ANALIZA PRZYPADKU
Uczeń z zaburzeniami dyslektycznymi i jego funkcjonowanie w szkoleOpracowała:
Ewa Niemiec
1. Identyfikacja problemu.
Zmodernizowana, pełniąca wiele funkcji szkoła podstawowa stawia dziecku rozpoczynającemu naukę wysokie wymagania i oczekuje od niego intensywnej pracy oraz zdyscyplinowania. Jednak na jakość i efektywność pracy dziecka mają wpływ różnorodne czynniki. Bardzo często pozycja społeczno-zawodowa rodziny, poziom wykształcenia, bogactwo kultury, aktywność kulturalna rodziny wpływają na sytuację szkolną dziecka.
Możliwie wczesne rozpoznanie niepowodzenia i przyjście z pomocą to najpewniejszy sposób zapobieżenia niepowodzeniu. Zapobiega też niepowodzeniom dobra atmosfera wychowawcza w klasie i w szkole, w której zarówno nauczyciela, jak i rówieśników interesują niepowodzenia dziecka i wywołują chęć przyjścia z pomocą. Podobną rolę spełnia atmosfera domu, na którą szkoła ma jednak pośredni, na ogół niewielki wpływ.
Trudności w uczeniu mogą pojawiać się na różnym poziomie edukacji szkolnej. Powodują one, że uczeń nie potrafi w czasie przewidzianym programem nauczania przyswoić sobie określonej wiedzy i umiejętności. Wśród takich dzieci znajdują się te, u których podejrzewa się występowanie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. Określa się ich mianem dyslektyków.
Do takich uczniów należy Adrian. Byłam jego wychowawczynią przez trzy lata szkolne w nauczaniu zintegrowanym. Problemy w czytaniu i pisaniu dostrzegłam u chłopca już w klasie I. Postanowiłam dokładniej przyjrzeć się chłopcu, otoczyć go szczególną opieką i pomocą.
2.Geneza i dynamika zjawiska.
Już w I klasie zwróciłam uwagę na chłopca. Zauważyłam, że chłopiec potrafi przepisywać teksty z tablicy czy z podręcznika, ale nie potrafi pisać z pamięci czy słuchu. Pojawiły się też kłopoty z czytaniem. Czytał "połykając" sylaby, przekręcając wyrazy, cicho i powoli. Zaskakiwał mnie przy tym fakt, że chłopiec potrafi logicznie rozumować, podawać gotowe wyniki zadań matematycznych, ale nie potrafi zapisać działania czy odpowiedzi do zadań. Podczas lekcji, zwłaszcza gdy czytał pojawiały się negatywne reakcje kolegów w postaci złośliwych komentarzy czy wyśmiewania się. Na podstawie codziennej obserwacji osiągnięć ucznia zdecydowałam, że pomocą dla niego będzie udział w zajęciach dydaktyczno-wyrównawczych. Ponadto zadawałam mu dodatkowe teksty do przepisywania by jego pismo stawało się kształtniejsze.
Na podstawie wywiadu z nauczycielką "zerówki" uzyskałam informacje, że uczeń w stopniu dobrym opanował materiał przewidziany w klasie zerowej. Nauczycielka oceniła ucznia jako średnio-zdolnego. Nie zauważyła niepokojących problemów, które wpłynęłyby na dalszą naukę szkolną. Zauważyła natomiast, że uczeń mówi niezbyt wyraźnie, określając wymowę jako "dziecinną".
W klasie I przeprowadziłam wywiad środowiskowy z rodzicami dziecka. Na podstawie uzyskanych informacji ustaliłam:
Rodzina chłopca pełna. Matka – wykształcenie zawodowe, pracuje. Ojciec – wykształcenie podstawowe – pracuje. Warunki materialne rodzina określa jako dobre (własny dom, dziecko ma swój pokój). Atmosfera domowa dobra. Rodzeństwo – dwie starsze siostry pełnoletnie i starszy brat – uczeń gimnazjum. Adrian uczęszczał do zerówki w szkole, w której nadal się uczy. Chłopiec urodzony o czasie, z ciąży donoszonej, rozwijał się prawidłowo. Stan jego zdrowia w dzieciństwie matka określa jako dobry.
Problem, który opisuję nasilił się w klasie II. Pojawiły się dłuższe teksty do opanowania, więcej ćwiczeń w pisaniu a także tabliczka mnożenia. Problemy chłopca z nauką nasiliły się, chociaż nadal postrzegałam Adriana jako chłopca zdolnego. Postanowiłam sprawę przedstawić rodzicom, szczególnie matce. Okazała się osobą zainteresowaną niepowodzeniami syna. Zaczęłyśmy wspólnie zastanawiać się co może być ich przyczyną. Za zgodą matki postanowiłam nawiązać współpracę z Poradnią Psychologiczno-Pedagogiczną.
3. Znaczenie problemu.
Specyficzne trudności w nauce określane są w literaturze fachowej mianem dysleksja rozwojowa. Uczniowie dyslektyczni mają problemy z uczeniem się czytania i pisania. Trudności te występują pomimo dobrej sprawności intelektualnej, posiadanej wiedzy i umiejętności rozwiązywania problemów bądź motywacji do nauki.
Uczniowie dyslektyczni, pomimo prawidłowego myślenia matematycznego mogą mieć trudności z opanowaniem tabliczki mnożenia, poprawnym zapisywaniem liczb i działań arytmetycznych, mają też problemy z geometrią. Inne specyficzne trudności dotyczą niektórych sprawności ruchowych. Mała sprawność ruchowa rąk powoduje problemy z kaligrafią i opanowaniem odpowiedniego poziomu graficznego rysunku. Dzieci rysują niechętnie, a ich rysunki są uproszczone. Dyslektycy mogą mieć problemy z orientacją, np. wskazywaniem kierunków na mapie, poruszaniem się w terenie. Trudność sprawia im chronologia, zapamiętywanie nazwisk, nazw.
Słaba umiejętność czytania utrudnia uczenie się z podręczników szkolnych. W miarę poszerzania materiału, treści programowych, uczeń z dysleksją narażony jest na kolejne niepowodzenia szkolne. Dochodzi do tego zaburzona motywacja, zniechęcenie do nauki, a także brak wiary we własne możliwości.
Pedagogika zalicza dzieci dyslektyczne do grupy uczniów dysfunkcyjnych ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Uczniom tym trzeba stworzyć:
- specjalistyczne metody nauczania,
- dostosować wymagania do potrzeb i możliwości ucznia,
- zróżnicować tempo pracy
Nierozpoznana dysleksja u ucznia pogłębia się. W konsekwencji prowadzi do niepowodzeń szkolnych co z kolei zniechęca ucznia do pracą nad sobą.
4. Prognoza.
Na podstawie własnych doświadczeń i literatury przedstawiam przewidywania, co do skuteczności swoich oddziaływań.
PROGNOZA NEGATYWNA:
- Uczeń nie opanuje techniki czytania w klasach I-III, co wiązać się będzie z trudnościami w uczeniu się w klasach starszych,
- Trudności w nauce będą wpływać negatywnie na osiągnięcia szkolne,
- Zwiększą się problemy z pisaniem, ortografią i kaligrafią,
- Uczeń może zmienić swoje nastawienie do szkoły,
- Uczeń może stracić wiarę we własne siły, co może doprowadzić do zaburzeń w zachowaniu.
PROGNOZA POZYTYWNA:
- Wcześnie podjęte działania mogą doprowadzić do wyrównania braków w wiadomościach Adriana,
- Dobra współpraca z rodzicami ucznia przyczyni się do zrozumienia trudności w nauce chłopca,
- Podjęcie współpracy z Poradnią Psychologiczno-Pedagogiczną wskaże kierunek oddziaływań na ucznia,
- Uczeń musi odzyskać poczucie własnej wartości, co pozwoli mu pozytywnie zaistnieć w szkole.
5. Propozycje rozwiązania.
Aby moja praca z uczniem przyniosła oczekiwane, pozytywne efekty postawiłam przed sobą następujące cele i zadania do wykonania:
CELE:
- wyrównywanie braków w wiadomościach i umiejętnościach ucznia,
- usuwanie przyczyn niepowodzeń szkolnych,
- stworzenie możliwości wszechstronnego rozwoju umysłowego, psychicznego i fizycznego chłopca.
ZADANIA:
- skierowanie ucznia na badania do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej,
- prowadzenie z uczniem zajęć dydaktyczno-wyrównawczych,
- współpraca z mamą chłopca w zakresie pomocy i pracy w domu,
- wzmacnianie pozytywne poprzez częste pochwały za osiągnięcia chłopca,
- przeprowadzanie rozmów z uczniem w cele wyjaśniania jego problemów z nauką,
- zorganizowanie w klasie samopomocy koleżeńskiej.
PLAN ODDZIAŁYWAŃ:
Wychowawca:
- kieruje ucznia do Poradni Psychologiczni-Pedagogicznej po II klasie (2001/2002),
- prowadzi z uczniem zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze (kl. II i III),
- stwarza sytuacje umożliwiające osiąganie sukcesów przez ucznia,
- organizuje samopomoc koleżeńską w klasie III (2002/2003),
- współpracuje z domem rodzinnym ucznia do ukończenia przez ucznia III klasy (czerwiec 2003),
- przekazuje orzeczenie z poradni i wszelkie zgromadzone informacje o uczniu wychowawcy klasy IV w celu dalszej pracy z chłopcem.
6. Wdrażanie oddziaływań.
Działania diagnostyczne, które podjęłam potrzebne były do określenia zestawu działań naprawczych. Było to możliwe dzięki wzajemnej współpracy z mamą Adriana. To jej w dużej mierze zawdzięczam późniejsze sukcesy syna. Pierwszym punktem moich działań było spotkanie z mamą chłopca. Sprawiała wrażenie osoby rozumiejącej problemy syna. Była otwarta na moje sugestie i propozycje.
Oddziaływania, które podjęłam przebiegały dwutorowo. Po pierwsze pracowałam z całą klasą, by zmieniło się nastawienie wobec Adriana. Po drugie skupiłam się na pracy z chłopcem.
Skierowanie do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej dały wynik w postaci opinii o uczniu. Wynik badania psychologicznego świadczy o prawidłowym poziomie rozwoju umysłowego – inteligencja wyższa niż przeciętna. Rozwój poszczególnych funkcji przebiega jednak nieharmonijnie. W wyniku badania stwierdzono również, że Adrian ma bardzo duży zasób wiadomości szkolnych, ogólnych jak i praktycznych. Ma duży zasób słów i umiejętność wyjaśniania ich znaczenia. Także zdolności do klasyfikacji, uogólniania, rozumowania arytmetycznego są wyższe niż przeciętne. Słabiej radzi sobie z zadaniami wymagającymi integracji wzrokowo-ruchowej. Wpływają na to deficyty w percepcji wzrokowej. W stosunku do innych funkcji słabiej rozwija się pamięć słuchowa. Deficyty dotyczą też takich funkcji słuchowych jak analiza głoskowa. Adrian powinien być traktowany jak uczeń z grupy ryzyka dysleksji. Poradnia zaleciła chłopcu ćwiczenia w domu oraz prośbę o ponowne skierowanie po IV klasie.
Matka podjęła się również pracować systematycznie z synem w domu. Do działań pomocowych włączona została też cała klasa. Chodziło mi o to by uczniowie dostrzegli "inność" chłopca i chcieli mu pomóc.
Przez cały rok szkolny w klasie III jako wychowawca i nauczyciel uczący chłopca starałam się dobierać zadania stosownie do jego możliwości. Za każdy najdrobniejszy sukces starałam się go nagradzać pochwałami wobec klasy czy oceną. Często po zajęciach pomagałam chłopcu w zrozumieniu trudniejszych treści, odrabianiu zadań szczególnie z zakresu edukacji polonistycznej.
7. Efekty oddziaływań.
Prowadzone, szczególnie w klasie III przez cały rok szkolny oddziaływania dydaktyczne i wychowawcze miały na celu wprowadzenie zmian zarówno w sferze dydaktycznej jak i społecznej.
Praca z uczniem nie należała do łatwych. Wymagała nie tylko zaangażowania, ale też systematyczności i konsekwencji w działaniu. Oczywiście Adrian dalej nie czyta płynnie, ma problemy z ortografią i inne trudności z nauką. Nie można jednak powiedzieć, że nic nie osiągnął. Jego małe sukcesy jak ładniejsze pismo, kształtniejsze literki, większa estetyka w zeszytach i większa chęć do nauki to ogromne osiągnięcia. To jego i innych sukces. Ogromną zmianę zauważyłam w kontaktach społecznych z klasą. Koledzy nie wyśmiewają się z chłopca, są bardziej życzliwie do niego nastawieni i pomagają mu.
W wyniku podjętych oddziaływań nie tylko Adrian odniósł sukces. Sukcesem tym cieszy się jego mama i ja jako nauczyciel i wychowawca. Potwierdziła się moja prognoza pozytywna. Mam nadzieję, że cierpliwe i wytrwałe kontynuowanie kierunku działań w klasach IV-VI doprowadzi do pełnej akceptacji ucznia w klasie i przezwyciężenia trudności szkolnych.
LITERATURA:
- M. Bogdanowicz, O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu – odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli, Lublin 1994
- Czajkowska I., Herda K., Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole, WSiP, Warszawa 1996
- Kaja B., Zarys terapii dziecka, Bydgoszcz 1994
- Kawula S., Brągiel A. Janke W., Pedagogika rodziny, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 1999
- Pielkowa J. A., Rodzicielskie troski, IWZZ, Warszawa 1988
- Skorny Z., Psychologia wychowawcza dla nauczycieli, WSiP, Warszawa 1992
