły się one do programu z danego przedmiotu lub miały na celu osiągnięcia celów kształcenia.
2. Interakcje o typie kierowania (chyba nie najlepiej nazwane), gdy chodziło o interakcje przepisów obowiązujących w klasie.
3. Interakcje o charakterze przyzwalania lub zabraniania, których celem było utrzymanie porządku w klasie, a także karania niewłaściwego zachowania. (P.W.Jackson, H.M.Lahaderne Inequalities of Teacher - pupil Contacts. "Psychology in School" 1967, vol. 4 w: Stanisław Mika "Psychologia społeczna dla nauczycieli" Wydanie drugie zmienione WS i P. Warszawa 1987 str. 34.)

W polskiej literaturze interakcjom nauczyciele - uczniowie obszerne studium poświęcił M. Wosiński, który wyróżnił dziewięć kategorii zachowań nauczyciela (czynność przygotowawcza, przydzielenie zadań, rozmowa z uczniem, korygowanie pracy ucznia, ocenianie głośno ucznia, pytanie nauczyciela, na które uczeń odpowiada, zachęta do pracy, zwracanie uwagi uczniowi, wykład, wyjaśnianie) i siedem kategorii zachowań ucznia (pracuje indywidualnie, czyta głośno, pisze na tablicy, zgłasza potrzebę pomocy, zgłasza się do odpowiedzi, spontanicznie pokazuje nauczycielowi swoje wytwory, spontanicznie mówi do nauczyciela). M.Wosiński "Współdziałanie nauczyciela z uczniami. Katowice Uniwersytet Śląski 1978 W: St. Mika j - w str. 39.)

Rozpatrując interakcje ze strony obserwatora z zewnątrz, stwierdzono, że występują w nich pewne zjawiska, które trudno zrozumieć bez spojrzenia od wewnątrz, i z perspektywy uczestnika interakcji. I tak okazało się, że nauczyciele w zróżnicowany sposób zachowują się do uczniów, w zależności od tego, czy oceniają ich jako zdolnych, czy mało zdolnych, jako dobrych czy słabych. Nieco inaczej można powiedzieć, że opinia nauczyciela o dobrym uczniu, to, jak uczeń jest przez nauczyciela postrzegany, ma poważny wpływ na zachowanie wobec tego ucznia. Można jednak również przyjąć, że to, jak ocenia nauczyciela uczeń, wpływa na jego zachowanie w stosunku do nauczyciela. Jeżeli nauczyciel jest na przykład oceniany jako niesprawiedliwy, to uczeń może nie przygotowywać się z przedmiotu, może unikać zgłaszania się do odpowiedzi itd.

Stanisław Mika rozróżnia trzy zbiory danych, stanowiące materiał do tworzenia spostrzeżeń o osobie, z którą jesteśmy lub będziemy w interakcji.
1. Niekiedy są to zewnętrzne oceny fizyczne takiej osoby. Istnieje szereg takich zewnętrznych ocen, na podstawie których bardzo szybko (niekiedy mówi się o roli pierwszego wrażenia) tworzymy sobie spostrzeżenie innej osoby.
Do cech takich należą między innymi: wzrost, atrakcyjność fizyczna, sposób ubierania, sposób mówienia, gestykulowanie, itp. Warto zwrócić uwagę, że takie szybko tworzone spostrzeżenia oparte na zewnętrznych cechach mogą nie być w pełni prawdziwe.
2. Znacznie ważniejszym źródłem informacji o jakiejś osobie są jej zachowania. Nie chodzi oczywiście o wszelkie zachowania, ale o pewne ich fragmenty, epizody szczególnie ważne dla osoby spostrzegającej je. Na przykład dla nauczyciela są szczególnie informujące te zachowania ucznia, które wiążą się z przyswajaniem przez niego określonej wiedzy i umiejętności dotyczących przedmiotu wykładanego przez tego nauczyciela. Ważne jest to, czy uczeń uważa na lekcji, a więc czy słucha nauczyciela, notuje, czy przygotowuje prace zadane do domu, czy poprawnie odpowiada.
Inne zachowania ważne z punktu widzenia nauczyciela to te, które są związane z utrzymywaniem porządku w klasie, a więc: czy w czasie lekcji uczeń rozmawia, przeszkadza innym uczniom, kręci się, zajmuje się innymi sprawami. Wreszcie i inne zachowania, takie jak pomaganie kolegom, pomaganie nauczycielowi, również są brane pod uwagę przez nauczyciela przy tworzeniu sobie obrazu ucznia.
Tego rodzaju zachowania ucznia są dla nauczyciela informacjami, które - następnie przetwarzane - stanowią podstawę ukształtowania się niekiedy bardzo złożonego spostrzeżenia o danym uczniu. Spostrzeżenia te stanowią podstawę do wydawania oceny o uczniu, a także sterują zachowaniami nauczyciela w stosunku do niego.
3. Innym źródłem danych stanowiących podstawę tworzenia o kimś spostrzeżeń są informacje o nim otrzymywane od innych osób. Na przykład w szkole nauczyciele przekazują sobie opinie o uczniach - zwykle o tych wybijających się lub o tych, którzy stwarzają kłopoty. Opinie takie mogą w poważny sposób wpłynąć na to, jakie spostrzeżenie kształtujemy sobie o danej osobie, czego od niej oczekujemy, jakie oceny jesteśmy skłonni o niej wydawać. Czasami przecież takie opinie powtarza się po zasłyszeniu ich od kogoś innego, a wówczas nabierają one charakteru plotek, których treść - w czasie przekazywania - może ulec poważnym zniekształceniom.

