Dom rodzinny jest pierwszym środowiskiem, w którym dziecko przebywa niemal wyłącznie aż do czasu rozpoczęcia nauki w szkole. Dom właśnie decyduje przez układ swoich stosunków, przez poziom i atmosferę, jaką reprezentuje, przez opiekę, jakiej udziela dziecku, o takim stopniu i poziomie jego uspołecznienia, które pozwolą na włączenie mu się w pracę zespołu dzieci w kl. I i w dalszych klasach szkoły podstawowej, jak i nawiązanie znajomości, a w późniejszym czasie przyjaźni.
Stosunek dziecka do szkoły i nauczycieli, jego samopoczucie w gromadzie rówieśników
w dużej mierze zależą od cech osobowości, od postaw i nawyków obcowania z ludźmi, zaszczepionych dziecku przez dom rodzinny. Wyłączność oddziaływania domu na dziecko powoduje to, iż autorytet rodziców jest bardzo wysoki w oczach dzieci wstępujących do szkoły. I chociaż z wkroczeniem nauczycieli i zespołów rówieśniczych w życie dziecka zaczynają się przemiany, m.in. w ich stosunku do rodziców, to jednak rola domu we wszechstronnym rozwoju dziecka pozostanie nadal ogromna.
Jeśli dziecku zabraknie opieki rodziny, może ono załamać się w szkole tak pod względem rozwoju fizycznego, przyswajania wiedzy jak i pod względem rozwoju społecznego. Szczególną rolę odgrywa dom rodzinny w kształtowaniu postaw społecznych i moralnych. Specyficzną funkcję rodziny w stosunku do dzieci jest zapewnienie im bezpieczeństwa i oparcia uczuciowego w sytuacjach nowych i trudnych.
Halina Spionek uważa, że jedynie w warunkach pełnego rozwoju dziecka przebiega prawidłowo we wszystkich sferach. Takie warunki może spełnić nie tylko rodzina pełna, ale także niepełna. Poza tym autorka zwraca uwagę na fakt, że rodzina pełna ale wewnętrznie skłócona, warunków tych nie zapewnia. Dziecko w niej jest świadkiem, a często także uczestnikiem konfliktu toczącego się między rodzicami. W tych warunkach nie może być mowy o tym, aby rozwój dziecka przebiegał prawidłowo, szczególnie w sferze społecznej i emocjonalnej.
Kwestią nadal dyskusyjną jest znaczenie liczby dzieci w rodzinie dla ich przystosowania do środowiska rówieśników. M. Ziemska twierdzi, że większa liczba dzieci w rodzinie sprzyja szybkiej socjalizacji. Zupełnie odmienne stanowisko reprezentuje E. Jackowska, autorka ta uważa, że liczba dzieci w rodzinie ma znaczenie drugorzędne w rozpatrywanej przez nas tematyce. Decydujące znaczenie przypisuje zaś atmosferze wychowawczej, jaka panuje
w rodzinie.
Interesująca wydaje się także sytuacja jedynaków. Idąc za opinią M. Ziemskiej należałoby wnioskowa, że ich socjalizacja jest zawsze opóźniona w stosunku do rówieśników z rodzin wieloletnich. Natomiast idąc za głosem E. Jackowskiej, kwestia ta jest zupełnie nieistotna, Gdynie jest ważne, ile jest dzieci w rodzinie ale to jaka panuje w niej atmosfera. Również dyskusyjną jest sprawa znaczenia kolejności urodzin dzieci do ich przystosowania do środowiska rówieśników oraz nawiązania stosunków koleżeńskich i przyjacielskich. W tym wypadku możemy wyróżnić kilka stanowisk:
• Dzieci najstarsze w rodzinie mają największe trudności z przystosowaniem się do środowiska rówieśników. Zajmują one w rodzinie pozycję uprzywilejowaną i w związku z tym trudno jest im się pogodzić z faktem, że wśród rówieśników taka pozycja nie jest im bezwarunkowo dawana, że jeśli chcą ją mięć, muszą mieć pewne walory, zasługi dla grupy.
• Największe trudności z przystosowaniem się do grupy rówieśników mają dzieci najmłodsze. Dzieci te poddawane są długotrwałemu negatywnemu ocenianiu siebie samego przez porównywanie się ze starszym rodzeństwem, co wywołuje w nich poczucie niższości. To poczucie niższości może być czynnikiem utrudniającym kontaktowanie się z rówieśnikami, ale mogą je również mieć osoby, które wcale nie są najmłodsze w rodzinie, a wychowywane są w atmosferze sprzyjającej powstawaniu poczucia niepełnowartościowości. Tak i to stanowisko jest kontrowersyjne.
• Nie ma idealnego miejsca dziecka w strukturze rodziny. Opinię tę głosi E. Jackowska. Do niej możemy się przychylić, gdyż wskazuje ona na to, że jeśli cała atmosfera wychowawcza rodziny jest dobra, wówczas dzieci zajmujące niej różne pozycje mają jednakowe szanse na prawidłowy rozwój w sferze społecznej i emocjonalnej. Gdy zaś atmosfera jest niekorzystna, to wszystkie dzieci niezależnie od swojej pozycji, mają utrudnione warunki rozwoju.
Z przedstawionych powyżej faktów wynika, że struktura rodziny ma ograniczony wpływ na przystosowanie dzieci do środowiska rówieśników. Na podkreślenie zasługuje fakt, że to stosunki interpersonalne w rodzinie decydują o tym przystosowaniu. Szczególna w tym rola przypada postawom rodzicielskim.
Opracowała mgr Zofia Figurska |
