Naczelne
NaczelneKapucynka - małpa szerokonosa Naczelne (Primates) –
rząd
ssaków łożyskowych
charakteryzujących się najlepiej wśród wszystkich zwierząt rozwiniętym
mózgiem
. Tradycyjnie wśród naczelnych wyróżnia się
małpiatki
,
wąskonose małpy
ciepłych krajów
Starego Świata
,
szerokonose małpy
Nowego Świata
żyjące w tropikach Ameryki i
małpy człekokształtne
. Dział
zoologii
zajmujący się badaniem ssaków naczelnych to
prymatologia
. WystępowanieWiększość gatunków zaliczanych do naczelnych występuje w strefie
klimatu podzwrotnikowego
, nieliczne w
klimacie umiarkowanym
,
człowiek
zamieszkuje całą
Ziemię
. Znane są również
endemiczne
gatunki naczelnych. Cechy charakterystyczneSsaki naczelne mają najlepiej wśród wszystkich zwierząt rozwinięty
mózg
, dużą pojemność
czaszki
, duże, dobrze rozwinięte półkule
kresomózgowia
i powierzchnie
kory mózgowej
. Ich
kończyny
są chwytne, tylne tzw. stopochodne, pięciopalczaste o przeciwstawnym pierwszym palcu, palce u większości gatunków są zakończone
paznokciami
, tylko u nielicznych
pazurami
, opuszki palców są bogato unerwione. Duża ruchliwość kości
przedramienia
ułatwia manipulowanie przedmiotami. U niższych naczelnych obecny jest dobrze rozwinięty, chwytny ogon wykorzystywany jako piąta kończyna. Ogon wyższych naczelnych nie jest chwytny, a u człekokształtnych nie występuje w ogóle. Czaszka przyjmuje kształt kulisty,
trzewioczaszka
wykazuje tendencje do skracania się – u
lemurów
jest jeszcze wydłużona, a u form wyżej rozwiniętych wyraźnie krótsza. Naczelne mają dobrze rozwinięty
wzrok
. Rozbudowane
oczodoły
osadzone są z przodu
głowy
, umożliwiają
widzenie stereoskopowe
. Zmysły
dotyku
i
słuchu
są również dobrze rozwinięte, w przeciwieństwie do
węchu
. U samic występuje najczęściej jedna para
sutków
. Z wyjątkiem człowieka ciało naczelnych pokryte jest gęstym
owłosieniem
. W większości są
wszystkożerne
z przewagą pokarmu roślinnego. Specyficzne dla tej grupy ssaków są mięśnie mimiczne (u lemurów słabo wykształcone) pełniące ważną rolę w
komunikacji niewerbalnej
. Naczelne żyją w
stadach
o
strukturze hierarchicznej
lub w grupach rodzinnych, rzadko samotnie. Niektóre gatunki są
monogamiczne
. EwolucjaMałpiatki pojawiły się w
paleocenie
Eurazji i Ameryki Północnej, a najstarsze małpy znane są z
eocenu
(rodzaj
Eosimias
). Naczelne opanowały środowiska koron drzew i krzewów, gdzie kryły się i poszukiwały pożywienia. Sprzyjało temu wykształcenie dobrego wzroku i chwytnych kończyn, zwłaszcza przednich. Podział na
małpy szerokonose
i
wąskonose
nastąpił dość wcześnie. Wspólne cechy tych grup są prawdopodobnie wynikiem
konwergencji
, ponieważ nigdzie nie występowały obok siebie, brak również danych o formach pośrednich. Wśród małp wąskonosych zarysowało się kilka kierunków specjalizacji. Część z nich opuściła środowisko nadrzewne i przystosowała się do życia na ziemi. Już w
miocenie
istniały dwie niezależne linie rozwojowe:
makakokształtne
(Cercopithecoidea) i
małpy człekokształtne
(Hominoidea). Systematyka Klasyfikacja filogenetycznaKlasyfikacja
kladystyczna
dzieli naczelne na dwie grupy: - Strepsirrhini - obejmującą większość małpiatek, z wyłączeniem wyraków
- Haplorrhini, do której zalicza się wyraki oraz małpy właściwe czyli szerokonose małpy Nowego Świata, wąskonose małpy Starego Świata i małpy człekokształtne.
──┐ Primates - naczelne │ ├───┐
Strepsirrhini
│ ├───
Chiromyiformes
│ ├─── Lemuriformes -
lemurokształtne
│ └───
Lorisiformes
│ └───┐
Haplorrhini
├─── Tarsiiformes -
wyrakokształtne
└──┐ Simiiformes -
małpy właściwe
├─── Platyrrhini -
małpy szerokonose
└──┐ Catarrhini -
małpy wąskonose
├─── Cercopithecoidea -
małpy Starego Świata
└─── Hominoidea -
człekokształtne
Klasyfikacja tradycyjnaW tradycyjnej klasyfikacji
fenetycznej
do rzędu naczelnych zaliczano dwa podrzędy i następujące rodziny: Maki karłowaty zaliczany jest do małpiatek ZagrożeniaWiększość gatunków naczelnych jest poławiana przez człowieka dla mięsa lub w celu odsprzedaży jako egzotyczne
zwierzęta domowe
lub
laboratoryjne
pomimo obowiązującego zakazu handlu tymi gatunkami zwierząt[3]. Niektóre są zabijane jako szkodniki. Wszystkie zagrożone są utratą środowisk spowodowaną masowym wycinaniem lasów. Organizacje zajmujące się ochroną naczelnych szacują, że poważnie zagrożona jest połowa gatunków lub podgatunków
gerez
i
gibonowatych
oraz wszystkie
małpy człekokształtne
(poza człowiekiem).
Conservation International
ocenia, że 10% naczelnych wyginie w ciągu najbliższych 20 lat. Przypisy Bibliografia- Richard D. Jurd, Biologia zwierząt Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999
- Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
- Dennis O'Neil:
Primates, The Taxonomy and General Characteristics of Prosimians, Monkeys, Apes, and Humans
(
ang.
). (On-line) Behavioral Sciences Department, Palomar College, San Marcos, California. [dostęp 22 maja 2008].
- Henryk Szarski, Historia zwierząt kręgowych, PWN, 1998
- Mały słownik biologiczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1972.
- Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, ss. 98-121. .
Zobacz też
Inne hasła zawierające informacje o "Naczelne":
Paznokieć
...
Armia Czerwona
ramach jednostek piechoty i kawalerii. Od 1926 roku istniała niewielka artyleryjska Rezerwa Naczelnego Dowództwa w sile 4 pułków. Jednostki pancerne skompletowały zaledwie 1 pułk ...
1938
von Brauchitscha
naczelnym dowódcą wojsk lądowych. W miejsce Ministerstwa Spraw Wojskowych powołano Naczelne Dowództwo Sił Zbrojnych (
Oberkommando der Wehrmacht
). Hitler zdymisjonował także ze stanowiska ...
Administracja państwowa
również nazywać
administracją rządową
.Spis treści1 Cechy administracji państwowej2 Organy administracji państwowej2.1 Organy Naczelne administracji państwowej2.2 Organy centralne administracji państwowej2.2.1 Spis centralnych urzędów w Polsce2.3 ...
Człowiek
...
Australopitek
...
Wojna domowa w Rosji
także przeciw zwrotowi ziemi obszarniczej zarządzonej przez "białych").Przewaga
Armii Czerwonej
wynikała z:jednolitego Naczelnego dowództwa (de facto narkomwojenmora
Trockiego
) i związanej z tym możliwością koordynowania ...
Wojna zimowa (1939-1940)
wiedziała, że tam są lasy.[20]. Organizacja armii fińskiej(stan w dniu
30 listopada
1939
)Naczelne Dowództwo:naczelny dowódca armii fińskiej –
marszałek
Carl Gustaf Mannerheim
,szef sztabu – ...
Wehrmacht
30 kwietnia
1945
Adolf Hitler
, przy czym jednocześnie zostało utworzone stanowisko szefa Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu, które objął gen.
Wilhelm Keitel
.Wehrmacht został rozbudowany ze 100 ...
Historia Ziemi
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Naczelne":
221 Atak dwóch potęg (plansza 6)
tym do utraty kontaktów Wojska Polskiego z dowództwem. Trudna sytuacja Polski zmusiła Naczelne władze kraju (prezydent, rząd i wódz naczelny) do opuszczenia Warszawy i ...
32. Postępowanie karne, cywilne (plansza 2)
le height=380 width=770 >
Postępowanie karne - Naczelne zasady procesu
Zasada prawdy materialnej – spoczywający na sądzie obowiązek rekonstrukcji fragmentu ...
101 Epoka nowożytna ? charakterystyka (plansza 20)
w. zaczęły funkcjonować prikazy, urzędy o charakterze ministerstw, gdzie bojarzy pełnili funkcje Naczelne.
...
|