Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie
PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji
Twórcza praca z dziećmi upośledzonymi umysłowo

Od 01.01.2015 odwiedzono tę wizytówkę 2170 razy.
Chcesz zwiększyć zainteresowanie Twoją jednostką?
Zaprezentuj w naszym informatorze swoją jednostkę ->>>
* szkolnictwo.pl - najpopularniejszy informator edukacyjny - 1,5 mln użytkowników miesięcznie



Platforma Edukacyjna - gotowe opracowania lekcji oraz testów.



 

 WYZWALANIE AKTYWNOŚCI TWÓRCZEJ DZIECI.
(ZAJĘCIA PLASTYCZNE Z DZIEĆMI UPOŚLEDZONYMI UMYSŁOWO)

     Pytanie "Skąd bierze się u człowieka potrzeba tworzenia?" pozostaje bez odpowiedzi.
Wiele już napisano na ten temat, ale problematyka ta zostaje nadal w polu zainteresowań filozofów, estetyki socjologii czy psychologii.

     Potrzebą tworzenia kierował się już człowiek pierwotny zdobiąc ściany rysunkami będącymi doskonałymi w swej syntezie wizerunkami zwierząt. Czarują one swą formą aż do dzisiaj.
     Wśród różnorodnych wypowiedzi i środków wyrazu, działalność plastyczna obok zabawy jest najpowszechniejszą formą ekspresji dziecka. Warto w tym miejscu przypomnieć, że plastyka jest obok języka (słowa pisanego i mówionego) jednym z podstawowych sposobów przekazu informacji, tak świadomych jak i nieświadomych.
     Ekspresja to wyrażanie zewnętrzne(mimiką, pantomimiką, słowami) swych przeżyć, zwłaszcza uczuć, to duża wyrazistość zewnętrznych przejawów przeżyć psychicznych.
     Ze względu na dużą ilość cech w twórczości plastycznej dzieci nie mogą być obojętne ani tematy, ani środki wyrazu, ani zaproponowane techniki plastyczne.
Stosując różnorodne techniki plastyczne: rysunkowe, malarskie, płaskie i przestrzenne pamiętamy o funkcji ekspresyjnej poszczególnych technik.
     Potrzeba przekazywania dziecku gotowych wiadomości i umiejętności jest oczywista. Rzadziej jednak pamiętamy o tym, że i ta druga forma uczenia się, przez samorzutną zabawę twórczą ma podstawowe znaczenie dla uzyskania przez dziecko dojrzałości umysłowej, a także dla harmonijnego rozwoju osobowości.
     Dziecko upośledzone ma mniejszą "siłę przebicia" w kierunku działania twórczego. Jego spontaniczne próby działania twórczego bywają często hamowane jako "nie kształcące", zaś system oczekiwań wobec niego sugeruje, że jest ono do twórczości w ogóle nie zdolne, dlatego też umożliwienie dziecku spontanicznej aktywności twórczej może i powinno być prowadzone planowo i systematycznie.
     Planowanie zajęć sprzyjających aktywności samorzutnej ucznia rozpocząć musimy od rozpoznania, jakie są jego preferencje czynnościowe.
Pierwszym krokiem jest zaobserwowanie, co uczeń najczęściej i z największym zadowoleniem robi samorzutnie, jeśli umożliwimy mu wybór zajęcia. Można tu stosować dwie strategie;

