Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie
PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji
Znaczenie fazy rozwoju i dojrzałości mózgu w nauczaniu języków obcych u dzieci

Od 01.01.2015 odwiedzono tę wizytówkę 1722 razy.
Chcesz zwiększyć zainteresowanie Twoją jednostką?
Zaprezentuj w naszym informatorze swoją jednostkę ->>>
* szkolnictwo.pl - najpopularniejszy informator edukacyjny - 1,5 mln użytkowników miesięcznie



Platforma Edukacyjna - gotowe opracowania lekcji oraz testów.



 

 

Streszczenie

Przyswojenie i zapamiętanie materiału we wczesnym wieku szkolnym jest zależne w dużej mierze od tego, jak nauczyciel ten materiał zaprezentuje i utrwali. Sposób prezentacji musi zaś być dobrany odpowiednio do wieku ucznia i brać pod uwagę różnice w zdolnościach dzieci, zależne od dominacji różnych półkul mózgowych. Dydaktyka przeznaczona dla uczniów najmłodszych powinna zatem uwzględniać psychologiczne aspekty rozwoju dzieci, a także etapy dojrzałości emocjonalnej. Niniejszy artykuł ma na celu uświadomienie nauczycielom natury poszczególnych faz rozwoju oraz wpływu dominacji półkul mózgowych u dzieci i na ich podatność na naukę języków obcych. Przytoczone tu informacje mają w swoim zamierzeniu pomóc dobrać takie techniki i metody nauczania języka obcego, które będą adekwatne do fazy rozwoju dziecka. Warto sobie także uświadomić różnice w zdolnościach dzieci do przyswajania języka obcego w zależności od procesów rozwojowych zachodzących w półkulach mózgowych.

Wprowadzenie

Już w 70 latach ubiegłego stulecia rola psychologii w dydaktyce języków obcych zaczęła wzrastać. Dzisiaj jej znaczenie dla rozwoju nauczania języków obcych nie zostaje już poddawane w wątpliwość. Wiedzę o fizjologii procesów zachodzących w mózgu, pamięci i jej roli w zapamiętywaniu i odtwarzaniu informacji powinni posiadać nie tylko teoretycy, ale przede wszystkim praktycy zajmujący się nauczaniem języków obcych. Nauczyciel powinien być świadomy stanów i procesów psychicznych, jakie zachodzą w organizmie w określonych sytuacjach. Ważne jest w jego pracy z dziećmi, aby kierował się określonymi zasadami psychologicznymi i pedagogicznymi, w przeciwnym razie jego praca dydaktyczna jest w pewnym sensie "amatorszczyzną" (por. Brzeziński 1987:82). Dotyczy to szczególnie tych osób, które pracują z małymi dziećmi. Młodzież i dorośli mają już najczęściej opracowane własne strategie nauki i mogą odnosić sukcesy w nauce nawet w wypadku, gdy nauczyciel popełnia błędy metodyczne. Taka sytuacja nie ma miejsca na zajęciach z małymi dziećmi. Przyswojenie i zapamiętanie materiału we wczesnym wieku szkolnym jest zależne przede wszystkim od tego, jak nauczyciel ten materiał zaprezentuje i utrwali.

Pierwsze lata w szkole mają ogromne znaczenie dla dziecka i jego dalszego rozwoju. Jeden etap ma ono już za sobą i teraz wchodzi w kolejny, trudny, ale i interesujący. Szkoła towarzyszy dziecku bardzo długo - obejmuje prawie całą drogę do dojrzałości. Swoją przygodę ze szkołą dziecko rozpoczyna w wieku siedmiu lat. Jest to granica pomiędzy dzieciństwem (w węższym znaczeniu) a kolejnym stadium rozwoju człowieka. Niektóre dzieci rozpoczynają również w tym czasie (niekiedy już w przedszkolu) naukę języka obcego.

