Anita Sznajder
SP Charzykowy
1.Jakość - co to jest?
Rozważania na temat jakości można znaleźć w dziełach filozofów starożytnych. Pisał o niej Arystoteles, dla którego była pojęciem metafizycznym. Pisał o jakości Platon i twierdził, że można ją zrozumieć tylko przez doświadczenie. Zdaniem Lao Tsu - chińskiego uczonego sprzed 2500 lat jest to pojęcie względne, coś co można doskonalić.
Współczesny ruch na rzecz poprawy jakości zapoczątkował Amerykanin William Edwards Deming. Po II wojnie światowej przebywając w Japonii, która słynęła z produkcji tandetnych produktów, prowadził kursy dla dyrektorów firm. Jego nauka o jakości zyskała uznanie japońskich kręgów przemysłowych i rządowych. Prace Deminga zmieniły podejście do zagadnienia jakości. Do procesu wytwarzania dóbr i usług włącza się zabezpieczenia, które pozwalają za pierwszym razem uzyskać produkt lub usługę wolną od wad. Ważne jest również stworzenie w instytucji takiej filozofii kierowania, która ciągle doskonali poziom jakości (TQM).
Słynna definicja Deminga określa jakość jako to, co zadawala, a nawet zachwyca klienta. Literatura przedmiotu w definiowaniu, klasyfikowaniu oraz opisywaniu jakości jest bogata. Oprócz definicji Deminga funkcjonuje wieku innych:
• Jakość jest to zgodność z przyjętymi standardami (M. Koszmider, M. Druń);
• Jakość staje się wypadkową istniejącej sytuacji i problemów, podstawowych założeń wynikających z zasadniczej misji instytucji, realnie istniejących możliwości finansowych i rozwiązań wyłonionych w procesie negocjacji z głównym „udziałowcem" (prof. Cezary M. Ornatowski);
• Jakość pracy szkoły to zadowolenie klientów edukacji ze spełnienia przez tę edukację standardów (S. Wlazło, 1999)
Należy zastanowić się w jakim stopniu działania na rzecz podnoszenia jakości rozwinięte i z powodzeniem stosowane w przemyśle można przenieść na grunt placówek edukacyjnych. Zmieniają się warunki, w których będą musiały funkcjonować szkoły. W miarę rozwoju ruchu na rzecz jakości w różnych instytucjach nastąpi zmiana oczekiwań w stosunku do oświaty. Rodzice uczniów coraz częściej pracują w zakładach w których funkcjonuje TQM. Absolwenci szkół i wyższych uczelni będą szukać pracy w instytucjach zarządzanych zgodnie z zasadami TQM. Potrzeby klienta edukacyjnego oraz ich zaspokojenie poprzez jak najlepsze wykorzystanie wiedzy i umiejętności nauczycieli, zarządzanie oraz stosowanie zasad TQM wymusza konkurencja na rynku edukacyjnym.
2. TQM a oświata.
TQM - kompleksowe zarządzanie jakością Total Quality Menagement. Jego początków można doszukiwać się w pracach dwóch Amerykanów Deminga i Jurana. Nie istnieje jedna, spójna teoria TQM, ale podstawowe założenia kompleksowego zarządzania jakością obecnie są we wszystkich jej odmianach.
1. Definicję jakości tworzy klient, a nie producent czy świadczący usługi.
2. Pod pojęciem klienta rozumiemy każdego, kto jest odbiorcą produktu lub usługi. Klienci dzielą się na klientów wewnętrznych (zlokalizowanych w otoczeniu instytucji), a zatem klientem, w rozumieniu TQM nie jest tylko ta osoba, która płaci za produkt lub usługę.
3. Jakość oznacza zgodność z potrzebami, wymaganiami i standardami.
4. Do wysokiego poziomu jakości nie dochodzi się ani poprzez unikanie działań nie prowadzących do osiągania określonych standardów, ani poprzez wykrywanie usterek, lecz poprzez ciągłe doskonalenie usługi lub produktu.
