Zdobycz (fr.La Curée) – druga część cyklu o losach rodziny Rougon-Macquartów, opublikowana w 1871. Jej akcja rozgrywa się w czasie wielkiej przebudowy Paryża w latach 50. i 60. XIX wieku i opisuje życie wielkiej burżuazji francuskiej oraz prowadzone przez nią finansowe spekulacje. Jej głównymi bohaterami są Arystydes Rougon, jego druga żona Renata z arystokratycznej rodziny du Chatel oraz Maksym – około 20-letni syn z pierwszego małżeństwa.

Tytuł

Zdaniem Haliny Suwały polskie tłumaczenie myśliwskiego terminu la curée jako "zdobyczy" (lub w pierwszych wydaniach jako "łup" ^[1]), jest niezgodne z intencjami autora i ze znaczeniem, jakie to słowo miało już we wcześniejszej francuskiej literaturze społecznie zaangażowanej. Wskazuje ona, iż w języku polskim w podobnym kontekście polowania używa się słowa odprawa, które oznacza zarówno część zwierzyny oddawanej psom łownym, jak i sam moment karmienia ich nią ^[2].

Treść

Powieść rozpoczyna szczegółowy opis domu, powozu i zaprzęgu należącego do rodziny Arystydesa Rougona, który w ciągu czternastu lat dzielących tę powieść od Pochodzenia rodziny Rougon-Macquartów porzucił pierwotny młodzieńczy idealizm i pracę redaktora prowincjonalnego dziennika, by dzięki protekcji brata, Eugeniusza, zdobyć w Paryżu fortunę. Eugeniusz, bonapartystowski polityk, zgadza się na zakulisową pomoc pod warunkiem zmiany nazwiska przez Arystydesa, który przyjmuje pseudonim Saccard. Dzięki wiadomościom zdobytym od brata, był w stanie przeprowadzić szereg udanych operacji spekulacyjnych w czasie przebudowy miasta, kupując domy przeznaczone do wyburzenia i otrzymując krociowe odszkodowania. Resztę fortuny zdobywa dzięki małżeństwu – żeni się z nastoletnią arystokratką Renatą, która, uwiedziona przez nieznanego mężczyznę, zaszła w ciążę i tym samym jej rodzinie zależało na jak najszybszym małżeństwie w celu uniknięcia skandalu.

Małżeństwo Saccarda i Renaty nie układa się dobrze, mężczyzna wikła się w liczne romanse, które mają zapewnić mu kolejne znajomości i wpływy. W tym samym czasie nimfomanka Renata rozpoczyna na poły kazirodczy romans z młodszym od niej o zaledwie kilka lat Maksymem, który Saccard toleruje. Związek ten w końcu rozpada się, gdy Maksym nudzi się swoją kochanką i zaczyna szukać nowych przygód miłosnych z bogatymi młodymi paryżankami. Upokorzona traktowaniem ze strony męża, Renata usiłuje poróżnić go z synem, jednak jej misterna intryga upada. W finale kobieta umiera na zapalenie opon mózgowych, podczas gdy Arystydes żyje dalej jako członek finansowej elity, a Maksym żeni się z odrażająco brzydką, lecz posażną córką przemysłowca.

Okoliczności powstania i recepcja

Chociaż w momencie pisania utworu Zola był ubogim dziennikarzem i nigdy nie obracał się na salonach, dzieło otrzymało wysokie oceny za swój realizm w opisie zepsucia, hipokryzji i bezwzględności wyższych sfer francuskiej burżuazji. Autor spędził kilka miesięcy zdobywając informacje i notując najdrobniejsze detale nt. wyglądu rezydencji najbogatszych, obyczajów panujących w ich domach, strojów, a także historycznych okoliczności przebudowy Paryża ^[3]. Notabene, utwór nie był planowany jako historia miłosna, w której niektórzy badacze doszukiwali się nawiązania do racinowskiej Fedry ^[4], lecz miał pierwotnie koncentrować się wyłącznie na dziejach zdobywania fortuny przez Saccarda i opisywać środowisko tzw. "złotej młodzieży", szczególnie potępiane przez autora^[5], jak i ukazywać konsekwencje wychowania kobiet jedynie do roli żon i bywalczyń salonów^[6]. Autor doszedł jednak do wniosku, że na poły kazirodczy romans będzie znakomitym symbolem zepsucia świata "arystokracji pieniądza" ^[7]. Utwór doceniony przez jednych krytyków, został oskarżony przez innych o całkowite pogwałcenie zasad moralności oraz o obrazę Cesarstwa ^[8], a gazeta Le Cloche przerwała jego druk w odcinkach, notabene na prośbę samego autora, który nie chciał, by jego przyjaciel Ulbach stracił dziennik ^[9]. Pierwsze wydanie rozeszło się, mimo skandalu, kiepsko (zaledwie 1000 egzemplarzy), zaś autor został uznany za notorycznego pornografa ^[10]. Praktycznie jedyną osobą, która publicznie wyraziła się pozytywnie o powieści, był młody Paul Alexis, który od tego czasu był niezwykle zafascynowany Zolą^[11].

Adaptacje

• Sztuka teatralna pt. Renata – adaptacja na potrzeby sceny dokonana przez samego autora
• W 1966 r. Jean Cau dokonał uwspółcześnionej adaptacji Zdobyczy pod tytułem The Game is Over. W filmie zagrali Jane Fonda , Michel Piccoli i Peter McEnery.

Przypisy

1. ↑ Adam Kotula, Przedmowa do Oskarżam! [w:] E.Zola, Oskarżam!, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy 1955, s. 8
2. ↑ Halina Suwała, Emil Zola, Warszawa 1968, Wiedza Powszechna, s.126-127
3. ↑ G. Robert, Emil Zola. Ogólne zasady i cechy jego twórczości, Warszawa 1968, Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 87-88
4. ↑ Claude Roy, Le génie de l'amour sublimé [w:] Zola, Paris, Hachette, 1969
5. ↑ H. Suwała, op.cit, s.124
6. ↑ H. Suwała, op.cit., s.125
7. ↑ G. Robert, op.cit. s. 63
8. ↑ Armand Lanoux, Dzień dobry mistrzu, s. 182-185, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy 1957
9. ↑ G. Robert, op.cit., s. 70
10. ↑ A. Lanoux, op.cit., s. 187
11. ↑ Halina Suwała, op.cit., 133