Dojrzałość do nauki czytania i pisania stanowi integralną część dojrzałości szkolnej i oznacza osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, który czyni je wrażliwym i podatnym na systematyczne nauczanie czytania i pisania.
Czytanie i pisanie stanowią czynność językową (formę komunikacji opartą na języku), czynność metajęzykową opartą na świadomości relacji druk - słowo, świadomości relacji głoska - litera i świadomości środków językowych użytych do formowania wypowiedzi i ich kontroli, a także czynność metapoznawczą wymagającą świadomej kontroli procesów poznawczych zaangażowanych w czytanie, a zwłaszcza w rozumienie tekstu.
Dojrzałość do nauki czytania i pisania posiada swoje specyficzne komponenty związane z faktem, że czytanie i pisanie są formą porozumiewania się językowego, którego substancją jest pismo, czyli linearny ciąg znaków graficznych rządzących się swoistymi dla danego języka regułami. Specyficzne więc dla czytania i pisania są świadomość językowa i świadomość pisma.
W odniesieniu do definicji procesów czytania i pisania G. Krasowicz - Kupis wymienia następujące komponenty dojrzałości do nauki czytania i pisania:
1. nastawienie i motywacja,
2. rozwój intelektualny,
3. rozwój sprawności percepcyjno - motorycznych oraz ich integracja,
4. rozwój mowy i języka,
5. świadomość językowa,
6. świadomość pisma.
Nastawienie i motywacja są niespecyficzne dla czytania i pisania z tego względu, że ich rola jest istotna dla wszelkich form aktywności i umiejętności opanowywanych w szkole.
W zakresie czytania i pisania chodzi o pozytywne nastawienie i motywację do posługiwania się pismem. Rozwijają się one poprzez interakcje dziecka z opiekunami w sytuacji wspólnego czytania czy czytania dziecku. Książka staje się atrakcyjnym obiektem do eksploracji. Kontakt z pismem, jako źródłem ciekawych informacji, w połączeniu z osobistym kontaktem z bliską osobą jest dla dziecka przyjemny i staje się źródłem pozytywnego nastawienia emocjonalnego do czytania o trwałym charakterze.
Istotnymi elementami są tu także: uczenie się przez obserwację (częsty widok osób czytających w otoczeniu dziecka), rozbudzenie zainteresowania i tworzenie oczekiwań oraz obecność i zaangażowanie opiekuna podczas prób samodzielnego czytania przez dziecko -słuchanie dziecięcego czytania.
Rozwój intelektualny , a dokładniej myślenie operacyjne, konieczne jest do posługiwania się alfabetem. Decentracja oraz pojęcie stałości przedmiotu i jego cech są warunkiem posługiwania się znakami graficznymi alfabetu, które różnią się kształtem, wielkością i położeniem.
Pisanie wymaga nie tylko opanowania reguły reprezentowania dźwięków przez litery, ale także stosowania tej reguły w sposób względny, wynikający z nieregularności i sprzeczności zasad ortograficznych.
Odwracalność umożliwia manipulowanie językiem i pismem, pozwala na analizę i syntezę
( d-o-m = dom = d-o-m), klasyfikowanie i uogólnianie.
Rozwój sprawności percepcyjno - motorycznych oraz ich integracja wskazuje na istotną rolę funkcjonowania analizatora wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno -ruchowego oraz ich integracji dla opanowania komunikacji pisemnej. Mają one fundamentalne znaczenie w początkowym okresie nauki czytania i pisania, gdy istotne jest różnicowanie wzrokowe liter.
Rozwój mowy i języka odnosi się do przyswojenia systemu językowego we wszystkich jego aspektach. Oznacza to opanowanie symboli i reguł językowych, a wyraża w umiejętnościach fonologicznych, morfologiczne - składniowych i semantycznych.
Umiejętności fonologiczne odnoszą się do posługiwania się fonemami, sylabami i cząstkami śródcząstkowymi. Obejmują one słuch fonematyczny, analizę i syntezę sylab oraz głosek, rozpoznawanie rymów, a także dostrzeganie podobieństw między słowami.
Umiejętności morfologiczno - składniowe odnoszą się do umiejętności gramatycznych, czyli budowy i odmiany wyrazów oraz budowy i stosowania zdań.
Umiejętności semantyczne dotyczą trafności komunikacyjnej, czyli doboru słownictwa, adekwatnego użycia słów, umiejętności konstruowania wypowiedzi oraz rozumienia.
Świadomość językowa oznacza uświadomienie sobie przez dziecko istnienia symboli językowych i reguł języka, a przejawia się świadomym użyciem środków językowych, kontrolowaniem poprawności i intencjonalnym manipulowaniem językiem. Ujawnia się ona dość wcześnie, w grach i zabawach językowych dziecka.
Świadomość pisma oznacza zrozumienie funkcji pisma i odnosi się do jego zastosowań.
Jej składnikami są: wiedza o funkcji pisma (przekazywanie informacji), wiedza o zasadach pisma (kierunek, segmentacja tekstu), wiedza dotycząca własnej kompetencji w tym zakresie (zrozumienie czy dziecko umie czytać i pisać» albo- co potrzebuje, by się tego nauczyć), znajomość terminologii i pojęć metajęzykowych (np. litera, głoska, kropka).
LITERATURA:
Krasowicz – Kupis G. (2004) Rozwój świadomości językowej dziecka. Lublin: Wydawnictwo UMCS
Opracowała: Małgorzata Trusz