Równoważnik zdania – wyrazy lub grupy wyrazów, formalnie nie tworzące zdania (ponieważ nie mają formy osobowej orzeczenia ), wyrażające jednak te same treści, co zdanie .

Piękna pogoda./ Cisza./ Uwaga!/ Kto tam?/ Nigdy więcej wojny!

Nie palić!/ Wystrzegać się złodziei!

O pełnej treści równoważników zdań informuje kontekst lub sytuacja.

(Jest) Zima, (pada) śnieg./ Kto tam (puka)?/ Polacy (są) pierwsi na mecie.

Równoważniki zdań w wypowiedzeniach złożonych

Równoważniki stanowią również części składowe wypowiedzeń złożonych.

Ten sobie mówi i ten sobie mówi, pełno radości i krzyku.

Wszystko, co tylko mogłem przeżyć, już za mną.

W wypowiedzeniach złożonych najczęściej jako równoważniki zdań występują konstrukcje z imiesłowami nieodmiennymi.

Siedział przy stole, czytając gazetę. Przeczytawszy gazetę, wyszedł z domu.

W zakresie imiesłowowych równoważników zdań często zdarzają się błędy, wynikające głównie z nieznajomości dwóch podstawowych zasad ich stosowania, a mianowicie:

• zasady tożsamości podmiotów
• zasady jednoczesności lub uprzedniości czynności – w zdaniu głównym i w równoważniku zdania.

Zasada tożsamości podmiotów

Polega na tym, że wykonawca czynności wyrażonej imiesłowem nieodmiennym musi być jednocześnie wykonawcą czynności wyrażonej w orzeczeniu w formie osobowej czasownika

Żołnierze maszerowali, śpiewając głośno (= żołnierze maszerowali i śpiewali – ten sam podmiot ).

Niepoprawne są więc zdania typu:

"Mając 11 lat, umarła mu matka" ( = on miał 11 lat – umarła jego matka; podmioty różne).

"Podziwiając grę aktorów, ogarnia człowieka wzruszenie" (= kiedy się podziwia... ogarnia wzruszenie – podmiot nieosobowy i podmiot w 3. os. lp).

Użycie równoważników zdań nie odnoszących się do wykonawcy czynności, będącego podmiotem zdania głównego, dopuszczalne jest jedynie wówczas, gdy są one utartymi zwrotami frazeologicznymi typu: krótko mówiąc, lekko licząc, prawdę powiedziawszy itp. Takie wyrażenia są zwykle równoważnikami bezpodmiotowych zdań warunkowych, np.: Szczerze mówiąc (= jeśliby się miało szczerze powiedzieć), nie byliby tym zachwyceni. Zakładając (= jeśli się założy), że macie rację, możemy to uznać... Konstrukcje takie występują często w języku mówionym jako wtrącenia i dopowiedzenia^[1].

Zasada jednoczesności lub uprzedniości czynności w zdaniu głównym i w równoważniku zdania

Wymaga ona, żeby czynność wyrażona imiesłowem kończącym się na -ąc była jednoczesna z czynnością w zdaniu głównym, a czynność wyrażona imiesłowem na -wszy, -łszy – wcześniejsza od czynności w zdaniu głównym:

Jedząc, mlaskał ustami (= kiedy jadł, mlaskał).

Zjadłszy, obtarł usta (= najpierw zjadł, potem obtarł usta).

Niepoprawne są więc konstrukcje, w których równoważnik z imiesłowem zakończonym na -ąc ma znaczenie uprzedniości:

Podejmując się (zamiast: Podjąwszy się) pracy, wykonali ją sumiennie (najpierw się jej bowiem podjęli, potem wykonali);

a także, kiedy ma znaczenie następczości:

Zaczęto badania, uzyskując pomyślne wyniki (zamiast: Zaczęto badania i uzyskano pomyślne wyniki).

Ogólna zasada interpunkcji dla zdań złożonych z imiesłowowym równoważnikiem zdania

Polega na oddzielaniu przecinkiem równoważnika od innych części zdania:

Idąc ulicą, zachowywali się hałaśliwie.

Przecinek stawia się nawet wówczas, gdy równoważnik ten występuje jako jeden wyraz bez określeń^[2]:

Idąc, rozmawiali. Ziewnąwszy, zasnął.

Przypisy