W wieku przedszkolnym to rodzina była podstawowym i dla wielu dzieci jedynym czynnikiem decydującym o wychowaniu. Od siódmego roku życia dziecko rozpoczyna zupełnie inne życie. Nie tracąc kontaktu z rodziną, która je nadal wychowuje i opiekuje się nim, dziecko wkracza w zupełnie inne środowisko - środowisko szkolne. To środowisko będzie kształtowało jego umysł i będzie miało wpływ na rozwój jego osobowości.

Rozpoczęcie kariery szkolnej oznacza dla dziecka zmianę dotychczasowego stylu życia. Do tego czasu zabawa była jego podstawową czynnością. Teraz pojawia się poważny osobisty i socjalny obowiązek. Dziecko musi wstać o wyznaczonej porze, iść do szkoły, wypełniać zadania zdefiniowane programem szkolnym, przyswoić sobie określone wiadomości i umiejętności. Ponadto musi się dopasować do nowego otoczenia i nawiązać kontakty z rówieśnikami. Rola szkoły nie ogranicza się zatem do przekazywania wiedzy. Powinna ona swoich podopiecznych również socjalizować. Z reguły dzieci na starcie są pozytywnie nastawione do szkoły i stawianych przez nią zadań. Szkoła wychodzi naprzeciw oczekiwaniom dziecka, problemy zaczynają się, gdy zostanie ono rozczarowane. Dziecko chce pokazać, że coś potrafi. Chce być traktowane poważnie i jest w pełni gotowe współpracować, by wraz z innymi wypełnić określone zadanie. Potrzebuje również usłyszeć od dorosłych, których uważa za autorytet, ich ocenę i ich zdanie na temat wykonanej przez nie pracy. (Baacke 1999:276).

Dojrzałość mózgu i system nerwowy

Mózg jest najważniejszą częścią centralnego układu nerwowego człowieka. Jest podzielony symetrycznie na prawą i lewą półkulę, przy czym ich funkcje sensoryczne i motoryczne z małymi wyjątkami się krzyżują. Według Lennenberga (por. 1972:32,33) od aktualnego neuro-fizjologicznego stopnia dojrzałości mózgu zależy rozwój zdolności kognitywnych i językowych. Rozwój mózgu idzie w kierunku lateralizacji - specjalizacji funkcjonalnej półkul mózgowych.

Nie wiadomo dokładnie, kiedy lateralizacja zostaje zakończona. Próbuje się jednak rekonstruować etapy przebiegu tego procesu. Najpierw rozwijają się percepcja i motoryka. Dziecko zaczyna przyswajać sobie mowę. Początkowo są to elementy niewerbalne i prozodyczne. Po szóstym miesiącu życia zaczynają się rozwijać pierwsze pojęcia i funkcje mowy. (Dziecko prowadzi samo ze sobą "rozmowy"). Równocześnie ma miejsce przyspieszony wzrost połączeń między komórkami nerwowymi (dendrytami w lewej półkuli w centrum Broca) - przez pewien czas występuje dominacja lewej półkuli. W wieku trzech, czterech lat, kiedy dziecko ukształtowało już pierwszą bazę językową, rozwój mowy zostaje znacznie przyspieszony, szybko rozbudowuje się system morfologiczny i leksykalny (Appeltauer 1997:22).

Można by z tego wywnioskować, że tylko lewa półkula mózgowa jest odpowiedzialna za przetwarzanie mowy. Ale również prawa odgrywa w tym procesie niebagatelną rolę. Należą do niej interaktywne aspekty komunikacji. Przypuszcza się, że ma również funkcję kontrolną (por. tamże). Podczas gdy lewa półkula mózgowa zajmuje się więcej elementami składowymi języka, prawa zdaje się w znacznym zakresie pracować nad interpretacją tego wszystkiego (Calvin, Ojeman 1995:90, patrz Tabela 1).