Na zakończenie rozważań o źródłach, z których czerpiemy informacje o innych osobach, zwróćmy uwagę na to, że już na samym początku dokonujemy selekcji tych informacji. Ową selektywność możemy rozumieć dwojako.
1. Mając do czynienia z dużą liczbą osób, z którymi wchodzimy w interakcję - dobrym przykładem jest tu nauczyciel, mający niekiedy ponad 30 uczniów na lekcji- zwykle zwracamy uwagę na zachowania niektórych, które z jakichś powodów są dla nas ważne. Prowadzi to do tego, że spostrzeżenia dotyczące tych właśnie osób są bardziej rozwinięte, pełniejsze. Natomiast nasze spostrzeżenia dotyczące osób niewyróżniających się mogą być niezwykle ubogie lub mogą w ogóle nie istnieć. Na przykład w klasie nauczyciel wie stosunkowo dużo o uczniach wyróżniających się w sensie pozytywnym lub wyróżniających się w sensie negatywnym. Natomiast uczniowie nie wyróżniający się stanowią tło dla tych, którzy się wyróżniają i nauczyciel nie jest w stanie zbyt wiele o nich powiedzieć. Sytuacja nauczyciela jest pod tym względem szczególnie trudna, nie jest on po prostu w stanie zwracać uwagi na zachowanie wszystkich uczniów w ciągu 45 minut.
2. Spostrzegający zwraca uwagę na te zachowania, którymi ze względu na swoje wewnętrzne struktury poznawcze jest szczególnie zainteresowany. Przykładem może być taka zewnętrzna cecha fizyczna ucznia, jak jego wzrost. Chłopiec o wysokim wzroście przyciąga uwagę wychowawcy, ponieważ interesuje go, czy ów wzrost nie jest związany z aspołecznymi zachowaniami tego ucznia ( np. prześladowanie słabszych ) lub czy z powodu nadmiernego wzrostu nie dokuczają mu koledzy. Wysoki wzrost ucznia może zwrócić uwagę nauczyciela wf ze względu na potencjalną przydatność jednostki w drużynie koszykówki.

Widzimy więc, że różne wewnętrzne struktury spostrzegających mogą prowadzić do zwracania uwagi na podobne informacje dotyczące danej osoby lub wprost przeciwnie - na zupełnie inne informacje.

Każde dziecko stając się uczniem wchodzi w kontakt z rówieśnikami, w wyniku czego nawiązują się różnego rodzaju relacje między poszczególnymi uczniami. Ważne jest, aby w grupach działalność ta opierała się raczej na współpracy niż na rywalizacji członków. Powstaje wówczas wspólnota grupowa czyli wzajemne zrozumienie, dobre samopoczucie, lepsza organizacja działań.

Nieformalna struktura klasy oparta na więziach emocjonalnych między uczniami sprawia, iż z biegiem czasu wytwarza się pewna hierarchia. Wyraźnie ujawniają się wzajemne sympatie i antypatie. Z jednej strony na czoło klasy wychodzą jednostki popularne, przywódcy grupy, z drugiej dzieci niepopularne i odrzucane przez rówieśników. Dzieci poznają się coraz lepiej i wyrabiają sobie opinie o swoich kolegach i koleżankach. Opinie takie są na ogół trwałe. Jednostki niepopularne napotykają na bardzo poważne trudności w przystosowaniu się do życia klasy. Brakuje im pozytywnej motywacji do pracy, źle czują się w grupie. Taka sytuacja może spowodować zachwianie równowagi emocjonalnej dziecka i zniechęcić je do szkoły.

Bardzo ważną sprawą wśród uczniów danej klasy jest sprawne porozumiewanie się, które jest podstawową umiejętnością społeczną. Uczniowie, prawidłowo komunikując się ze sobą, osiągają wzajemne zrozumienie, uczą się wyrażać siebie, wywierają wzajemny wpływ, rozwiązują problemy. Udzielają informacji o sobie i dowiadują się o tym, jak widzą ich inni. Sprawne komunikowanie jest przydatne w zaspakajaniu potrzeb, bo jasno wyrażone pragnienia mają większą szansę spotkać się z odpowiedzią. Umiejętność negocjacji jest podstawą wielu sukcesów życiowych. Wymiana informacji umożliwia rozwój, a brak możliwości wymiany myśli i uczuć skazuje na samotność i wyobcowanie. Problemy ze zrozumieniem partnera utrudniają współdziałanie i wzajemną pomoc.

Komunikacja to skomplikowany i złożony proces. Wymaga świadomej kontroli tego, co i jak przekazujemy oraz sprawdzania, jak nasz komunikat rozumie odbiorca. Skuteczna komunikacja ma zatem miejsce wtedy, gdy nasz rozmówca odbiera treść komunikatu, która jest zgodna z naszą intencją. Wypowiadaniu słów towarzyszą na ogół różne gesty i zachowania, dzięki którym lepiej rozumiemy komunikat. Bywa jednak i tak, że słowa, które mówimy, nie współbrzmią z tym, co wyraża nasza twarz, np. ktoś mówi, że jest szczęśliwy, a jego twarz "mówi" jest mi smutno.

W klasie szkolnej zarówno nauczyciel, jak i uczniowie wnoszą wiele złych nawyków utrudniających porozumiewanie się i współżycie. Na przykład słuchają po to tylko, by osądzać i oceniać mówiącego; przerywają sobie wzajemnie; ignorują część wypowiedzi, a więc słuchają nieuważnie. Wszystko to sprawia, że choć porozumiewają się, proces ten nie zawsze kończy się porozumieniem.

O dobrym komunikowaniu się, możemy mówić wtedy, gdy intencje jednej osoby są poprawnie odebrane przez odbiorcę. Bardzo ważne jest to, by treść komunikatu została odebrana prawidłowo.

Komunikowanie się to nie tylko wymiana informacji za pośrednictwem mowy. Wprawdzie niewiele byśmy mogli zakomunikować bez słów, ale też najpiękniej i najmądrzej brzmiące słowa nie zapewniają, że to, co mówimy lub piszemy ma sens. Słów używamy po to, by powiadomić o czymś słuchacza, by przekonać go do czegoś.