  1. podsuwać kolejno różne zajęcia i tworzywa , notując te, przy których zatrzymuje się najdłużej
  2. podsuwać jednocześnie po dwie możliwości i notować, które z nich uczeń wybiera.
     Właściwe postępowanie wobec ucznia biernego lub rozproszonego to min. przestrzeganie stopniowania trudności.
     Prace nad aktywizowaniem tej kategorii dzieci rozpoczynamy od podsuwania im tworzyw łatwiejszych, przechodząc stopniowo do coraz trudniejszych technik.
W pierwszej fazie terapii przez zabawę używamy tworzywa bezkształtnego, tworzywa takie mogą skłonić do działania nawet najbardziej oporne dzieci, gdyż:
  1. każda zmiana wyglądu w/w tworzyw- nawet spowodowana przez ucznia przypadkowo, jest już kształtowaniem. Dzięki temu dziecko może mieć przeżycie "ja to zrobiłem", nawet jeśli jego możliwości są niemal żadne.
  2. tworzywa bezkształtne są w pełni plastyczne, można z nich uformować niemal każdy dowolny kształt, nie narzucając dziecku nic, poza tym, co samo chce wyrazić.
     Do tego rodzaju tworzyw można zaliczyć: glinę, piasek, ciasto, masę papierową.
Innymi metodami wyzwalania spontanicznej ekspresji dzieci są: malowanie plam barwnych i kompozycje mozaikowe na płaszczyźnie.
  1. Metoda malowania barwnych plam może być także przydatna jako sposób kontrolowania wyników innych metod terapeutycznych mających na celu przeciwdziałanie bądź nadmiernemu pobudzeniu, bądź depresyjnej bierności.
    Upośledzeni umysłowo odczuwają potrzebę ekspresji, a co więcej potrafią wyraźić swoje stany uczuciowe w formie kompozycji barwnej ( w stanach podwyższonego samopoczucia używanie barw ciepłych, w stanach obniżonego samopoczucia unikanie w/w barw, (wybieranie barw chłodnych i ciemnych).
  2. Obrysowywanie wyciętych w kartonie form geometrycznych i wypełnianie ich kolorem. Dla osób upośledzonych umysłowo wykonanie wszelkich działań plastycznych jest siłą rzeczy związane ze stopniem sprawności manualnej . Ćwiczenia te mają na celu utrwalanie umiejętności wprowadzania koloru w określony kontur. W przypadku upośledzonych umysłowo posługiwanie się tzw. książeczkami do kolorowania daje wręcz szkodliwe efekty ze względu na przyzwyczajenie się i głębokie utrwalanie się schematów obrazkowych. Nasza praca ma polegać na uruchamianiu, poszerzaniu wyobraźni i pomysłowości. Początkowe działanie oparte na prostych figurach geometrycznych mogą pomóc w dojściu do etapu kreowania kształtów, tak, jak to się dzieje u dzieci rozwijających się normalnie.
  3. Wycinanie figur geometrycznych i przyklejanie-celem ćwiczenia jest zagospodarowanie płaszczyzny w sposób uporządkowany i pokazanie, że w czynność naklejania elementów na kartonie można wprowadzić zamysł, zasadę.
  4. Kształty zaczerpnięte z natury(liście , kwiaty, owoce)-obrysowywanie kształt, wypełnianie kolorem, wycinanie, układanie kompozycji, malowanie liści farbą, odbijanie.
    W ćwiczeniach tych mogą pojawić się pierwsze odznaki samodzielności i kreatywności (np. dodawanie do liści ogonków, owocom liści)
Tematy konkretne

     W tym miejscu można powołać się na profesora Szumana twierdząc za nim, że aby pobudzić samodzielną twórczość dziecka, zarówno będącego w normie, jak i z upośledzeniem, zasadnicze znaczenie ma dostarczenie mu pierwszorzędnych źródeł, tzn. dobrych reprodukcji dzieł znakomitych malarzy czy fotografików.
     Nasze możliwości percepcyjne dają sobie radę z porządkowaniem otaczającego świata-potrafimy określić wygląd, zagęszczenie, kolorystykę, potrafimy wyłonić stałe elementy, nazwać je, dość szczegółowo opisać. W przypadku osób upośledzonych umysłowo ta różnorodność bywa czasem barierą do przetworzenia jej w dzieło plastyczne. Elementów znaczących może być zbyt wiele lub wszystkie wydają się jedną całością, co uniemożliwia analizę. Proces percepcji nauczyciel powinien wspomóc: wybrać dla swych wychowanków konkretny fragment, wydzielić go niejako dla procesu twórczego-rodzaj i wielkość tego fragmentu wymaga naszej intuicji i kilku prób z uczniami(np. rysowanie domu można zacząć od prób rysowania mniejszych elementów :okna, drzwi, kwiatów od pojedynczych egzemplarzy kończąc na kompozycji).

Wyobraźnia
     Potwierdzenie ubóstwa wyobraźni upośledzonych umysłowo znajdujemy w wielu źródłach: dzieci te mają zubożoną wyobraźnię przestrzenną, gorzej zachowują w pamięci i wyobrażają stosunki przestrzenne. Osobliwości, swoiste cechy obiektów słabiej utrzymują się w ich wyobrażeniach niż u dzieci o normalnej inteligencji.
Poszczególne cechy czy części przedmiotu spostrzegają jako elementy izolowane i nie pozostające w związku.
     Wyobraźnia jest jednak nierozłącznym elementem procesu twórczego i bez niej wiele zadań plastycznych wydaje się nie do zrealizowania. Dlatego też niezmiernie ważne jest pobudzanie wyobraźni dziecka upośledzonego umysłowo. Służyć temu mogą różnego rodzaju ćwiczenia.

Forma
     Dla odbiorcy dzieł sztuki ważne jest odczucie estetyczne, a więc te wartości, które ono w sobie niesie. Tymi wartościami są temat, kształt, kolor, proporcje, ekspresja.
     W pracach dzieci daje się odnaleźć pewne pokłady ekspresji, a rola nauczyciela opiera się tu na zapoznaniu tworzących z tajnikami warsztatu umożliwiającymi pełniejsze, bogatsze wypowiedzenie się.
Ćwiczenia :
  1. Kompozycja-organizowanie płaszczyzny-ćwiczenia mają charakter manipulacyjny. Elementy umieszczone na płaszczyznach są ruchome, co daje szansę dowolnego aranżowania układów i dostosowania liczby elementów do wymiarów kartonika. Celem zajęć jest uświadomienie uczniom ścisłej zależności między kartką, płaszczyzną, na której rysują a rozmieszczonymi na niej elementami.
  2. Kształt – ćwiczenia, gdzie spostrzeganie kształtów jest celem samym w sobie:
    • Werbalne określanie i analizowanie cech przedmiotów
    • Wodzenie dłonią po konkretnym kształcie przestrzennym lub płaskim, "rysowanie" go na czystej kartce bez użycia ołówka
    • Obrysowywanie ołówkiem lub pisakiem kształtów płaskich
    • Obrysowywanie cienia rzucanego przez bryłę
    • Obrysowywanie brył ułożonych na kolorowym kartonie, wycinanie kształtów, porównywanie z oryginałem.
    Dalsze ćwiczenia polegają na rysowaniu i malowaniu prostych kompozycji, martwych natur ułożonych z kwiatów i owoców.
  3. Linia jest graficznym środkiem wyrazu: może być prosta, złożona, krótka, urywana- linia określa kształt, zaś kreska służy do tworzenia relacji światłocieniowych.
    Przykłady zabawy linią:
    • Rysowanie linii różnymi narzędziami
    • Rysowanie linii określanych jako proste, faliste, łamane
    • Linia jako kontur określający narysowany ołówkiem i namalowany kształt.
    Bardzo ważne jest, aby uczniowie przyswoili sobie umiejętność posługiwania się różnorodnością linii i kresek, samodzielnie próbowali dobrać narzędzia odpowiednie do ich charakteru.
  4. Plama
    Plama jest malarskim środkiem wyrazu, określeniem kształtów i relacji przestrzennych. Ćwiczenia z plamą:
    • Plamy barwne budowane kredką pastelową, farbami temperowymi na białych i kolorowych kartonach
    • Plamy barwne uzyskane z malowania akwarelami na lekko zwilżonych pędzlem i wodą powierzchniach
    • Plamy barwne z kolorowych tuszów. Efekty zacieków, efekty z nakładania jednej rozcieńczonej plamy na drugą jeszcze nie wyschniętą
    • Łączenie malowania różnymi technikami; tuszem i temperą, pastelą i temperą
    • Zmiękczanie granic barwnych w malowaniu akwarelą. Nakładanie plamy na tło i nakładanie na nią następnej plamy.
  5. Faktura
    Fakturą nazywamy sposób kształtowania przez artystę powierzchni dzieła malarskiego, graficznego, przedmiotu rzemiosła artystycznego.
    Efekty fakturalne wzbogacające prace uczniów wynikają z pewnych sugestii instruktora, ale mogą być także inwencją ucznia. Ćwiczenia fakturalne wiążą się troszeczkę z zabawą i niewątpliwie uatrakcyjniają przebieg zajęć.
    Ćwiczenia
    • Rozcieranie płaskim pędzlem kartonu zamalowanego tuszem
    • Odciskanie stempli za pomocą gąbki na zwilżonym papierze
    • Faktura z kresek lub plamek w sylwetkach zwierząt sugerująca futro
    • Faktura tła i sylwetek rysowana grubymi kredkami akwarelowymi na kolorowym kartonie
    • Wypełnianie konturów suchym pędzlem i farbą
  6. Kolor
    Kolor jest w malarstwie jednym z najistotniejszych środków wyrazu-buduje przestrzeń, relacje światłocieniowe, służy założeniom tematycznym i formalnym. Może być użyty na zasadzie zestawień kontrastowych, bliskoznacznych; buduje nastrój i dramaturgię dzieła.
    Osoby upośledzone widzą i rozumieją rzeczywistość w sposób bardzo ograniczony. W dużej mierze pozbawione są wrażliwości umożliwiającej postrzeganie różnic kolorystycznych, zauważają barwy w ich podstawowej postaci. Od strony werbalnej większość potrafi nazwać maksymalnie 10 barw. Mierne efekty dają ćwiczenia polegające na układaniu barwnych kwadracików od najjaśniejszego , grupowanie barw zimnych i ciepłych, kontrastowaniu.
    Wsród dzieci przeważa intuicyjne posługiwanie się barwą bez świadomości tego, czemu może służyć kolor i jak się nim posługiwać.
    Ćwiczenia
    • Kolor jako skojarzenie. Wyszukiwanie w kolorowych papierkach barw "wesołych", i "smutnych". Grupowanie ich, uwzględnianie tak zdobytej wiedzy w malowaniu obrazu.
    • Kolor jako symbol. Wyszukiwanie w kolorowych papierach, kawałeczkach tkanin barw nieba, wody, łąki, zimy, lata.
    • Rozpiętość walorowa. Szukanie i grupowanie kolorów jasnych i ciemnych.
    • Rozjaśnianie w technice pastelowej przez lżejsze lub mocniejsze dociskanie. Znaczenie użytego tła.
    • Zabawy z farbami-uzyskanie barw zszarzałych poprzez mieszanie czerni z brązem, rozjaśnianie farb przez dodawanie bieli, przyciemnianie przez dodawanie czerni.
