Stresu doświadcza każdy z nas. Nie wszyscy jednak wiemy, że ma on dwa oblicza - dobre i złe. Mobilizuje do działania, wyzwala siłę, motywuje do walki o zdobycie upragnionych celów . ale trwający zbyt długo może prowadzić do poważnych zaburzeń zarówno psychicznych, jak i fizycznych.
W powszechnej opinii praca pedagogiczna uchodzi za zajęcie psychicznie obciążające, również badania nad stresem w zawodzie nauczyciela, warunkami pracy i życia, wreszcie badania nad stresem dowodzą, że jest to twierdzenie słuszne.
Mimo że definiowanie stresu zawodowego nie jest łatwe, to jednak istnieje kilka propozycji. Oto niektóre z nich:
- stres w pracy definiowany jest m.in.„ jako stan napięcia psychicznego wywołany rozbieżnością między wymaganiami otoczenia, a możliwościami człowieka tego rodzaju, że subiektywnie spostrzega on tę rozbieżność jako zagrożenie swego zdrowia, życia lub integralności ja” lub stres to „nadmierna reakcja organizmu na jakiekolwiek obciążenie”.
Reakcje zaś wywołane przez czynniki tkwiące w atmosferze pracy, względnie związane z wykonywaną pracą składają się na stres zawodowy. Można określić jako nadmierne w stosunku do wydajności ustroju obciążenie psychologiczną trudnością pracy.
Sytuacje w klasie przynoszą wyzwanie dla umiejętności i kompetencji nauczyciela, a także dla niego jako osoby- jego wartości, głoszonych poglądów wyrażanych opinii i ocen. Bardzo często jest on stawiany w trudnych sytuacjach decyzyjnych, konfliktowych, takich, w których trzeba działać szybko i skutecznie. Występują tu także ciągłe przeciążenia- liczbą informacji, koniecznością stałej aktywności i czujności, wykonywaniem wielu zadań jednocześnie.
Nauczyciel musi ogarniać prawie zawsze całość sytuacji, panować nad wszystkim, spełniać różne oczekiwania ze strony uczniów, swych kolegów nauczycieli, dyrektora i programu nauczania. Wszystkie te sytuacje wywołują napięcie, ich dalszą konsekwencją są różnorodne zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu(bóle głowy, duszności, kołatanie serca, biegunka, suchość w ustach, sztywność lub bolesność karku, bóle żołądka, drżenie rąk lub nóg).
Nauczyciel angażuje więc w prace nie tylko wiedzę merytoryczną, umiejętności zawodowe, ale swój intelekt, emocje, osobowość. W pracy wykorzystuje nie tylko wiedzę, ale też intuicję, system wartości i norm. Nie posiada idealnych „narzędzi”, polegać może jedynie na sobie.
ŹRÓDŁA STRESU NAUCZYCIELA.
Badania empiryczne i ich matematyczna analiza pozwoliły na wyodrębnienie sześciu czynników stresu związanego z zawodem nauczyciela.
Uciążliwość pracy, w tym uczenie dzieci o dużym zróżnicowaniu pod względem zdolności trudne warunki lokalowe, słaba współpraca z niektórymi rodzicami, brak czasu na realizację planowanego materiału lekcyjnego i ocenę uczniów.
Zachowanie uczniów. Trudna klasa, hałaśliwość, zbyt krótkie przerwy, przeciążenie pracą, zajęcia w zbyt liczebnych klasach, brak uprzejmości ze strony uczniów, ich zuchwalstwo.
Relacje interpersonalne, zwłaszcza naciski ze strony rodziców, zachowanie i postawy innych nauczycieli, naciski ze strony dyrekcji czy władz oświatowych, słaba współpraca i niekorzystna atmosfera w gronie nauczycielskim.
Presja czasu. Szczególnie znaczące są tu zbyt schematyczne podręczniki, prace administracyjne, brak czasu na zajęcia indywidualne z uczniami, ubogie wyposażenie w pomoce dydaktyczne, konieczność respektowania decyzji odgórnych, nie konsultowanych z nauczycielami.
Motywacja uczniów. Odpowiedzialność za sukcesy uczniów, niechęć uczniów do pracy, niewykonywanie przez niech prac domowych i słabe przygotowanie uczniów do lekcji, słaba motywacja uczniów do osiągania dobrych wyników.
Zawodowa satysfakcja. Nikła perspektywa kariery zawodowej, brak uznania za dobrze wykonywaną prace, nieodpowiednie uposażenie, brak pewności dalszego zatrudnienia.
Pogłębione analizy danych z ostatnich badań wskazują, że podstawowymi źródłami stresu są: przeciążenie pracą oraz niewłaściwe zachowanie uczniów. Natomiast fizycznymi oznakami stresu są:
FIZYCZNE OZNAKI STRESU
Czy w sytuacji trudnej, ważnej lub stresującej:
Odczuwasz kołatanie serca? TAK NIE
Masz wilgotne dłonie? TAK NIE
Odczuwasz duszność? TAK NIE
Czujesz jakby Ci zaciskano obręcz wokół głowy? TAK NIE
Masz biegunkę? TAK NIE
Drżą ci ręce lub nogi? TAK NIE
Odczuwasz „przelewanie” w żołądku? TAK NIE
Brak Ci śliny w ustach? TAK NIE
Odczuwasz sztywność lub bolesność karku? TAK NIE
Zaciskasz pięści lub zęby? TAK NIE
Są to fizyczne objawy napięcia, więc jeśli na wiele pytań odpowiedziałaś (eś) „TAK” to prawdopodobnie twój podstawowy poziom napięcia jest zbyt wysoki.
Ludzie starają się przeciwdziałać sytuacjom stresowym, osiągać stan relaksu ciała i umysłu na wiele sposobów. Niektóre metody polegają na stosowaniu leków, czy urządzeń elektronicznych kontrolujących stres, inne na poddawaniu się treningom relaksacyjnym i medytacjom. Wszystkie mają prowadzić do złagodzenia stresu, napięcia i niepokoju. Całkowite pozbycie się stresów jest niemożliwe i dlatego mówi się o radzeniu sobie ze stresem czy umiejętności kontroli stresu, a nie o uwolnieniu się od stresów.
Jest wiele sposobów, by opanować stres. Oto niektóre z nich:
Nie bój się wyrażać swoich emocji.
Wyrzuć z siebie gniew, zrób masaż.
Myśl pozytywnie, jedz rozsądnie.
Poznaj granice swoich możliwości.
Bądź niezależna(y) od otoczenia.
Nie przekonuj nikogo do swoich racji.
Jesteś tym, kim jesteś i nikt tego nie zmieni.
Doceń dobroczynny wpływ ziół.
„Wylej” emocje i stres z kąpielą.
Jak najczęściej się uśmiechaj.
Nie broń się przed płaczem.
Wstawaj możliwie wcześniej nie spiesz się.
Postaraj się być dobra(y) dla siebie.
Znajdź czas na chwilę samotności.
Natura stresu wymaga od nas niezwykłej czujności i zręczności w kontrolowaniu poziomu odbieranych bodźców. Dobre opanowanie tej umiejętności zapewni nam komfort życia- uchroni przed nudą z jednej strony oraz przed zmaganiami ponad nasze siły z drugiej strony.
Bibliografia:
1.Oniszczenko Wł: „Stres to brzmi groźnie”. Warszawa 1993r.
2.Tucholska S.T: „Stres w zawodzie nauczyciela”. „Psychologia wychowawcza” Nr5 1996r.
3.Trauer T:”Stres- wszystko o przyczynach, mechanizmach i skutkach napięć nerwowych”.
mgr Jolanta Grduszak
Szkoła Podstawowa im. H.Sienkiewicza w Strzelcach |
