www.szkolnictwo.pl

 Praca zbiorowa nauczycieli Zespołu Szkół Specjalnych w Mrągowie
mgr Anna Abramczyk
mgr Dorota Piotrowska

Programy Aktywności Chistophera Knilla w pracy z dziećmi z zaburzeniami
w rozwoju psychoruchowym




Praca zbiorowa nauczycieli Zespołu Szkół Specjalnych w Mrągowie
mgr Anna Abramczyk
mgr Dorota Piotrowska




PROGRAMY PRACY Z DZIEĆMI Z ZABURZENIAMI W ROZWOJU PSYCHORUCHOWYM I ICH PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA W UJĘCIU CHRISTOPHERA KNILLA

Wierząc, że każde dziecko, nawet najbardziej pasywne, można zachęcić do przejawiania własnej inicjatywy i aktywności, Christopher Knill, we współpracy z żoną, Marianną Knill, opracował Programy Aktywności- Świadomość Ciała.Kontakt i Komunikacja, przeznaczone do pracy z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi o różnym poziomie rozwoju intelektualnego i z różnymi rodzajami niepełnosprawnośći fizycznej.
Christopher Knill (ur. 1948r. W Anglii) jest absolwentem Uniwersytetu w Leeds i pracownikiem Norweskiego Instytutu Edukacji Specjalnej. Pełni funkcję konsultanta i superwizora programów pracy z osobami niepełnosprawnymi. Wprowadzanych w Skandynawii i Anglii. Od 1973r., wspólnie z żoną Marianną, intensywnie pracował z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi z ciężkimi zaburzeniami w rozwoju ruchowym, poznawczym i społecznym. W wyniku tej pracy powstały, wspomniane wyżej, Programy Aktywności, przetłumaczone obecnie na siedem języków i wykorzystywane na całym świecie przez nauczycieli zajmujących się edukacją specjalną.
Programy Aktywności, opracowane przez M.i Ch. Knill, stanowią ramy, wokół których rozwija się kontakt społeczny, ruch i zabawa. Mogą także stanowić bazę wyjściową dla rozwoju rozumienia i używania języka.
„Podstawowym ich założeniem jest stwierdzenie, że rozwój człowieka uzależniony jest od zdolności nabywania, organizowania i wykorzystania wiedzy o sobie. Zależy on zatem również od sposobu, w jaki ludzie zaznajamiają się ze swoim ciałem i uczą się jak go używać”.
Są wśród nas ludzie, którzy z różnych powodów mają trudności w nabywaniu i doświadczaniu podstawowych informacji o sobie. Powoduje to ograniczone interakcje ze środowiskiem, co w efekcie prowadzić może do wykształcenia zaburzonego obrazu własnego ciała. Brak kontroli nad ruchami i poważne problemy w komunikacji mogą być przyczyną braku poczucia bezpieczeństwa i zaburzeń emocjonalnych, co z kolei hamuje możliwości normalnego rozwoju.
Aby temu zapobiec należy rozwinąć świadomość ciała czyli przeświadczenie o istnieniu:
 poszczególnych, odrębnych części ciała i ich funkcji
 części ciała jako elementów całości
 zależności między ruchami ciała a tym co dzieje się dookoła
Wymaga to stworzenia bezpiecznego środowiska, w którym udaje się skoncentrować uwagę dziecka , wywoływać jego naturalną aktywność i kierować nią.
Programy Aktywności „pomagają dziecku doświadczać jego ciała jako jedności i wspomagają rozwój wyobrażenia ciała wtedy, gdy dziecko nie jest zdolne do używania swojego ciała aktywnie”.