Przekaz słowny, to tylko niewielki procent całości przekazu. Znacznie więcej komunikujemy się w sposób pozawerbalny. Nie zawsze zdajemy sobie sprawę, że nośnikiem informacji są gestykulacje rąk, mimika twarzy, tonacja i barwa głosu, dotyk, a nawet sposób ubierania się i makijaż. Bezsensowne machanie rękami przez mówiącego niewiele wnosi do wypowiedzi, a niemal zawsze robi złe wrażenie na słuchaczu. Unikanie wzroku rozmówcy uważa się za przejaw braku szczerości, natomiast podtrzymywanie kontaktu wzrokowego, mobilizuje uwagę odbiorcy. Dlatego nie ma się co dziwić, że przekazywane informacje, nie zawsze oddają adekwatne treści, jakie ma na myśli nadawca. Czasem miłe słowa, pochwały, mówione z nieprzyjemnym wyrazem twarzy, zimnym głosem, powodują, że odbieramy je jako obłudę i możemy czuć się zranieni. I odwrotnie, przykra wiadomość, ale wypowiedziana z serdecznym wyrazem twarzy, ciepłym tonem, może podnieść na duchu, może dodać siły, by przezwyciężyć czyhające trudności. W procesie porozumiewania ważne jest nie tylko to, by zostać dobrze zrozumianym. Znaczące jest też, by dobrze zrozumieć swego rozmówcę. Na ogół często nie słuchamy i w ten sposób tracimy cenny kontakt z drugą osobą.

Słuchanie jest bardzo ważne w komunikowaniu się. Jeśli tylko udajemy, że słuchamy, szybko jest to wychwytywane przez rozmówcę i tym samym tracimy go.

Jeśli się nam śpieszy, albo po prostu nie jesteśmy w stanie brać udziału w dobrej rozmowie, nie okłamujmy się, że "przecież słuchamy". Warto wytłumaczyć rozmówcy zaistniałą sytuację i po prostu umówić się na inny termin. Słuchanie czynne, w przeciwieństwie do biernego, przekonuje nadawcę, że jest rozumiany, jak również, że to, co ma do powiedzenia, jest ważne i trafia do słuchacza. Słuchanie czynne, to przede wszystkim używanie informacji zwrotnych. Nie chodzi tu koniecznie o informacje werbalne. Jak ważne jest nieraz kiwnięcie głową czy też uśmiech będący oznaką zainteresowania. Niemal każdy kto wysyła jakieś informacje, chciałby wiedzieć, jak jest odbierane to, co mówi, jak działa na słuchacza.

Bardzo ważna w porozumiewaniu się jest też wiarygodność nadawcy.

Podsumowując, można stwierdzić, iż podstawą dobrego komunikowania się są przede wszystkim dobre chęci zarówno odbiorcy, jak i nadawcy. Dziś wielu ludzi wstydzi się komunikować ze sobą odkrywać swoją wrażliwość. Kryją to wszystko pod maską żartu i lekceważenia. Komunikują coś innego, niż rzeczywiście by chcieli zakomunikować. Wiarygodną staje się osoba, która potrafi przyznać, że czegoś nie wie. Takim przyznaniem nadawca wzbudza szacunek i ufność u odbiorcy. Na wiarygodność nadawcy może tez wpływać okazywane zainteresowanie, życzliwość i ciepło. Każdemu z nas zdarzyło się przeżyć sytuacje pełne rozgoryczenia i żalu, że nie czujemy się zrozumiani i nie rozumiemy innych.

Czy nauczyciel może mieć na to jakiś wpływ? Tak, bo to on w dużej mierze kształtuje styl porozumiewania się w klasie, wprowadza normy, które regulują, - co, kiedy i w jaki sposób można powiedzieć, może zdziałać znacznie więcej, zapraszając uczniów do wspólnej pracy nad dokonaniem komunikacji.

Literatura:
1. Janowski A., Stachyra R., Prestiż ucznia wśród rówieśników, Warszawa 1985.
2. Mika S., Psychologia społeczna dla nauczycieli, Warszawa 1987.
3. Wosiński M. Współdziałanie nauczyciela z uczniami, Katowice 1978.
4. Zaczyński W., Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1995.

Anna Kornas

Umieść poniższy link na swojej stronie aby wzmocnić promocję tej jednostki oraz jej pozycjonowanie w wyszukiwarkach internetowych:

X


Zarejestruj się lub zaloguj,
aby mieć pełny dostęp
do serwisu edukacyjnego.




www.szkolnictwo.pl

e-mail: zmiany@szkolnictwo.pl
- największy w Polsce katalog szkół
- ponad 1 mln użytkowników miesięcznie




Nauczycielu! Bezpłatne, interaktywne lekcje i testy oraz prezentacje w PowerPoint`cie --> www.szkolnictwo.pl (w zakładce "Nauka").

Zaloguj się aby mieć dostęp do platformy edukacyjnej




Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie