Wymiana gazowa ( ang. gas exchange) – proces, w czasie którego dochodzi do dyfuzji gazów i ich wymiany pomiędzy całym organizmem a jego otoczeniem (wymiana gazowa zewnętrzna) oraz pomiędzy płynami ustrojowymi a tkankami (wymiana gazowa wewnętrzna). Wymiana gazowa u organizmów fotosyntetyzujących jest związana z takimi procesami jak fotosynteza , oddychanie komórkowe i fotooddychanie , u organizmów heterotroficznych wymiana gazowa związana jest tylko z procesem oddychania komórkowego. W potocznym znaczeniu oddychanie jest błędnie zawężane do wymiany gazowej^[1].

Wymiana gazowa u zwierząt

Dyfuzja gazów odbywa się poprzez powierzchnię oddechową, którą jest powierzchnia całego układu oddechowego , a czasem nawet powierzchnia skóry (jak u płazów i u ryb ). Powierzchnia oddechowa charakteryzuje się znacznym pofałdowaniem (np. skrzela , płuca ) zapewniającym skuteczną wymianę gazów.

Wymiana gazowa na powierzchni listków skrzelowych u ryb może zachodzić:

• na zasadzie przeciwprądów (np. skrzela ryb kostnoszkieletowych )
• na zasadzie prądów równoległych (np. skrzela ryb chrzęstnoszkieletowych ).

U człowieka wymiana gazowa przebiega w pęcherzykach płucnych , między ścianą pęcherzyka a oplatającymi ją naczyniami włosowatymi . Przez ścianę pęcherzyka i naczyń dyfundują gazy: tlen i dwutlenek węgla. Dyfuzja odbywa się z miejsc o większym stężeniu do miejsc o stężeniu mniejszym, zgodnie z gradientem stężeń. Cząsteczki tlenu dyfundują z pęcherzyków płucnych do krwi, w odwrotnym kierunku wędruje dwutlenek węgla. Tempo tych zjawisk zależy od ciśnień parcjalnych gazów.

Wymiana gazowa u roślin

U roślin wymiana tlenu i dwutlenku węgla między tkankami rośliny a atmosferą odbywa się poprzez aparaty szparkowe , przetchlinki . W ciemności wymiana gazowa roślin związana jest z wydzielaniem CO₂ i pobieraniem tlenu z tak zwanym oddychaniem mitochondrialnym (wyjątek stanowią rośliny CAM), w okresie dnia rośliny prowadzą wymianę gazową związaną z procesami fotosyntezy , oddychania komórkowego oraz fotooddychania w przypadku najliczniejszej grupy roślin C₃, u roślin C4 nie obserwuje się wymiany gazowej związanej z fotooddychaniem a u roślin CAM wymiana gazowa jest regulowana przez wiele czynników takich jak światło i dostępność wody.

Przypisy

Bibliografia