Rezultaty dominacji aktywności jednej z półkul ujawniają się już w wieku niemowlęcym. Okazuje się, że u niemowląt płaczliwych i nieznośnych dużo bardziej aktywna jest półkula prawa niż lewa. U spokojnych, jak łatwo zgadnąć, nie stwierdzono dominacji prawej półkuli. Badania pokazują, że małe dzieci sprawiające kłopoty wychowawcze, kapryśne i wiecznie niezadowolone wyrastały na jednostki określane przez psychoanalizę jako neurotyczne. Łącząc te fakty, można powiedzieć, że uwarunkowana biologiczne aktywność półkul decyduje o usposobieniu dziecka.

Można dowieść, że zadaniem prawej półkuli jest percepcja i kontrola emocji negatywnych. Genetyczna, lub środowiskowo ukształtowana dominacja prawej powoduje więc przewagę negatywnych emocji nad pozytywnymi. Neuropsychologia unika tak jednoznacznego stanowiska. Zupełnie niesłusznie, gdyż silnych argumentów przemawiających za jest dużo więcej niż ewentualnych wątpliwości.

Ogromne znaczenie dla dydaktyki nauczania dzieci we wczesnym wieku języka obcego ma fakt, że funkcje językowe w początkowych latach tylko w niewielkim stopniu są zlokalizowane. Obie półkule w takim samym stopniu kierują neurofizjologicznymi procesami mowy. Pomiędzy trzecim a dziesiątym do czternastego roku życia funkcje mowy w mózgu lokują się w przeważającym stopniu w lewej półkuli. Prawa bierze w nich udział w ok. 25%.

W tym czasie mamy do czynienia z pewną "plastycznością" mózgu. Stwierdza się zatem, że dziecko "od swojego urodzenia aż do początku okresu dojrzewania może przyswoić sobie "naturalnie" - tzn. bez większego wysiłku - nie tylko swój własny, lecz również inne języki (Maier 1991:31).

Po zakończonym okresie dojrzewania można określić człowieka jako "dorosłego językowo" i nie ma już możliwości naturalnego przyswojenia sobie języka obcego, bez obcego akcentu, bez wysiłku i bez wskazówek (Vogel 1990:123).

Swoją rolę w uczeniu się języka obcego odgrywa również międzymózgowie. Jest ono odpowiedzialne za afektywne i emocjonalne procesy, które sprzyjają głębszemu i trwalszemu zapamiętywaniu. "Oprócz tego międzymózgowie wpływa na motywację, płynność wypowiedzi i rozpiętość uwagi ucznia" (Appeltauer 1997:70).

Fizjologia systemu nerwowego wskazuje, że wszystkim procesom psychicznym - myśleniu, uczeniu się, zapominaniu, uczuciom zadowolenia czy lęku - zawsze towarzyszą określone procesy biologiczne, które zachodzą w komórkach organizmu ludzkiego. W szkole uczeń bywa przez nauczyciela zganiony czy też nieoczekiwanie wyrwany do odpowiedzi. W takich sytuacjach niektórzy uczniowie po prostu milczą i wszelkie wysiłki nauczyciela mające na celu przywrócenie im psychicznej równowagi nie przynoszą skutku. Przyczyny tych blokad tkwią właśnie w procesach zachodzących w komórkach nerwowych i są reakcją obronną na szkodliwą dla organizmu sytuację.

Ludzki mózg składa się z 15 miliardów komórek. Każda z nich ma kontakt z innymi poprzez tzw. synapsy, których ilość wynosi ok. 15 bilionów. Tworzą one niejako tor, który umożliwia przebieg informacji, ale tylko w jednym kierunku. Są one odpowiedzialne za wszystkie procesy psychiczne zachodzące w organizmie człowieka. Dzięki tym połączeniom możemy myśleć, zapamiętywać, uczyć się, przypominać sobie, ale tylko potrzebne informacje. Kiedy jednak człowiek znajdzie się w sytuacji stresu (egzamin, strach przed nauczycielem, problemy ze zrozumieniem jakiegoś zagadnienia itd.), organizm zaczyna się bronić poprzez uaktywnienie synaps hamujących. Powodują one, że jony zaczynają poruszać się w przeciwnym kierunku, co hamuje przepływ informacji. Oprócz tego w organizmie pojawia się stan alarmowy. Sygnał wędruje przede wszystkim do międzymózgowia i nadnercza. Nadnercze natychmiast rozpoczyna produkcję dwóch hormonów aktywizujących mechanizmy obronne. Dla dydaktyki jest przy tym ważne, że blokują one przekazywanie impulsów i tym samym powodują blokadę pamięci. Nauczyciel powinien być tego świadomy i tak postępować, by strumień informacji mógł bez zakłóceń płynąć do mózgu. Musi on być przyjaźnie nastawiony do ucznia. Prezentacja wiedzy musi przebiegać prawidłowo i trzeba przy tym uwzględnić indywidualne możliwości dziecka (por. Brzeziński 1987:34).