    Częstokroć efekt naszych starań w powyższych ćwiczeniach zostaje zepsuty przez brak opanowania przez uczniów zasady dokładnego płukania pędzla i zapominaniu o wymianie brudnej wody. Należy na to zwracać uwagę zanim podejmiemy się realizacji ćwiczeń z koloru.
     Ludzie niepełnosprawni mają te same potrzeby co tzw. ludzie normalni. Na poziomie potrzeb estetycznych tworzenie może pojawiać się z tą samą częstotliwością, co w całej populacji. Bardziej opisowo można je nazwać potrzebą wypowiedzenia się, zamanifestowania własnego istnienia. Potrzeba ta zauważona i odpowiednio stymulowana może zrealizować się poprzez jakąś formę ekspresji twórczej. W plastyce, choćby za pomocą podstawowych narzędzi: kredek, farb, nożyczek czy kolorowego papieru.
     Konieczne jest wzięcie pod uwagę możliwości rozwojowych osób upośledzonych. Osoba dorosła, dotknięta upośledzeniem osiąga w zakresie możliwości percepcji i artykułowania doznań, poziom dziecka w wieku 5-6 lat. Naturalnie, im głębsze upośledzenie ,tym ten wiek porównawczy jest niższy.
     Dzieci prawidłowo rozwinięte w tej grupie wiekowej potrafią zachwycić fantazją, swoistą reżyserią własnych rysunków, malarstwa, rzeźby. Są już dobrymi obserwatorami, spostrzegają różnice, kontrasty, podobieństwa. W dziecięcej twórczości fascynuje wyobraźnia i charakterystyczna kreatywność.
     W przypadku ludzi niepełnosprawnych umysłowo pozostanie na rozwojowym etapie doznań dziecka nie oznacza, że także działania artystyczne tych osób mogą być identyfikowane z twórczością dziecięcą.
     Nie odbierając ludziom upośledzonym wrażliwości, intuicji, czy kreatywności, należy zauważyć, że potencjał ten z reguły pozostaje w uśpieniu. Szczególnie trudno dotrzeć do podkładów wyobraźni, która w przypadku dzieci pełni funkcję pierwszoplanową.
Zadanie wydobycia drzemiących uczuć i dyspozycji, pobudzenia zawieszonej w próżni fantazji należy więc do animatora.
     Mozolne to zadanie starają się wypełniać członkowie rodziny, psychologowie, terapeuci, opiekunowie. Osoba prowadząca zajęcia z normalnym dzieckiem może cieszyć się postępami swego podopiecznego, pojawiającymi się niemal z dnia na dzień. W przypadku osób upośledzonych umysłowo nauczyciel musi poza własną wiedzą posiadać specyficzne wyczucie, intuicję, które umożliwią mu wychwytanie chociażby minimalnych symptomów świadczących o wrażliwości "ucznia" i możliwości wyrażenia się w formie plastycznej.
     Dużo czasu wymaga stymulowanie zmysłów: wzroku, słuchu, itd. trzeba nauczyć patrzeć, a nie tylko widzieć; słuchać, a nie tylko słyszeć. Nauczyciel musi borykać się z sytuacjami banalnymi, gdy jego działanie sprowadza się do pokazywania, uczenia tego, co może potencjalnie cieszyć lub inspirować. Czyni to by dostarczyć wychowankowi bodźców i nauczyć go z nich korzystać. Nauczyciel daje mu szansę choćby minimalnego i powolnego rozwoju, "otwiera okna i drzwi", poprzez które dostrzeże to, czego dotychczas nie widział. Nawet to, że drzewo może być zielone, żółte, a innym razem białe od śniegu, że domek może być z cegieł, desek, że człowieka oglądamy nie tylko z przodu, ale z boku lub tyłu- to wszystko trzeba wielokrotnie utrwalać, uzmysławiając jednocześnie możliwość odtworzenia tego bogactwa na papierze lub innym materiale.
     Jednym z warunków zapewniającym powodzenie jest aktywna postawa nauczyciela wyrażająca się w ujawnianiu własnej pasji do twórczości plastycznej poprzez samodzielne uprawianie przynajmniej jednej z dziedzin sztuk plastycznych, bądź przejawianie zainteresowania dziełami sztuki i wiedzą o sztuce. Aktywna postawa nauczyciela w odniesieniu do plastyki dziecięcej powinna ujawniać się w kolekcjonerstwie prac plastycznych dzieci, organizowaniu częstych wystaw na terenie szkoły i środowiska, a także uczestnictwa dzieci w konkursach. Ważne jest też częste ocenianie wytworów poprzez omawianie ich wartości wspólnie z dziećmi, co podnosi motywację do pracy twórczej.
     Zainteresowania plastyczne rozwijają się również poprzez kontakt dzieci z dziełami sztuki. W tym przypadku można wykorzystać wiele filmów o sztuce, ilustracje, albumy.
     Terapia poprzez sztukę nie nakłada na prowadzącego szczególnego obowiązku określenia celu zajęć w odniesieniu do stanu psychofizycznego ucznia. Relacje mistrz-uczeń, twórca-dzieło, twórca-materiał, tworzywo, stanowią perspektywę ogólnorozwojową, poznawczą.
    W pracy z upośledzonymi umysłowo trzeba pamiętać, że fałszywym byłoby oczekiwanie na cud. Granice możliwości rozwojowych istnieją, rozwój następuje niezwykle powoli.
Przed osobami podejmującymi się zajęć artystycznych pojawi się mnóstwo nieprzewidzianych przeszkód a droga do pierwszych sukcesów może być usłana wieloma porażkami. Nie powinno to nikogo zniechęcać-wręcz przeciwnie, satysfakcja z późniejszego sukcesu będzie większa.

Literatura:
H. Olechowicz "Wyzwalanie aktywności dzieci głębiej upośledzonych umysłowo" WSiP Warszawa 1994
A.F. Brauner "Postępowanie wychowawcze w upośledzeniu umysłowym" WSiP Warszawa 1995
J. Garda-Łukaszewska, T.Szperkowski "Współtworzenie. Zajęcia plastyczne z dziećmi upośledzonymi umysłowo" WSiP Warszawa 1997
Irena Czajkowska, Kazimierz Herda "Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole" WSiP Warszawa 1996
Stefan Szuman "Sztuka dziecka" WSiP Warszawa 1990

Opracowała: Anna Orlik-Matyja

Umieść poniższy link na swojej stronie aby wzmocnić promocję tej jednostki oraz jej pozycjonowanie w wyszukiwarkach internetowych:

X


Zarejestruj się lub zaloguj,
aby mieć pełny dostęp
do serwisu edukacyjnego.




www.szkolnictwo.pl

e-mail: zmiany@szkolnictwo.pl
- największy w Polsce katalog szkół
- ponad 1 mln użytkowników miesięcznie




Nauczycielu! Bezpłatne, interaktywne lekcje i testy oraz prezentacje w PowerPoint`cie --> www.szkolnictwo.pl (w zakładce "Nauka").

Zaloguj się aby mieć dostęp do platformy edukacyjnej




Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie