Młodszy wiek szkolny, obejmuje okres od 7 do 12 roku życia, kiedy dziecko uczęszcza od I do III klasy szkoły podstawowej określa się jako młodszy wiek szkolny. Jest to bardzo ważny moment w życiu każdego dziecka. Rozpoczyna ono systematyczną naukę, poznaje szersze otoczenie, nowych ludzi, nowe zjawiska i sytuacje. Istotny wpływ na rozwój dzieci oraz przebieg ich nauki szkolnej ma przede wszystkim:
- środowisko rodzinne,
- czynniki dydaktyczno-pedagogiczne,
- grupy rówieśnicze.
Dzieci rozpoczynające naukę szkolną różnią się między sobą pod względem rozwoju psychofizycznego i stopnia przygotowania do podjęcia nauki szkolnej. Dziecko podejmując naukę w szkole często wykazuje dojrzałość sfery umysłowej, a nawet znaczny jej rozwój wybiegający poza ustaloną normę wiekową, natomiast nie jest odporne emocjonalnie i społecznie.
Młodszy wiek szkolny dzieli się na dwie fazy rozwojowe:
I faza obejmuje wiek 7-8 lat,
II faza obejmuje lata 9-10. Faza pierwsza wymaga od dziecka dużego wysiłku fizycznego i psychicznego.
W okresie tym dzieci często szukają oparcia w osobach dorosłych, przy czym szczególne znaczenie w ich oczach zwłaszcza w sprawach szkolnych nabiera nauczyciel wychowawca. W coraz większym stopniu zdolne są do koncentracji uwagi, do spostrzegania i obserwacji zjawisk. Przyswajają sobie pojęcie liczby naturalnej i podstawowe działania arytmetyczne.
W fazie drugiej zachodzą duże zmiany osobowości dziecka. W końcu tego okresu uczniowie swobodnie dokonują operacji logicznych, zwanych operacjami konkretnymi. Następuje wzrost aktywności społecznej, rozwój umiejętności współżycia i współpracy w grupie. Na karierę szkolną znaczny wpływ mają procesy poznawcze. W młodszym wieku szkolnym następuje ich intensywny rozwój.
Rozwój procesów poznawczych
Myślenie
Wyznacznikiem, a zarazem warunkiem rozwoju dziecka jest myślenie. Młodszy wiek szkolny stanowi, według J.Piageta, stadium operacji konkretnych. Podstawą myślowych operacji winno być działanie na konkretach lub odwołanie się do poprzednich doświadczeń uczniów, jak również do ich wyobrażeń czynności. Dziecko na początku nauki szkolnej posługuje się myśleniem sytuacyjnym, zdroworozsądkowym, powiązanym z konkretną sytuacją życiową. W drugiej fazie młodszego wieku szkolnego zaczyna się proces odrywania się od zewnętrznych manipulacji przedmiotami, od wyobrażeń konkretnych, a posługiwania się symbolami w planie czysto umysłowym.
Spostrzeganie
Spostrzeganie dzieci 7-letnich jest synkretyczne, czyli globalne. Dziecko nie potrafi przeprowadzić dokładnej analizy spostrzeganego obrazu, a później jego syntezy, lecz ujmuje rzecz całościowo. "Synkretyzm spostrzegania – twierdzi M.Przetacznikowa – przejawia się w rysunkach dzieci, w sposobie oglądania obrazków, odtwarzania melodii i wielu innych czynnościach, w których dominuje sensoryka". Z synkretyzmem łączy się tzw. subiektywizm spostrzegania. Dzieci wysuwają na plan pierwszy przy spostrzeganiu te właściwości, które są zbieżne z ich aktualnymi przeżyciami. Uczeń wstępując do szkoły dobrze orientuje się w przestrzeni, gorzej jest z orientacją w czasie, zwłaszcza jeżeli chodzi o pojęcia związane z przyszłością i przeszłością. Dzieci w klasie I dysponują dużą liczbą spostrzeżeń. Spostrzeżenia w końcu młodszego wieku szkolnego nabierają charakteru abstrakcyjnego.
Duże znaczenie dla rozwoju ucznia ma Wyobraźnia. Według B.Jodłowskiej wyobraźnia "to zdolność do uobecniania w świadomości przedmiotów i zjawisk wcześniej spostrzeganych (wyobraźnia odtwórcza) lub uobecnianie czegoś nowego w stosunku do uprzedniego doświadczenia (wyobraźnia twórcza)".
U dzieci 7-letnich przeważą wyobraźnia mimowolna, która z wiekiem przekształca się w dowolną: kierowaną i twórczą.
O powodzeniu ucznia w pracy szkolnej decyduje w dużej mierze Uwaga.
W młodszym wieku szkolnym uwaga mimowolna przeważa nad dowolną, zatem dziecko, najczęściej odruchowo i automatycznie, koncentruje się na nowych bodźcach, atrakcyjnych w danym momencie. "Stopień koncentracji uwagi i umiejętności skupienia uwagi dowolnej zależą również od indywidualnych właściwości dziecka, na przykład od jego temperamentu. Dzieci spokojne i flegmatyczne łatwiej i dużej koncentrują się na jakiejś czynności niż dzieci żywe i ruchliwe. Te ostatnie mają znów uwagę bardziej przerzutną i podzielną".
Pod wpływem nauki rozwija się i kształtuje uwaga dowolna.
Obserwacja – to planowe oraz skierowane na określony cel, wybiórcze spostrzeganie. Może być krótkotrwała lub dłuższa, w zależności od zadań. "Rozwój umiejętności obserwowania polega na tym, że spostrzeżenia coraz bardziej uwalniają się od potrzeby takiego ich "kształtowania" – dzieci uczą się obserwować całościowo, wysłuchiwać wyjaśnień w całości i potem działać zgodnie z nimi".
Wrażenia
Wrażenia powstają na skutek oddziaływania świata materialnego na narządy zmysłowe człowieka. Wrażenia wzrokowe w młodszym wieku szkolnym stale wzrastają. Podobnie szybko dokonuje się rozwój wrażeń słuchowych. Wrażenia dzieci w tym okresie ciągle się rozwijają, zwłaszcza w warunkach dla tego rozwoju korzystnych.
Rozwój fizyczny i motoryczny
W okresie młodszego wieku szkolnego zostaje zakończony rozrost mózgu, lecz następuje jednak dalszy, stały i długotrwały proces dojrzewania komórek mózgowych.
Mięśnie dzieci 7-letnich są słabo rozwinięte. Prawie w każdej sytuacji dzieci w tym wieku zdolne są raczej do ruchów silnych i zamaszystych, niż do drobnych i wymagających dokładności. Układ kostny zawiera sporą ilość tkanek chrząstkowych. Młodszy wiek szkolny odznacza się przewagą wewnętrznego rozrastania się i dojrzewania organizmu na powiększaniem się wysokości ciała. Przyrost wysokości i ciężaru ciała w tym wieku, jest powolny i nierównomierny. Tempo rozwoju cech motorycznych w wieku od 8 do 11-12 lat jest nierównomierne. Na podstawie dokonanych analiz udało się wyciągnąć następujące wnioski:
- Tempo rozwoju cech motorycznych nie jest jednakowe u chłopców i dziewcząt.
- Tempo rozwoju poszczególnych cech jest różne.
- Tempo przyrostu wysokości ciała nie pokrywa się z rozwojem cech motorycznych.
- Prawie wszystkie cechy motoryczne u dzieci w młodszym wieku szkolnym wykazują dynamikę rozwoju, jednakże poziom rozwoju poszczególnych cech u dzieci tego wieku jest mało zróżnicowany.
Rozwój moralny
"Rozwój moralny polega na interioryzacji różnorodnych reguł postępowania i zastosowania ich w kontaktach międzyludzkich".
J.Piaget wyróżnia dwa stadia rozwoju moralnego dziecka w młodszym wieku szkolnym:
- okres heteromonii,
- okres autonomii.
Dziecko w pierwszej fazie tego okresu uznaje za sprawiedliwe wszelkie zakazy i nakazy formułowane przez dorosłych. Przestrzega jednak ich z obawy przed karą lub naganą i po to, by sprostać wymaganiom rodziców i nauczycieli.
Około 10-11 roku życia dziecko zaczyna uznawać pewne normy dlatego, iż uznało ich słuszność. Jest to moralność autonomiczna. Na początku tej fazy sądy dziecka cechuje pryncypialność. Dziecko bez względu na sytuację podporządkowuje się regule. Oceny dziecka są bardzo surowe. Dopiero później swe poglądy dostosowuje do okoliczności i uznaje, że w pewnych sytuacjach kłamstwo altruistyczne jest dopuszczalne.
Rozwój społeczny
"Przez rozwój społeczny rozumie się szereg zmian, jakie dokonują się w osobowości jednostki, powodując to, iż jednostka ta staje się zdolna do konstruktywnego uczestnictwa w życiu i działalności społeczeństwa".
Dzięki kontaktom z rówieśnikami, a później ze starszymi kolegami zaczyna rozwijać się świadomość społeczna u dzieci. W okresie 6-9 roku życia dzieci tworzą "grupy przelotne", małoliczne, przeważnie tej samej płci, w celach zabawy. Później zaczynają tworzyć "paczki" lub "bandy". Uczestnictwo w tych grupach daje swoiste poczucie osiągnięcia pozycji społecznej. W drugiej fazie młodszego wieku szkolnego dziecko staje się świadomym członkiem zespołu klasowego. Porównanie dzieci z klasy I i III pod względem stopnia ich społecznego rozwoju wykazuje duże różnice. Uczniowie klasy I nie mają poczucia wspólnoty zadań. Każde dziecko w klasie jest jakby odizolowane od innych. W klasie I i II prawie jeszcze nie istnieje opinia kolektywu klasowego. Dopiero w klasie III uczniowie zaczynają liczyć się z opinią społeczną. Nagany udzielane przez nauczyciela wobec kolektywu klasowego przeżywają bardzo silnie, w przeciwieństwie do dzieci z klasy I czy II.
Rozwój emocjonalny
Sfera emocjonalna w wieku młodszym szkolnym ulega wielkim przeobrażeniom. Rozszerza się krąg zjawisk, przedmiotów wywołujących u dziecka reakcje emocjonalne. Dziecko w tym okresie odznacza się coraz częściej trwalszymi przejawami i formami tych reakcji. Staje się zdolne do przeżywania trwających dłużej stanów emocjonalnych lub nastrojów uczuciowych, które powstają pod wpływem sytuacji i zdarzeń mających bardziej istotne znaczenie dla potrzeb i dążeń dziecka. Na poziomie tego wieku istnieją różnice między dziećmi, zarówno pod względem natężenia uczuć, jak i treści, które przyciągają ich uwagę i wywołują zaciekawienie. Dzieci mogą już w różny sposób ustosunkować się emocjonalnie do poszczególnych przedmiotów szkolnych, do treści i tematyki książek. Najwyższą formą życia emocjonalnego są rozwijające się uczucia wyższe jako trwały, uświadomiony przez dziecko stosunek emocjonalny do ludzi, zjawisk, rzeczy. Rozwój emocjonalny ma szerokie podstawy biologiczne i społeczne oraz ścisły związek z kształtowaniem się osobowości dzieci w tym wieku.
opracowała
mgr Urszula Grzywa |