„Programy Knillów mogą być stosowane jako metoda:
 przywracająca doznania zmysłowe trenowane w życiu płodowym, służące poznaniu własnego ciała i umożliwiające kontakt z otoczeniem
 pobudzająca dzieci głębiej upośledzone do aktywności i współdziałania
 aktywizująca dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym
 diagnostyczna i usprawniająca w terapii dzieci nieharmonijnie rozwijających się, z trudnościami w nauce
 porządkująca zachowanie dzieci niedostosowanych społecznie
Ich zaletą jest zabawowa forma muzyczno-ruchowa. W zabawie takiej każdy wykonywany ruch jest prosty, ma określony cel, wyznaczona jest jego długość i charakter. Dziecko uczy się rozpoznawać muzykę, kojarzy ja z ruchem fizycznym i ma satysfakcję z prawidłowego wykonania ruchu adekwatnie skojarzonego z muzyką. Sukces wpływa pozytywnie na samopoczucie dziecka i zwiększa poziom spontaniczności jego zachowań. Pod wpływem sukcesu poprawia się koncentracja uwagi i pamięć. Zabawa muzyczno-ruchowa oddziałuje na uzyskanie równowagi psychicznej, zwiększa zdolność do szybkiego i precyzyjnego zapamiętywania ruchów, przyczynia się do uzyskania dobrej koordynacji nerwowo-mięśniowej”.
Muzyka jako element stymulujący i podwyższający uwagę, w realizacji Programów Aktywności, odgrywa znaczącą rolę. Dzięki słuchaniu specjalnego tonu sygnatury muzycznej na początku i na końcu każdego programu, dziecko uczy się rozpoznawać sytuację a to z kolei przygotowuje do łączenia jej z określoną aktywnością. W ten sposób tworzy się warunki, w których dziecko może być uważne i czuć się zupełnie bezpiecznie.
Używane w programach tematy muzyczne odzwierciedlają rytm i mowę dostosowaną do czynności, której towarzysza. Komercyjna muzyka okazuje się, w tym przypadku, bezużyteczna, jest bowiem zbyt skomplikowana i wymaga dobrej zdolności słuchania, co wśród dzieci głęboko upośledzonych umysłowo często jest niemożliwe.
Żadna przewidziana programem aktywność nie powinna być wykonywana mechanicznie. Jeśli dziecko ma złe wyobrażenie swojego ciała, poprzez wykonywanie mechanicznych ruchów, utrwala błędny obraz samego siebie. Dlatego tak ważna jest wrażliwość i elastyczność terapeuty, umiejętność odczytywania potrzeb i możliwości dziecka a także jego umiejętności komunikacyjne.
Programy powinny być przeprowadzane regularnie i, jeśli to możliwe, o tej samej porze dnia. Ta konsekwencja i systematyczność powinny pomóc dzieciom dobrze poznać okoliczności ich stosowania i zapewnić poczucie bezpieczeństwa. Wskazane jest aby wybrać taką porę dnia, kiedy dziecko jest optymalnie ożywione.
Ważną kwestią jest również wybór odpowiedniego miejsca do ćwiczeń i zaplanowanie wyposażenia. Wybierając pomieszczenie, należy mieć pewność, że dziecko nie kojarzy go z innymi aktywnościami, które wykonywało tam wcześnie i które mogły negatywnie wpłynąć na jego nastawienie do pracy. Otoczenie powinno dawać poczucie bezpieczeństwa, spokój i relaksację. Są to najważniejsze czynniki, dzięki którym mogą być budowane pozytywne relacje między nauczycielem a dzieckiem.
W pierwszych trzech programach wymagane jest aby dziecko miało własną matę do ćwiczeń. Powinna być ona wystarczająco duża by mogli na niej usiąść wspólnie terapeuta z dzieckiem.
Aktywności rozpoczynają się od rozłożenia maty na podłodze w, w wybranym przez dziecko miejscu ( jeśli jest do tego zdolne). Są dzieci, które mogą nie chcieć siedzieć na podłodze a bezpieczniej czują się np. na określonym krześle, materacu itp. Takie preferencje dzieci uwzględnia zarówno Program Wprowadzający jak i Program SPH.
Początkowo każde dziecko powinno pracować z tym samym terapeutą. Jeśli Programy mają być używane w szkole, ośrodku szkolno-wychowawczym itp. wskazane jest aby poznał je cały personel. Powinno to pomóc w wypracowaniu unikalnego podejścia do dziecka i rozwiązaniu niektórych, występujących w pracy problemów.
Pomimo swej atrakcyjności, Programy Aktywności nie mogą być uznane za pełną strategię edukacyjną, nie mogą także zastąpić rehabilitacji ruchowej. Dzięki Programom dziecko staje się świadome powiązań pomiędzy własnymi ruchami a obecnością nauczyciela. Pełna świadomość ciała uzależniona jest jednak od doświadczania własnych ruchów w relacji z wieloma ludźmi, przedmiotami, sytuacjami. Podstawą jest to, że dziecko ma możliwość zaplanowanego i systematycznego doświadczania ruchów. „Dziecko musi być świadome wykorzystania swoich rąk, nóg, ust, ramion, stóp i całego swojego ciała podczas używania ich w tak zupełnie prostych czynnościach jak jedzenie i ubieranie oraz podczas zabawy i w komunikacji z innymi.”
Połączenie usprawniania fizycznego dziecka z Programami Knillów może przynieść nie tylko poprawę jego rozwoju motorycznego, ale również:
 zmniejszenie liczby zachowań autoagresywnych i zachowań stereotypowych
 wzrost świadomości ciała i wyodrębnianie jego części
 wzrost pewności siebie i nawiązanie bardziej pozytywnych relacji z otaczającym światem
 wzrost umiejętności określania osobistej przestrzeni podczas relacji z innymi
 wzrost uwagi i otwartości na sygnały płynące z otoczenia ( w tym szczególnie na sygnały pozawerbalne)
 rozpoznawanie sygnałów i następujące po nich aktywności
 wzrost współpracy i stopniowe obejmowanie inicjatywy


DOSTOSOWANIE „PROGRAMÓW AKTYWNOŚCI” DO SPECYFICZNYCH POTRZEB DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNYCH
Efektywność wszelkich oddziaływań pedagogicznych uzależniona jest od umiejętności odpowiadania przez nauczyciela na specyficzne potrzeby dziecka. Podobnie jest z realizacją Programów Aktywności, dlatego tez, zanim zostanie podjęta decyzja jaki program należy wykorzystać w pracy z konkretnym dzieckiem, należy uświadomić sobie jakie są możliwości i ograniczenia tego dziecka oraz jakiego typu potrzeby dziecka chcemy zaspokoić.
Jak wspomniano wyżej, rozwój człowieka jest uzależniony od zdolności gromadzenia, organizowania i używania wiedzy o sobie w relacji do zmieniającego się środowiska. Odbiór sygnałów płynących z otoczenia będzie inny w przypadku dzieci niepełnosprawnych fizycznie, inaczej interpretować je będą dzieci niewidome, niesłyszące, jeszcze inaczej będzie reagować na nie będą dzieci z zaburzoną komunikacją.
Dzieci niepełnosprawne fizycznie
Dzieci z zaburzeniami ruchu mogą mieć trudności z odczytywaniem zewnętrznych źródeł informacji, dlatego też ważną kwestią jest dostarczanie mu jak najwięcej systematycznych źródeł informacji o jego ciele i o jego powiązaniu z otoczeniem.
Dziecko wymaga pomocy w uzyskaniu wiedzy dotyczącej:
 ciała jako całości
 poszczególnych części ciała i ich powiązań z innymi
 faktu, że różne części ciała mogą być używane w różny sposób
 powiązania ciała z innymi ludźmi, przedmiotami, przestrzenią
Dla dzieci z poważnymi uszkodzeniami fizycznymi przeznaczony
jest Program Specjalny (SPH), który powinien być użyty wówczas, gdy napotykamy trudności w realizacji Programu 1 i 2.
Podstawowe czynności Programu SPH są wyselekcjonowane na podstawie ich motorycznej prostoty ( od najłatwiejszych do nieco trudniejszych), a na realizację poszczególnych czynności przeznacza się więcej czasu.
Z uwagi na to, że dzieci o znacznym stopniu niesprawności fizycznej nie mogą od razu dostosować swoich ruchów do metodyczno-rytmicznego akompaniamentu z taśmy, powinny najpierw wysłuchać melodii, zapoznać się z muzyką oraz ze strukturą programu. W miarę jak dziecko zapoznaje się z programem, należy je stopniowo przyzwyczajać do aktywnego uczestnictwa w wybranych aktywnościach, tych, które są najłatwiejsze do wykonania przy jego niesprawności. Muzyka towarzysząca ćwiczeniom pomaga dzieciom wzmacniać kontrolę nad częściami ciała.
Jeśli dziecko ma trudności w samodzielnym siedzeniu lub gdy jest to dla niego niebezpieczne należy zapewnić mu wsparcie w postaci wałków, klinów czy poduszek. Pomocne okazuje się także lustro, umieszczone w taki sposób aby dziecko mogło widzieć siebie oraz aby nauczyciel mógł obserwować reakcje dziecka i w odpowiedni sposób odpowiadać na nie.
W przypadku gdy istnieją przeciwwskazania dotyczące poruszania pewnymi częściami ciała, nie należy ich pomijać w czasie ćwiczeń, wręcz przeciwnie, należy je masować lub delikatnie uciskać, oklepywać.
Ćwiczenia takie pomagają dziecku doświadczać jego ciała jako jedności, wspomagają rozwój wyobrażenia ciała, nawet wtedy gdy dziecko nie jest zdolne do samodzielnego używania go aktywnie.
Dzieci z uszkodzonym wzrokiem i słuchem
„Jednym z warunków prawidłowego rozwoju świadomości ciała jest zdolność do wykrywania powiązań między tym co się dzieje i tym, co jest słyszane lub widziane”.
Uszkodzenia wzroku i słuchu wpływają wprost na rozwój zdolności do uzyskiwania i porządkowania informacji płynących z otoczenia.
Realizując Programy Aktywności w pracy z dziećmi niewidomymi i niesłyszącymi, należy uświadomić sobie jak ważne jest spójne i konsekwentne podejście nauczyciela, indywidualnie do każdego dziecka.
Dzieci niewidome lub częściowo niewidzące wymagają pomocy w zrozumieniu związku między częściami własnego ciała, ruchem oraz kontaktem z terapeutą i metodyczno-muzycznym akompaniamentem. Należy dążyć do tego aby dziecko było świadome znaczenia tonu sygnalizacyjnego i innych melodii, będących znakami, dzięki którym będzie mogło przewidzieć zapowiadana aktywność ruchową.
Bardzo ważny jest sposób w jaki nauczyciel używa swego głosu. Barwa głosu, intonacja, ton pomagają podtrzymać uwagę dziecka i przygotować je do tego, co ma się zdarzyć. Interpretacja sygnałów wokalnych jest dla dziecka niewidomego lub niewidzącego tak samo ważna jak interpretacja mimiki dla dziecka widzącego.
Dla dzieci niesłyszących istotną kwestią jest używanie zawsze tych samych sygnałów wzrokowych, związanych z każdą wyodrębnioną aktywnością. Dzięki lepiej rozwiniętemu zmysłowi dotyku, dzieci z osłabieniem słuchu powinny być sadzane blisko źródła dźwięku (głośnika), tak aby zamiast słuchać dźwięku, mogły go „dotknąć”.
Dzieci z poważnymi zaburzeniami komunikacji
(autystyczne lub psychotyczne)
Fizyczny kontakt z osobami dorosłymi jest dla każdego dziecka pierwotnym źródłem informacji koniecznych dla rozwoju świadomości ciała. Sprzężenie zwrotne, które dziecko uzyskuje w odpowiedzi na własną aktywność, przyczynia się do stopniowego budowania wiedzy o jego własnym ciele jako o „kanale”, poprzez który może wpływać na siebie, na innych, na otoczenie. Zdarzyć się może jednak, że opiekun może mieć trudności w komunikowaniu się z dzieckiem. Bywa tak, że dziecko reaguje w sposób inny niż oczekujemy lub jego reakcje są trudne do zidentyfikowania. Łatwo wówczas przeoczyć to, co dziecko chciało nam przekazać i zareagować w sposób powodujący wzajemne niezrozumienie. Zjawisko to, określane jako „ mismatch” ( nieuwzględnianie fali innych), wywołuje poczucie niepewności i w efekcie, zarówno dziecko jak i dorosły mogą czuć się daleko od siebie.
Aby do tego nie dopuścić należy we właściwy sposób i z rozwagą odczytywać sygnały wysyłane przez dziecko a także wzbudzić w nim zaufanie, na poziomie możliwym do osiągnięcia.
„Dziecko z cechami psychotycznymi rozwija tzw. strategię zachowania lub stereotypy, które pozwalają mu wyłączyć się ze środowiska i zahamować wpływy społecznego oddziaływania.”
Takie zachowania dziecka zmienimy tylko wówczas, gdy nauczymy je nowych zachowań, zastępujących stereotypy. Dziecku powinny być znane pozytywne intencje terapeuty i powinna być jasno określona struktura i sekwencja zdarzeń , co pomoże mu osiągnąć zaufanie i stać się bardziej skłonnym do aktywnego uczestnictwa w tym co dzieje się wokół niego.
Dzieci autystyczne często mają wysoki poziom kontroli swego ciała. Mogą trzymać różne przedmioty i skutecznie ich używać a także zręcznie poruszać swoim ciałem. Ich działania są jednak często mechaniczne i pozbawione znaczenia. Wymagają one pomocy w rozwijaniu lepszego zrozumienia relacji pomiędzy sobą i swoim ciałem.
W pracy rewalidacyjnej z dziećmi o zaburzonej komunikacji należy uwzględnić odległość jaką utrzymują one pomiędzy sobą a innymi osobami. Dystans ten może być przekraczany jedynie stopniowo. Jeśli dziecko akceptuje nasz fizyczny kontakt, należy go, mimo wszystko, ograniczyć do delikatnego dotyku, równolegle z brzmieniem akompaniamentu melodyczno-rytmicznego.
Każdy człowiek ma naturalny rytm ciała i większą lub mniejszą zdolność zaadoptowania się do rytmu aktywności narzuconej z zewnątrz. Wiedząc o tym, że dzieci z cechami psychotycznymi i autystycznymi maja szczególnie mocno utrwalony własny rytm, powinno się im pozwolić na wykonywanie aktywności we własnym rytmie, stopniowo prowadząc do powiązania go z rytmem nagranym na taśmie W momencie, gdy dziecko staje się bardziej świadome własnego ciała i czuje się bardziej bezpieczne w kontakcie z terapeutą i innymi, jego stereotypowe zachowania mogą ulec ograniczeniu.


OPIS PROGRAMÓW I TOWARZYSZĄCE IM AKTYWNOŚCI RUCHOWE
„Programy Aktywności” opracowane przez Christophera Knilla zawierają cztery programy, oznaczone kolejno numerycznie, Program Wprowadzający oraz Program Specjalny, zaadaptowany dla potrzeb dzieci bardziej niesprawnych fizycznie, oznaczony symbolem SPH.
Aktywności zawarte w każdym programie powinny następować kolejno po sobie. Są to następujące aktywności:
Program Wprowadzający (PREP) – około 8 minut
 kołysanie
 wymachiwanie rękoma
 klaskanie
 głaskanie głowy
 głaskanie brzucha
 relaksacja
Program 1 – około 15 minut
 kołysanie
 wymachiwanie rękoma
 zginanie i rozprostowywanie rąk
 pocieranie dłoni
 zaciskanie i otwieranie dłoni
 ruchy palców
 klaskanie
 głaskanie głowy
 głaskanie policzków
 głaskanie łokci
 głaskanie brzucha
 przewracanie się
 relaksacja
Program 2 – około 15 minut
 kołysanie
 klaskanie
 głaskanie brzucha
 głaskanie ud
 głaskanie kolan
 głaskanie palców u nogi
 wiosłowanie
 pocieranie stóp
 poruszanie palcami u nóg
 poruszanie nogami
 leżenie na plecach
 obracanie się z pleców na bok
 obracanie się z pleców na brzuch
 relaksacja
Program 3 – około 20 minut
 leżenie na brzuchu
 leżenie na plecach
 obracanie się z pleców na brzuch
 obracanie się z brzucha na plecy
 poruszanie nogami
 czołganie się na brzuchu
 raczkowanie
 klęczenie i spacerowanie na kolanach
 odpychanie i przyciąganie
 relaksacja
Program 4 – około 20 minut
 leżenie na brzuchu
 leżenie na brzuchu i mruganie oczyma
 leżenie na plecach z rękoma wokół karku
 poruszanie nogami (jazda rowerem)
 odbijanie się na siedzeniu
 kręcenie się wokół siedzenia
 ślizganie się na siedzeniu
 podnoszenie się i stanie bez ruchu
 podnoszenie ramion – jednego, a potem obu jednocześnie
 podnoszenie jednocześnie jednej ręki i nogi
 stawanie przed kimś
 podbieganie do – odbieganie od
 spacerowanie – szybko i delikatnie
 spacerowanie – wolno i ciężko
 spacerowanie – wolno i delikatnie ( po cichu)
 dwa i dwa (znajdź partnera)
 odpychanie i przyciąganie
 dowolne ruchy (taniec)
Program SPF (dla dzieci niesprawnych fizycznie) – około 25 minut
 kołysanie ( Pr. 1 i 2 )
 wymachiwanie rękoma ( Pr.1 )
 zaciskanie i otwieranie dłoni ( Pr. 1 )
 klaskanie ( Pr. ! i 2 )
 głaskanie policzków ( Pr. 1 )
 głaskanie brzucha ( Pr. 1 i 2 )
 głaskanie ud ( Pr. 2 )
 ruchy stóp, nóg ( Pr. 2 )
 przewracanie się, padanie ( Pr. 1 )
 relaksacja ( Pr. 1 i 2 )
Z uwagi na ograniczone możliwości dzieci z zaburzeniami w rozwoju psychoruchowym , niemożliwe jest stosowanie wszystkich wymienionych programów, gdyż nie przyniosą one oczekiwanych rezultatów. Biorąc pod uwagę zdolności i umiejętności dzieci głęboko upośledzonych umysłowo, często w związku z tym niesprawnych fizycznie, w pracy rewalidacyjnej wykorzystuje się głównie Program SPH oraz aktywności zawarte w Programach 1 i 2. Przydatny okazuje się także Program Wprowadzający, stanowiący punkt startu do pracy z dziećmi, z którymi trudno jest nawiązać i utrzymać kontakt.
Aktywności włączone w Program Wprowadzający oznaczone są jako PREP, natomiast te, które są elementami specjalnego programu dla dzieci ciężko niesprawnych fizycznie oznaczone są symbolem SPH.
Zanim przystąpimy do realizacji każdego z programów i towarzyszącym im aktywności należy zadbać o odpowiednie warunki do ćwiczeń a więc należy zapewnić:
 odpowiednią, wystarczającą przestrzeń
 matę do ćwiczeń dla każdego dziecka
 jednego opiekuna, terapeutę dla każdego dziecka
Kołysanie ( PREP, SPH, Pr.1, Pr.2)
 pomoc dziecku w doświadczaniu istnienia jego ciała i budowanie zaufania do terapeuty
 dostarczanie dziecku poczucia bezpieczeństwa i stworzenie podstaw do komunikacji
Wymachiwanie rękoma ( PREP, SPH,Pr.1)
 wyrobienie u dziecka aktywnej świadomości rąk, ramion w sytuacji interakcji
 rozwój świadomego pojęcia ręka
Zginanie i rozprostowywanie rąk ( Pr.1)
 powiązanie w różny sposób swoich rąk z własnym ciałem podczas wprowadzania pojęć: zginanie, prostowanie rąk

Pocieranie dłoni ( PREP, Pr.1)
 zwrócenie uwagi dziecka na jego dłonie i dłonie innych ludzi
 rozwój świadomego pojęcia dłoń

Zaciskanie i otwieranie dłoni (Pr.1, SPH)
 zwrócenie uwagi na ruch chwytania i wypuszczania przedmiotów
Poruszanie palcami (Pr.1)
 kierowanie uwagi dziecka na całą rękę
 rozwój świadomości palców i kontroli nad nimi
Klaskanie ( PREP, SPH, Pr.1, Pr.2)
Głaskanie głowy (PREP, Pr.1)
Głaskanie policzków (SPH, Pr.1)
Głaskanie brzucha (PREP, SPH, Pr.1, Pr.2)
Głaskanie łokci (Pr.1)
Głaskanie ud (Pr.2, SPH)
Głaskanie kolan (Pr.2)
Głaskanie palców u nogi (Pr.2)
 badanie i poznanie wzajemnych relacji różnych części ciała
 doskonalenie koordynacji ruchu
Przewracanie się, padanie (Pr.1, SPH)
 utrwalenie relacji zaufania pomiędzy terapeutą a dzieckiem
 doskonalenie odczuwania ciężaru ciała i równowagi
 używanie całej płaszczyzny rąk do wspierania się o podłogę - pomoc w rozwijaniu umiejętności chwytania i rozpoznawania powierzchni jako solidnej i trwałej
Wiosłowanie (Pr.2)
 uświadomienie znaczenia równowagi
 doświadczanie przemieszczania ciężaru ciała we współdziałaniu z drugą osobą
Pocieranie stóp (Pr.2)
 uświadomienie pojęcia stopa
 uświadomienie dziecku znaczenia dotyku i wrażliwości podeszwy stóp
Poruszanie palcami u nóg (Pr.2, SPH)
 rozwój świadomości palców, ich siły, kontroli nad nimi
 rozwój zdolności niezależnego poruszania poszczególnymi częściami ciała
Poruszanie nogami (Pr.2, Pr.3)
 rozwój zdolności do celowego i niezależnego używania obu nóg
 rozwój mięśni nóg i żołądka
Leżenie na plecach (Pr.2, Pr.3)
 rozwój świadomości pleców
 pomoc dziecku w tym aby czuło się bezpiecznie leżąc na podłodze
Obracanie się z pleców na bok (Pr.2)
 rozwój rozumienia pojęć :plecy, bok
 rozwijanie ruchów obrotowych kręgosłupa, będących podstawą dobrego chodzenia
Obracanie się z pleców na brzuch (Pr.2, Pr.3)
Obracanie się z brzucha na plecy (Pr.3)
Leżenie na brzuchu (Pr.3)
 wprowadzenie świadomości brzucha i przodu ciała w relacji do podłogi
 umożliwienie dziecku doświadczania małego „upadku”
Czołganie się na brzuchu (Pr.3)
Raczkowanie (Pr.3)
 koordynacja ruchów wszystkich czterech kończyn
 wzmacnianie kręgosłupa podczas ruchów naprzemiennych
 rozwój rotacji kręgosłupa
Klęczenia i spacerowanie na kolanach (Pr.3)
 utrzymywanie równowagi w różnych pozycjach
 rozwój świadomości kolan
Odpychanie i przyciąganie (Pr.3)
 poczucie akceptacji fizycznego i umysłowego oporu
 uświadomienie dziecku własnej siły i siły innych ludzi
 rozwijanie poczucia własnej tożsamości
Relaksacja (PREP, SPH, Pr.1, Pr.2, Pr.3)
 stworzenie bezpiecznych ram dla poszczególnych aktywności
 wyciszenie po aktywnościach


Program 4 zawiera aktywności o większym stopniu trudności, przeznaczone dla dzieci bardziej samodzielnych. W programie tym nie jest już wymagane aby dziecko miało własną matę do ćwiczeń ani opiekuna, z którym wykonywałoby te ćwiczenia.
„Program 4 rozwija i poszerza świadomość ciała. Dziecko uczy się używać swojego ciała w relacji do przestrzeni, czasu i innych osób.
-Rozwija zdolność koordynacji ruchowej i koncentracji uwagi.
-Rozwija rozumienie pojęć relacyjnych i pozycyjnych.
-Wspiera zdolność rozumienia wielokierunkowych instrukcji ( np. podnieś w tym samym czasie ramię i nogę).
-Poprawia kompetencje zabawowe, zaufanie i interakcje społeczne.”

LITERATURA
1. Marianne Knill, Christopher Knill , Programy Aktywności. Świadomość Ciała. Kontakt i Komunikacja, CMPP-P MEN, Warszawa 1995
2. Janina Gut, Programy M. I Ch. Knillów w terapii dzieci z zaburzeniami w rozwoju, Rewalidacja , Zeszyty problemowe CMPP-P MEN, 1/97
3. Maria Piszczek, Interakcja komunikacyjna- wykorzystanie w pracy dotyku i oddechu. Programy M. I Ch. Knillów., Rewalidacja, Zeszyty problemowe CMPP-P MEN, 1/97

Opracowały:
mgr Dorota Piotrowska
mgr Anna Abramczyk