Agresywna polityka Niemiec hitlerowskich w Europie w latach 1933-1939
Celem tej pracy jest ukazanie agresywnej polityki Niemiec w Europie.
Zacznę ten temat od powstania Narodowosocjalistycznej Niemieckiej Partii Robotniczej (NSDAP), następnie nakreślę postać Hitlera oraz jego dojście do władzy. Wspomnę sprawy przyłączenia Austrii do Rzeszy, dalej politykę Hitlera wobec Czechosłowacji opiszę Konferencję w Monachium, by zakończyć na agresji na Polskę.
Posługując się literaturą próbowałem wybrać najbardziej wiarygodne przesłanki i opinie, lecz mogą się nasunąć również pewne wątpliwości. W pracy skupię się przeważnie na agresji w polityce Niemiec jak i krajów, do których się poszczególne zagadnienia odnoszą.
Po I wojnie światowej w Republice Weimarskiej, podobnie jak we Włoszech, powstały liczne związki kombatantów. Ich członkowie twierdzili, że Niemcy nigdy nie zostali pokonani, gdyby nie „cios w plecy”, zadany armii przez nieudolne rządy cywilów. Wśród byłych wojskowych rozgłos zyskała, organizując w 1923 roku nieudany pucz, Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza (naziści). Na jej czele od 1021 roku stał Adolf Hitler, uwięziony po nieudanym zamachu.
Czas spędzony w więzieniu Hitler poświęcił na napisanie książki „Mein Kampf”, w której przedstawił swoje zamierzenia. Obiecywał przyszłym zwolennikom zjednoczenie wszystkich ziem zamieszkanych przez Niemców i budowę „Wielkich Niemiec” na terytoriach zabranych sąsiadom. „Mein Kampf” głosi tezy rasistowskie, uznając za najlepszą rasę „nadludzi” – Aryjczyków, a wśród nich Niemców. „Podludźmi” są wszystkie inne społeczeństwa i narody, najgorsi zaś pod względem rasowym mieli być – według Hitlera – Żydzi, których zamierzał wyeliminować z niemieckiej Europy.
„Każde skrzyżowanie dwóch istot o niejednakowej wartości daje w rezultacie produkt pośredni między wartością obojga rodziców. Oznacza to więc, że potomstwo będzie miało wyższe cechy aniżeli rasowo niższa połowa rasy rodzicielskiej, jednak nie będzie dorównywało drugiej, wyższej rasowo połowie. [...] Mówiąc zwięźle, każde skrzyżowanie rasy daje zawsze w wyniku upadek poziomu rasy wyższej. [...] daremne jest spieranie się, która rasa albo rasy były pierwotnymi nosicielami ludzkiej kultury, a tym samym prawdziwymi nosicielami tego, co rozumiemy pod pojęciem ludzkości. Prościej jest przedstawić ten problem w odniesieniu do teraźniejszości, a odpowiedź nasunie się w sposób prosty i wyraźny. To, co widzimy dzisiaj z ludzkiej kultury, osiągnięcia sztuki, nauki, techniki, jest prawie wyłącznie produktem Aryjczyka. Ten właśnie fakt pozwala wyciągnąć wniosek, że Aryjczyk był twórcą w ogóle wyższego społeczeństwa.[...] (Adolf Hitler, Mein Kampf, wydanie z 1924 r., fragment).
Pomimo aresztowania i skazania Hitlera wielu członków NSDAP nadal działało na wolności, a po opuszczeniu więzienia przez charyzmatycznego wodza Narodowosocjalistyczna Partia Niemiec szybko zaczęła rosnąć w siłę. Niemcy byli zauroczeni przemówieniami Hitlera, który wywierał na słuchaczach niezatarte wrażenie. Doskonała propaganda partii hitlerowskiej, kierowana przez Josepha Goebbelsa, szybko zaczęła przynosić owoce. W 1932 roku w demokratycznych wyborach parlamentarnych NSDAP uzyskała 37% głosów i wraz z nacjonalistami i organizacjami kombatantów zdobyła większość w niemieckim parlamencie – Reichstagu. W 1933 roku prezydent Republiki Weimarskiej Paul von Hindenburg misję tworzenia rządu powierzył przywódcy największej partii koalicji – Adolfowi Hitlerowi. Po śmierci prezydenta w 1934 roku Hitler przejął jego obowiązki i ogłosił się przywódcą – Führerem wszystkich Niemców. Republika Weimarska przestała istnieć, a kraj zmienił nazwę na III Rzesza.
Wkrótce po uzyskaniu stanowiska kanclerza Hitler, dzięki umiejętności prowokacji, oskarżył partie lewicy o podpalenie Reichstagu i wprowadził stan wyjątkowy. Ograniczono, a potem zakazano działalności innych partii oprócz hitlerowskiej. Dla przeciwników politycznych stworzono pierwsze obozy koncentracyjne. Rozwiązane zostały związki zawodowe. W nowych wyborach NSDAP zdobyła już 44% głosów. Również we własnych szeregach Hitler zaprowadził nowy porządek. Na życzenie wojska, obawiającego się utraty swoich wpływów, zdradził swoich dawnych popleczników i towarzyszy z NSDAP i S.A. Dzięki specjalnym, oddanym Führerowi oddziałom SS (Sztafety Ochronne) wymordowane zostało jednej nocy („noc długich noży”) całe dowództwo S.A. (Oddziały Szturmowe). Jednym z głównych doradców Hitlera został Heinrich Himmler, dowódca SS. Tajna policja (gestapo) uzyskała kontrole nad całym społeczeństwem.
W 1935 roku wydano tzw. ustawy norymberskie. Żydom, obywatelom Rzeszy, odebrano ich prawa, zakazano małżeństw z Niemcami, a lekarzom i adwokatom – wykonywania zawodu. Na uczelniach zwalniano wykładowców pochodzenia żydowskiego. W 1938 roku histeryczna kampania propagandowa doprowadziła do zamieszek antysemickich. Członkowie SS i NSDAP przez dwa dni niszczyli sklepy i warsztaty należące do Żydów. Bito ich i wyrzucano z domów. W oknach i witrynach sklepów tłuczono szyby („noc kryształowa”). Wielu Żydów zostało zabitych, a tych którzy próbowali się bronić, wywieziono do obozów koncentracyjnych. Część Żydów, przestraszona narastającym terrorem opuściła Niemcy.
Hitler rozpoczął prowadzenie polityki agresji i łamania postanowienia traktatu wersalskiego: produkcja sprzętu wojennego i jego modernizacja. W marcu 1935 roku został złamany zakaz posiadania lotnictwa, wprowadzono obowiązkową służbę wojskową. W marcu Niemcy opuściły Ligę Narodów. Nastąpiła przyspieszona militaryzacja Rzeszy Niemieckiej i rozbudowa wszystkich rodzajów broni. W polityce zagranicznej Hitler jawnie zmierzał do agresji i zmian granic. Szukając sojuszników zawarł międzynarodowe układy: październik 1936 roku między Berlinem a Rzymem podpisano porozumienie o współpracy - "oś Berlin-Rzym"; listopad 1936 roku podpisanie z Japonią "paktu antykominternowskiego" w celu zwalczania Międzynarodówki Komunistycznej i dominacji Moskwy w świecie. W następnym roku przystąpiły do niego Włochy Mussoliniego.
Z rozkazu Hitlera, łamiąc międzynarodowe traktaty, w marcu 1936 roku wojska niemieckie wkroczyły do zdemilitaryzowanej Nadrenii. Brak reakcji ze strony Francji i innych państw upewnił Hitlera, iż wielkie mocarstwa nie będą bronić postanowień traktatu wersalskiego. Jednocześnie w ten sposób umocnił on swoją pozycję polityczną w Niemczech.
Sukcesy nazistów w Niemczech zachęciły do działania zwolenników nazistów w sąsiedniej Austrii. Wprawdzie traktat wersalski zakazywał połączenia obu niemiecko-języcznych państw, jednak zwolennicy Hitlera w Austrii, zmierzający do połączenia z Niemcami, rozpoczęli przygotowania do przewrotu. Na „wezwanie” austriackich nazistów 12 marca 1938 roku wojska niemieckie wkroczyły do Austrii, a Hitler, korzystając z braku reakcji państw zachodnich, podpisał akt zjednoczenia Austrii i Rzeszy.
Miary hańby mocarstw zachodnich dopełnił układ z Monachium. Hitler, grożąc wojną, zażądał przyłączenia do Niemiec czeskich Sudetów, zamieszkałych przez liczną mniejszość niemiecką. Niemcy sudeccy należący do partii nazistowskiej w Czechach prowokowali od dłuższego czasu zamieszki, aby stworzyć Hitlerowi pretekst do ingerencji. Za obietnicę nie wysuwania dalszych roszczeń szefowie rządów Wielkiej Brytanii, Francji i Włoch, zebrani we wrześniu 1938 roku na konferencji w Monachium, wyrazili zgodę na propozycję podziału Czechosłowacji przedstawiona przez stronę niemiecką. Czechosłowacy, opuszczeni przez sojuszniczą Francję, nie mogąc liczyć na wsparcie Wielkiej Brytanii, wyrazili zgodę na oddanie Sudetów. Premier Wielkiej Brytanii Arthur Chamberlain oświadczył na lotnisku w Londynie, że zgoda Monachium uratowała pokój w Europie. W tym czasie Niemcy zajmowali bez walki czeskie fortyfikacje nadgraniczne. Hitler kolejny raz tryumfował. Z kryzysu w Czechosłowacji skorzystały Węgry, zajmując Ruś Zakarpacką, i Polska, której wojska wkroczyły na Zaolzie.
Pół roku później, w marcu 1939 roku do Berlina przybył przywódca słowackich nacjonalistów, ksiądz Jozef Tiso, aby uzgodnić z Hitlerem powstanie niepodległej Słowacji. Wezwany do Berlina prezydent Czechosłowacji, Emil Hacha, pod groźba zbombardowania Pragi wyraził zgodę na zajęcie przez wojska III Rzeszy Czech i Moraw oraz na słowacką secesję. Było to pogwałcenie traktatu podpisanego przez Niemcy w Monachium rok wcześniej. Z Czech i Moraw został utworzony niemiecki protektorat. Premierem zależnej od Rzeszy Słowacji został Tiso. Po zajęciu pozostałej części dawnej Czechosłowacji Niemcy wzbogaciły się o dużą ilość sprzętu wojennego. Czechosłowacki przemysł zbrojeniowy należał bowiem do najnowocześniejszych w Europie i był doskonale rozwinięty. Dzięki zajęciu Czech i Moraw i utworzeniu Słowacji Niemcy zyskali wyjątkowo dogodne warunki do ataku na otoczoną z trzech stron Polskę.
Hitler, który doszedł do władzy w 1933 roku, potrzebował czasu na stworzenie silnej armii. Ponieważ Niemcy rozpoczęły rozbudowę armii, Piłsudski, wykorzystując nieoficjalną drogę, starał się poznać opinię Francji w kwestii „wojny prewencyjnej”, przeciwko Niemcom. Jednak Francja zajęła niechętne stanowisko w tej sprawie. W 1934 roku pomimo częstych konfliktów z Niemcami w Wolnym Mieście Gdańsku, inspirowanych przez Berlin, doszło do podpisania deklaracji polsko-niemieckiej o niestosowaniu siły we wzajemnych stosunkach. W tej sytuacji Polska zagwarantowała sobie na pewien czas spokój na granicy z Niemcami.
Deklaracja o niestosowaniu przemocy między Rzecząpospolitą Polską a Niemcami, Berlin 26 styczeń 1934 roku (fragmenty):
„Oba rządy oświadczają, że jest ich zamiarem porozumiewać się bezpośrednio we wszelkiego rodzaju zagadnieniach dotyczących ich wzajemnych stosunków. W razie gdyby wynikły między nimi kwestie sporne, których by się nie dało załatwić w drodze bezpośrednich rokowań, oba rządy będą szukały tych rozwiązań w każdym poszczególnym wypadku we wzajemnym porozumiewaniu przy pomocy innych sposobów pokojowych. [...] W żadnym jednak wypadku nie będą się one uciekały do stosowania przemocy w celu załatwienia tego rodzaju spraw spornych. [...]”
Berlin zaprzestał na czas jakiś agresywnej kampanii propagandowej przeciw Polsce. Wprowadzone zostały pewne ulgi dla mniejszości polskiej w Niemczech, a władze Wolnego Miasta Gdańska zobowiązały się do honorowania praw Polski w mieście.
Już w miesiąc po zawarciu układu monachijskiego minister spraw zagranicznych III Rzeszy Joachim von Ribbentrop przedstawił polskiemu ambasadorowi w Berlinie żądanie utworzenia eksterytorialnej autostrady i linii kolejowej z Niemiec do Prus Wschodnich przez Pomorze oraz włączenia Wolnego Miasta Gdańska do Rzeszy. W zamian zaproponował przedłużenie polsko-niemieckiego układu o nieagresji z 10 do 25 lat. W styczniu 1939 roku te same żądania powtórzył Beckowi w Berlinie Hitler. Spotykały się one z kategoryczną odmową strony polskiej, podobnie jak i propozycja przyłączenia się do państw „osi”.
W kwietniu 1939 roku w Paryżu, a następnie w Moskwie delegacja francuska i brytyjska rozpoczęły z przedstawicielami rządu radzieckiego rozmowy w sprawie współpracy militarnej przeciw III Rzeszy. Rozmowy toczyły się powoli, a Sowieci, mimo zgłaszanej chęci współpracy, stale znajdowali formalne przeszkody do ich kontynuacji. Tym większe było zaskoczenie dyplomacji Francji i Wielkiej Brytanii, gdy 23 sierpnia 1939 roku, po wymianie depesz miedzy Stalinem i Hitlerem, do Moskwy przybył Joachim von Rebbentrop i podpisał z komisarzem spraw zagranicznych ZSRR Wiaczesławem Mołotowem radziecko-niemiecki traktat o nieagresji. Do układu był dołączony tajny protokół, w którym Polskę i republiki bałtyckie podzielono na strefy wpływów Rosji i Niemiec oraz planowano rozbiór Rzeczypospolitej.
Tajny protokół o nieagresji miedzy Niemcami a Związkiem Radzieckim, 23 sierpień 1939 rok:
„ Z okazji podpisania paktu o nieagresji miedzy Rzeszą Niemiecka a ZSRR podpisani pełnomocnicy obu stron poruszyli w ściśle poufnej wymianie zdań sprawę wzajemnego rozgraniczenia stref interesów obu stron. [...]
Na wypadek terytorialno-politycznego przekształcenia terytoriów należących do państwa polskiego, strefy interesów Niemiec i ZSRR będą rozgraniczone w przybliżeniu przez linię Narew – Wisła – San. Kwestia, czy w interesie obu stron uznane będzie za pożądane utrzymanie niepodległego państwa polskiego, zostanie definitywnie zdecydowana dopiero w ciągu dalszego rozwoju wypadków politycznych. W każdym razie oba rządy rozwiążą tę kwestię na drodze przyjacielskiego porozumienia. [...]
Protokół ten traktowany będzie przez obie strony w sposób ściśle tajny”.
Wielka Brytania zareagowała na układ Ribbentrop-Mołotow, podpisując 25 sierpnia układ sojuszniczy z Polską. W układzie zobowiązała się udzielić natychmiastowej pomocy wojskowej Polsce, gdyby ta została zaatakowana przez Niemcy. Hitler, triumfujący po podpisaniu traktatu z Rosją, zadecydował o przesunięciu ataku na Polskę z 26 sierpnia na 1 września.
Sojusz z Wielka Brytanią i gwarancje nie zapobiegły wojnie. 1 września 1939 roku o 4.45 pancernik „Schleswig-Holstein”, który przybył pod pretekstem kurtuazyjnej wizyty do Wolnego Miasta Gdańska, otworzył ogień artyleryjski na polska składnice tranzytową na Westerplatte. Jednocześnie na całej granicy z Polską prawie dwu milionowa armia niemiecka ruszyła do natarcia. Polacy zdecydowali się na mobilizację 29 sierpnia 1939 roku, lecz ambasadorzy Francji i Anglii wyperswadowali im, aby ją odłożyli jako krok wysoce niebezpieczny i prowokacyjny. Okazało się to fatalnym błędem, który spowodował, że polskie siły zbrojne nie były w pełni przygotowane do odparcia ataku Trzeciej Rzeszy. W pierwszym tygodniu wojny Luftwaffe zdobyła panowanie w powietrzu. Ciężkie bombardowanie miast, linii kolejowych i dworców sparaliżowało transport. Ponieważ w przeddzień wybuchu wojny okręty polskie – zgodnie z rozkazami – wypłynęły do Wielkiej Brytanii, na Bałtyku zapanowała Kriegsmarine. Rozpoczął się niemiecki Blitzkrieg – „wojna błyskawiczna”. Jednak pomimo olbrzymiej przewagi, oddziały polskie stawiły olbrzymi opór najeźdźcy. Razem z wojskiem walczyli cywile i młodzież. W Katowicach bohaterskim oporem wsławili się harcerze broniący się przed Niemcami na wierzy spadochronowej.
Polska sromotnie zawiodła się na swoich zachodnich sojusznikach, którzy swoim brakiem jakiegokolwiek zaangażowania przyczynili się do upadku Polski i pośrednio do wybuchu Drugiej Wojny Światowej. 2 września rząd brytyjski wystosował do Niemiec ultimatum żądając przerwania walk i wycofania wojsk niemieckich z Polski, Francja poczyniła podobne kroki. Wobec nie zastosowania się Niemiec do tych żądań, państwa te 3 września o godzinie 11.00 wypowiedziały Niemcom wojnę, ale nie podjęły praktycznie żadnych działań zbrojnych. Te poczynania nazwano „drôle de guerre”, czyli dziwną wojną, Niemcy określili to jako „sitzkrieg”, czyli wojna siedząca, natomiast według znamienitego brytyjskiego polityka Winstona Churchilla była to „nierealna wojna”
23 września w Brześciu nad Bugiem, odbyła się wspólna niemiecko-radziecka defilada z okazji zwycięstwa nad Polską. 28 września został podpisany w Moskwie radziecko-niemiecki układ o przyjaźni i granicach, w którym dokonano czwartego rozbioru ziem polskich. Granice ustalono na linii Sanu, Bugu, Narwi i Pisy. Tajne załączniki przewidywały współpracę gestapo i NKWD w zwalczaniu polskich organizacji niepodległościowych. Jednocześnie na arenie międzynarodowej rozpoczęto akcję mającą zdyskredytować w oczach opinii publicznej polskie władze.
Podsumowując, powyższa praca odnosi się do niezwykle istotnego zagadnienia historycznego, bowiem te wydarzenia poprzedziły wybuch Drugiej Wojny Światowej, najokrutniejszej w historii ludzkości, przyczyniły się pośrednio również do jej wybuchu, ugruntowały pozycję Hitlera i III Rzeszy jako Wielkiego Wodza Ideologii Nazistowskiej i mocarstwowej pozycji państwa.
Bibliografia
Borejsza J. W., Faszyzmy europejskie (1922-1945) w oczach współczesnych i historyków, Warszawa 1979
Czubiński A., Europa Dwudziestego Wieku .Zarys Historii Politycznej, Poznań 1997
Czubiński A., Olszewski W., Historia Powszechna 1939-1994, Poznań 1997
Dobrzycki W., Historia Stosunków Międzynarodowych w Czasach Nowożytnych 1815-1945, Warszawa 1996
Johnson P., Historia świata od roku 1917 do lat 90-tych, Londyn 1992
Karski J., Wielkie Mocarstwa wobec Polski 1919-1945. Od Wersalu do Jałty, Warszawa 1985
Kitchen M., Historia Europy 1919-1939, Wrocław 1992
Paker R. A. C., Druga wojna światowa, Wrocław 1999
Prokopczuk J., Historia Powszechna 1871-1939, Warszawa 1992
Roszkowski W., Najnowsza historia Polski. Wersja rozszerzona, Warszawa 2003
Ewa Nowak
|