Fazy rozwoju

System połączeń komórek nerwowych zmienia się do ósmego roku życia. Jest to punkt zwrotny w rozwoju kognitywnym (por. Wieczorkowski, Oeveste 1982:61). "W centralnych obszarach myślenia (klasyfikowanie, koncepcja przestrzenna, czasowa, liczbowa) organizacja inteligencji zmienia się z formy poglądowej na konkretno-operacyjną" (Maier 1991:34).

Systematyczne zajęcia i dobrowolny udział dziecka w życiu szkolnym, coraz bardziej żywotny i bezpośredni kontakt z otoczeniem silnie stymuluje rozwój dziecka. Te impulsy powodują szybkie przeobrażenia w jego psychicznej i socjalnej sferze.

Woloszynowa (1977:530-532) dzieli rozwój dziecka w młodszym wieku szkoły podstawowej na dwie fazy. Ona również przyjmuje ósmy wiek życia jako punkt zwrotny rozwoju. Pierwsza faza obejmuje wiek 7-8 lat, druga 9-10 lat.

Pierwsza faza to pierwsze lata w szkole. Dziecko wychodzi ze znanego otoczenia rodzinnego i musi się dopasować do otoczenia szkolnego i jego wymagań, do nauczyciela i rówieśników. Cała ta nowa sytuacja wymaga od niego dużego wysiłku psychicznego i fizycznego. Przeżycia socjalne są w tym czasie bardzo intensywne. Dziecko szuka wsparcia u dorosłych, przy czym szczególne miejsce zajmuje tutaj wychowawczyni klasy. Jej zdanie dotyczące życia szkolnego jest ważniejsze nawet od zdania rodziców. Dzieci rozbudowują indywidualne kontakty z rówieśnikami. Stopniowo uczą się bawić i pracować w grupie. Życie społeczno-towarzyskie uczniów jest na tym etapie sterowane przez nauczyciela i podporządkowane planom wychowawczym szkoły i klasy. Nauczyciel jest w tym czasie, jak już wspomniano, osobą bardzo ważną, od której wiele zależy. Dzieci stają się coraz bardziej samodzielne. Jest to czas, w którym uczą się świadomie kierować procesami poznawczymi. Stają się coraz bardziej zdolne do koncentracji, zauważania i obserwowania zjawisk. W tym czasie rozwijają się też podstawowe funkcje sfery intelektualnej: analiza i synteza wzrokowa, słuchowa, kinetyczno motoryczna, które są warunkiem posiadania zdolności czytania i pisania w języku ojczystym. Te zdolności uczniowie zdobywają w ciągu dwóch pierwszych lat.

Druga faza obejmująca 9. i 10. rok życia charakteryzuje się dużymi zmianami w sferze intelektualnej i całej osobowości dziecka. Intensywnie rozwija się mowa i myślenie. Pojawia się zdolność innego wykorzystania języka ojczystego. Nie jest on już tylko środkiem komunikacji, lecz staje się narzędziem poznawania. Dzięki kontaktom z różnymi dziedzinami, jakie umożliwia dziecku szkoła, wzbogaca się jego język i słownictwo. Opanowanie umiejętności czytania i pisania oferuje dziecku możliwość zdobywania wiedzy o świecie i orientowania się w otoczeniu. Myślenie rozwija się w kierunku większej aktywności i samodzielności, na które mają jednak wpływ metody uczenia się i kierunek wychowania w rodzinie.