5. Działania na rzecz podnoszenia poziomu jakości są inicjowane przez kierownictwo, jednak odpowiedzialni za nią są wszyscy pracownicy, jakość powinna być „wpisana w realizację każdego przedsięwzięcia"
6. Jakość jest mierzona metodami statystycznymi: cena jakości to koszt tego, co trzeba zapłacić za nieprzestrzeganie założonych wymogów, to luka pomiędzy oczekiwaniami klienta a tym, co mu się dostarcza.
7. Najbardziej pomocnym narzędziem przy kształtowaniu wysokiego poziomu jakości w kontaktach międzyludzkich jest efektywny zespół.
8. Kształcenie i doskonalenie pracowników mają dla sprawy jakości fundamentalne znaczenie.
Zagadnienia te ułatwiają wskazanie związków pomiędzy TQM, kontrola jakości, gwarancjami jakości. Trzeba jednak zastanowić się na ile działania na rzecz podnoszenia jakości rozwinięte i dość szeroko stosowane w przemyśle można przenieść do placówek edukacyjnych.
Jak przenieść na grunt oświaty definicję Deminga, która określa jakość jako to, co zadawala, a nawet zachwyca klienta? Kto kryje się pod pojęciem klienta? Dla kogo jest oświata: dla dziecka, rodzica, podatnika, państwa? TQM uznaje wszystkich za klientów. Dziecko jest klientem w klasie, rodzic staje się nim wtedy, gdy mowa o procedurach oceniania osiągnięć uczniów i informowania o nich. Samorząd lokalny, MENiS, Kuratorium Oświaty to także klienci. Jednakże między klientami może wystąpić sprzeczność, ponieważ inne są oczekiwania ucznia, rodzica, nauczyciela. Podobne trudności pojawią się, gdy będziemy analizować inne definicje jakości. Według Danuty Elsner nie dopracowano się jeszcze definicji jakości na użytek działań edukacyjnych. Nie ma również dostępnych wyników badań na temat zastosowania TQM w oświacie. Istnieją jednak wymienione przez Hopkinsa wyznaczniki, które będą pomocne przy charakteryzowaniu efektywnych szkół:
• kierownictwo jest zorientowane na realizację programu nauczania,
• istnieje wspierający klimat pracy,
• nacisk położony jest na uczenie się,
• cele są jasno określone, a oczekiwania wysokie,
• monitorowanie działań jest prowadzone systematycznie,
• ustawiczny rozwój pracowników jest codzienną praktyką,
• istnieje duże zaangażowanie rodziców w działalność szkoły,
• działania szkoły są wspomagane przez administrację oświatową. Pierwsza z fundamentalnych zasad TQM mówi, że klientem jest nie tylko ten, kto kupuje wyrób końcowy lub finalną usługę, lecz każdy, kto uczestniczy w ich tworzeniu. Tworzy się cały łańcuch klientów wewnętrznych (zlokalizowanych w obrębie instytucji) i zewnętrznych (zlokalizowanych w otoczeniu instytucji). Druga zasada kładzie nacisk na stałe doskonalenie każdego elementu procesu wytwarzania. Osiągnięcie najwyższego poziomu jakości wymaga innego spojrzenia na rolę dyrektora szkoły. W nowoczesnym miejscu pracy ludzie mają myśleć twórczo, pracować w samodzielnych zespołach, ciągle się samodoskonalić. Zmiana powinna polegać na postrzeganiu roli dyrektora jako usługowej względem wewnętrznych i zewnętrznych klientów. Należy pamiętać, że działania na rzecz doskonalenia jakości mają sens tylko wtedy, gdy jakość podstawowej działalności placówki - w szkole będzie to nauczanie - uczenie się - będzie ulegać ciągłej poprawie. Danuta Elsner podaje, że wysoki poziom jakości uczenia się występuje wtedy, gdy uczniowie:
1. są skoncentrowani podczas lekcji na procesie uczenia się;
2. ich kontakty interpersonalne z nauczycielami oraz między sobą są zadowalające;
3. demonstrują pozytywne odczucia w toku procesu uczenia się;
4. wykazują samodzielność;
5. poprawnie posługują się pomocami dydaktycznymi;
6. potrafią zastosować zdobytą wiedzę i umiejętności;
7. pracują na poziomie odpowiednim do ich stopnia rozwoju. Wysoki poziom jakości nauczania występuje wtedy, gdy nauczyciele:
1. demonstrują pozytywne odczucia w toku procesu nauczania;
2. zachęcają uczniów do aktywności podczas lekcji;
3. prawidłowo wykorzystują pomieszczenie klasowe oraz pomoce dydaktyczne;
4. dobrze planują lekcje;
5. stosują zróżnicowane wymagania;
6. oceniają uczniów w sposób zobiektywizowany;
7. potrafią stworzyć atmosferę sprzyjającą zachowaniu dyscypliny w klasie;
8. prowadzą lekcje we właściwym tempie;
9. profesjonalnie wykonują powierzone im zadania.
Działaniom tym powinna towarzyszyć zmiana sposobu myślenia o edukacji z ilościowego na jakościowe. W obszarze planowania w dotychczasowym -ilościowym sposobie myślenia szkoła zainteresowana była wzrostem liczby absolwentów. Jakościowy sposób myślenia wymaga, aby absolwent opuszczający szkołę nie miał trudności ze znalezieniem pracy. Podobnie w obszarze kształcenia ilościowy sposób myślenia czyli przekazywania wiedzy encyklopedycznej różni się od jakościowego sposobu myślenia czyli opanowania umiejętności kluczowych. Zmiana myślenia z ilościowego na jakościowe to długi proces, który stawia placówkę wobec nowych wyzwań. Aby z nich skorzystać poprzednie etapy drogi prowadzącej do wysokiego poziomu jakości trzeba mieć za sobą.
4. Terminologia.
Audit
Badanie mające stwierdzić, czy działania odnoszące się do jakości i ich wyniki są zgodne z zaplanowanymi ustaleniami oraz czy ustalenia są skutecznie realizowane i pozwalają na osiągnięcie celów.
Certyfikacja
Procedura, w której niezależna, uprawniona instytucja, po wszechstronnym zbadaniu, wydaje pisemne zapewnienie (certyfikat), że proces lub usługa jest zgodna z określonymi wymaganiami.
Księga Jakości
Dokument zawierający opis systemu jakości funkcjonującego w instytucji; przedstawia także politykę jakości oraz procedury i instrukcje działania.
Polityka jakości
Ogół zamierzeń i celów danej instytucji dotyczących jakości.
Procedura
Ściśle ustalony sposób postępowania w określonej sprawie i zakresie.
System jakości
Struktura organizacyjna, procedury, procesy i zasoby danej instytucji, niezbędne do zarządzania jakością.
Zarządzanie jakością
Wszystkie działania z zakresu zarządzania, które decydują o polityce jakości, celach i odpowiedzialności, a także ich realizacji w ramach przyjętego systemu jakości.
Literatura.
♦ Bank J., Zarządzanie przez jakość, Gobethner i S-ka, Warszawa 1997;
♦ Elsner D., Wokół nowych pojęć i znaczeń, MENTOR, Chorzów 1999;
♦ Górny J, Pawełczyk D., Szkoła z certyfikatem jakości, Dyrektor Szkoły 4/2000;
♦ Koszmider M., Normy ISO 9000 w edukacji, Nowa Szkoła, RAABE, Warszawa 2000;
♦ MEN o nadzorze pedagogicznym, Biblioteczka Reformy, MEN, Warszawa 2000;
♦ Polskie Towarzystwo Ekonomiczne O/ Bydgoszcz, Wdrażanie systemu jakości (SJ), Bydgoszcz 2001;
♦ West-Burnham J., Kompleksowe zarządzanie jakością w oświacie, w: "Jakość, planowanie i doskonalenie kwalifikacji zawodowych w zarządzaniu oświatą, red. D. Ekiert-Grabowska, D. Elsner, MEN, materiały programu TERM - IAE, Warszawa 1997;
♦ Wlazło S., Mierzenie jakości pracy szkoły, Część trzecia, MarMar, Wrocław 1999.
|