Dziecko w młodszym wieku szkolnym przeprowadza operacje myślowe przy pomocy manipulacji przedmiotami lub konstelacji konkretnych przedmiotów. W drugiej fazie dziecko próbuje się już od tego uwolnić i operować symbolami. Charakterystyczny dla tego wieku jest bardzo szybki rozwój myślenia abstrakcyjnego i mowy.

Stosunki dziecko - dorośli i dziecko - inne dzieci (rówieśnicy, grupa) ulegają przeobrażeniu. Dzieci potrzebują wprawdzie w dalszym ciągu pomocy i oparcia w dorosłych, ale coraz większej wagi stają się normy rozwinięte i obowiązujące w grupie rówieśników. Zdanie rówieśników jest coraz bardziej decydujące, w wielu sytuacjach ważniejsze niż stanowisko dorosłych. Mimo to osoba nauczyciela jest w dalszym ciągu ważna. Wzrasta aktywność społeczna, rozwija się zdolność życia i współpracy w grupie.

Wyżej wymienione fakty są ważne dla nauczania języka obcego w młodszych klasach szkoły podstawowej, ponieważ wynika z nich, że klasy pierwszą i drugą oraz klasy trzecią i czwartą szkoły podstawowej musimy traktować jako dwie odmienne kognitywnie grupy (por. Maier 1991:34).

Nauka języka obcego nie kończy się przecież wraz z ukończeniem pierwszego etapu kształcenia. Konieczne jest zatem wprowadzanie takich elementów, które będą miały pozytywny wpływ na rozwój motywacji do nauki. Dzieci uwielbiają tańczyć, śpiewać, wycinać, składać, kleić, malować i bawić się. Te właśnie potrzeby musi nauczyciel w swojej pracy uwzględnić i w taki sposób skonstruować zajęcia, aby one wszystkie były zaspokojone.

Bibliografia:
Apeltauer E., Grundlagen des Erst- und Fremdsprachenerwerbs. Kassel 1997, Langenscheidt.
Baacke D., Die 6-12jährigen. Einführung in die Probleme des Kindesalters. Weinheim und Basel 1999, Beltz Verlag.
Brzeziński J. Nauczanie języków obcych dzieci. Warszawa 1987, WSiP.
Calvin W.H., Ojeman G.A., Einsicht ins Gehirn. Wie Denken und Sprache entstehen. München 1995.
Lennenberg E., Biologische Grundlagen der Sprache. Frankfurt 1972.
Maier W., Fremdsprachen in der Grundschule. Berlin, München 1991, Langenscheidt
Vogel K., Lernersprache. Linguistische und psychologische Grundfragen zu ihrer Erforschung. Tübingen 1990.
Wieczorkowski W., Oeveste H., Lehrbuch der Entwicklungspsychologie. Düsseldorf 1982.
Wołoszynowa L., Młodszy wiek szkolny, w: Żebrowska M., Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. Warszawa 1977, PWN.

 

mgr Małgorzata Bakalarska

Umieść poniższy link na swojej stronie aby wzmocnić promocję tej jednostki oraz jej pozycjonowanie w wyszukiwarkach internetowych:

X


Zarejestruj się lub zaloguj,
aby mieć pełny dostęp
do serwisu edukacyjnego.




www.szkolnictwo.pl

e-mail: zmiany@szkolnictwo.pl
- największy w Polsce katalog szkół
- ponad 1 mln użytkowników miesięcznie




Nauczycielu! Bezpłatne, interaktywne lekcje i testy oraz prezentacje w PowerPoint`cie --> www.szkolnictwo.pl (w zakładce "Nauka").

Zaloguj się aby mieć dostęp do platformy edukacyjnej




Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie