Wiosna Ludów – seria zrywów
rewolucyjnych
i
narodowych
, jakie miały miejsce w
Europie
w latach
1848
-
1849
, przy czym określeniem "
lud
" nazywano
społeczności
dążące do uzyskania udziału w
rządach
,
warstwy społeczne
dążące do polepszenia warunków bytowych i narodowości walczące o spełnienie swoich aspiracji w różnej postaci:
autonomii
,
niepodległości
, lub zjednoczenia w ramach jednego
państwa
. W latach 1848-1849 można więc wyróżnić trzy nurty rewolucyjne: ustrojowy, społeczny i narodowy.
Wiosna Ludów objęła niemal całą
Europę
. Do wystąpień nie doszło w
Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii
oraz w
Imperium Rosyjskim
, zaś na
Półwyspie Iberyjskim
doszło jedynie do wystąpień
chłopskich
.
Ruchy rewolucyjne w jednym państwie oddziaływały na inne narody. Informacje o wystąpieniach rozchodziły się stosunkowo szybko, prowadząc do kolejnych powstań. Można w takim wypadku mówić o rewolucji europejskiej. Wielu aktywnych działaczy Wiosny Ludów działało na terenie różnych państw i porozumiewało się ze sobą.
Wiosna Ludów we Francji
Pierwszym krajem, w którym wybuchła rewolucja, była Francja. Jeszcze przed wybuchem rewolucji rozpoczęła się kampania na rzecz reformy wyborczej. Na wielu dziedzińcach Paryża zorganizowano bankiety, a przy okazji wznoszenia toastów wygłaszano mowy polityczne. Po
rewolucji lipcowej
tron francuski objął
Ludwik Filip I
, pochodzący z bocznej linii Burbonów Orleańskich. Bardzo trudne warunki życia, nędza
proletariatu
i rosnąca liczba bezrobotnych (ok. 30 000) były przyczyną częstych demonstracji biedoty paryskiej i robotników, z których najważniejsze (i najkrwawiej stłumione) to I i II
Powstanie Lyońskie
(odpowiednio w
1831
i
1834
roku). Żądano ochrony praw robotników oraz zmiany dotychczasowej ordynacji wyborczej. We Francji korzystało z niej do tej pory zaledwie 200 tysięcy najbogatszych obywateli.
Gdy podczas jednej z licznych manifestacji padł strzał (dziś trudno stwierdzić z której strony), wojsko otworzyło ogień do zgromadzonego tłumu. Padli zabici. Rozpoczęto wznoszenie barykad, a walki uliczne trwały od 22 do 24 lutego. Ludwik Filip abdykował, zaś władzę przejął Rząd Tymczasowy, który ogłosił Francję
republiką
. Nowe władze ograniczyły czas pracy do 10 godzin w stolicy (11 godzin na prowincji) i zorganizowały dla prawie 100 tysięcy bezrobotnych paryżan warsztaty narodowe. Pozwolono na organizowanie zgromadzeń i zniesiono całkowicie cenzurę. Utworzono specjalną komisję, zwaną
Komisją Luksemburską
, której zadaniem było czuwanie nad poprawą bytu najbiedniejszych obywateli. Jednocześnie rząd wprowadził powszechne prawo wyborcze i zagwarantował swobody polityczne. Nie pomogło to w przezwyciężeniu kryzysu gospodarczego.
Wybory do nowego parlamentu wygrała
burżuazja
i
monarchiści
. Gdy nowy rząd zlikwidował warsztaty i zdecydował o wysłaniu części bezrobotnych do pracy na prowincji, w dzielnicach zamieszkanych przez biedotę i proletariat
23 czerwca
1848
wybuchło kolejne powstanie, nazwane „dniami czerwcowymi”. Zostało ono krwawo stłumione przez wojsko i policję. Zabito kilka tysięcy ludzi, w tym 1500 jeńców, 11 tysięcy ludzi osadzono w więzieniach, a następnie prawie połowę z nich zesłano do pracy w
koloniach
.
Utratę poparcia republikańskich władz wykorzystał
Ludwik Bonaparte
, bratanek
cesarza
Napoleona. To on wygrał wybory prezydenckie, które odbyły się
10 grudnia
1848 roku w powszechnym głosowaniu. O jego zwycięstwie zadecydowało poparcie chłopów, wciąż przywiązanych do tradycji napoleońskich. Obietnicami wprowadzenia ładu społecznego zyskał także głosy części mieszczaństwa, a zapowiedzią wprowadzenia demokracji częściowe poparcie robotników.
W 1850 wprowadzono ustawy ograniczające prawa wyborcze co spotkało się z niezadowoleniem. Zgromadzenie Prawodawcze wprowadzające ograniczenia było coraz bardziej niepopularne w społeczeństwie francuskim. Na wniosek Napoleona Zgromadzenie nie zgodziło się na zmianę konstytucji. W nocy z 2 na 3 grudnia
1851
Ludwik Bonaparte dokonał zamachu stanu. Wprowadzona w styczniu
1852
konstytucja była wzorowana na ustawie zasadniczej
Pierwszego Cesarstwa
.
Kraje niemieckie
Zajścia w okresie Wiosny Ludów miały także miejsce w krajach niemieckich. Już
27 lutego
za Wielkiego Księcia Badenii
Leopolda Badeńskiego
doszło do zamieszek i żądania reform. W
18
-
19 marca
1848 roku w
Berlinie
doszło do demonstracji ulicznych, w efekcie których
20 marca
1848 roku tłum uwolnił szereg więźniów z więzienia w
Moabicie
, wśród których znajdowali się
Polacy
:
Ludwik Mierosławski
i
Karol Libelt
.
Świętujący rewolucjoniści po wygranej w marcu 1848
Wydarzenia rewolucyjne miały również miejsce w
Cesarstwie Austriackim
.
12 marca
1848 r. w
Wiedniu
doszło do poważnych zajść ulicznych. W ich efekcie cesarz
Ferdynand I
udzielił dymisji znienawidzonemu kanclerzowi,
Klemensowi Metternichowi
, wyraził zgodę na utworzenie gwardii narodowej i złożył obietnicę uchwalenia konstytucji.
W tym samym czasie w
Heidelbergu
trwały prace nad utworzeniem ogólnoniemieckiego
parlamentu
. Projekt, został pozytywnie zaopiniowany przez Radę
Związku Niemieckiego
. W efekcie
18 maja
1848 roku we
Frankfurcie nad Menem
rozpoczął swoje obrady parlament, nazwany
frankfurckim
.
11 kwietnia 1848 roku sejm węgierski uchwalił konstytucję dla tego kraju, Korony Św. Stefana.
Konsekwencją wydarzeń Wiosny Ludów w Cesarstwie Austriackim była także abdykacja cesarza Ferdynanda I i wstąpienie na tron
Franciszka Józefa I
, którego panowanie miało trwać aż do początku
XX wieku
. Nowy władca, nie obciążony żadnymi zobowiązaniami, rozpoczął pełną pacyfikację swojej monarchii.
Ostatecznie wydarzenia w
Królestwie Pruskim
, i w innych państwach niemieckich, zostały stłumione. Parlament ustalił projekt zjednoczenia Niemiec pod przewodnictwem Prus. Jednak na jego uchwałę z prośbą o przyjęcie korony cesarskiej król pruski,
Fryderyk Wilhelm IV
odparł, iż nie będzie podnosił korony z błota. Chciał w ten sposób zaakcentować, iż władzę nad całymi Niemcami przyjąć może jedynie z rąk równych mu królów i książąt niemieckich, a nie z rąk reprezentacji ludu. Wkrótce potem wojska
wirtemberskie
rozpędziły parlament w
Stuttgarcie
, gdzie pod koniec obradował.
Wydarzenia na Węgrzech przerodziły się wkrótce w powstanie przeciwko władzy austriackiej, wobec tego cesarz Franciszek Józef I musiał zwrócić się o pomoc do cara
Mikołaja I
. Władca Rosji natychmiast przysłał wojska pod dowództwem feldmarszałka
Iwana Paskiewicza
. Po ciężkich i krwawych walkach Rosjanom udało się stłumić bunt. Była to ostatnia akcja przeprowadzona w imię
Świętego Przymierza
.
Kraje włoskie
W 1848 roku rewolucja wybuchła także w
Królestwie Obojga Sycylii
. Jego władca,
Ferdynand II Burbon
, nie mogąc stłumić rozruchów, wprowadził w państwie reformy polityczne i nadał mu konstytucję. Podobny przebieg miała rewolucja w
Królestwie Sardynii
, gdzie król
Karol Albert
wyraził zgodę na przeprowadzenie reform. Nawet
papież Pius IX
zgodził się na przyznanie praw politycznych ludności
Państwa Kościelnego
. Gdy jednak stanowczo odmówił zgody na zjednoczenie Włoch, w
Rzymie
wybuchło powstanie przeciwko jego władzy. Powstanie szybko ogarnęło pozostałe państewka włoskie, a nawet prowincje należące do
Austrii
-
Lombardię
i
Wenecję
. Na czele powstania stanął
Giuseppe Mazzini
i
Giuseppe Garibaldi
. Powstańcy, pod hasłem zjednoczenia ziem włoskich, rozpoczęli walkę o wyzwolenie spod panowania austriackiego. Poparcia udzielił im władca
Piemontu (Królestwa Sardynii)
Karol Albert
, lecz jego wojska zostały pokonane przez Austriaków pod
Novarą
. Wojska austriackie wkrótce przywróciły dawne porządki na północy Włoch, a w Państwie Kościelnym zaprowadziły je wojska francuskie, przysłane przez
Ludwika Napoleona Bonaparte
na pomoc
papieżowi
.
Wiosna Ludów na Węgrzech
Pomnik
Bema
w Budapeszcie
Dwa dni po wybuchu zamieszek w Wiedniu, 15 marca 1848 r. rozpoczęło się powstanie na Węgrzech, które miało doprowadzić do wyzwolenia kraju spod panowania austriackiego. Powołano parlament i niezależny od Austrii rząd, na którego czele stanął
Lajos Kossuth
. Gdy tylko władzom austriackim udało się stłumić powstanie w Wiedniu, cesarz
Franciszek Józef
skierował wojska na Węgry. Po zajęciu
Pesztu
(wtedy jeszcze osobne miasto, teraźniejszy
Budapeszt
), ogłoszono włączenie Węgier do Austrii. W odpowiedzi na to parlament węgierski zdetronizował cesarza, któremu oficjalnie przysługiwał tytuł króla Węgier. Wojska węgierskie stanęły po stronie parlamentu i rozpoczęły walkę z wojskami austriackimi. Sytuacja powstańców pogorszyła się, gdy car
Mikołaj I
przysłał na prośbę Franciszka Józefa 200 tys. armię rosyjską. Dowodzone przez feldmarszałka
Iwana Paskiewicza
siły rosyjskie stłumiły w krwawych walkach powstanie na Węgrzech. Zobowiązywało Rosjan do tego Święte Przymierze. Ostatni dowódca powstania, Polak
Józef Bem
, ranny
9 sierpnia
1849
r. w
bitwie pod Temesvarem
przeprawił się z ocalałymi oddziałami węgierskimi przez rzekę
Dunaj
do
Turcji
.
Przyczyny
Odpowiedź na Wiosnę Ludów w Paryżu, chęć uzyskania niepodległości Węgier, chęć poszerzenia praw dla Węgrów, kryzys ekonomiczny, wydarzenia rewolucyjne w całej Europie, dążenia do uzyskania reform potrzebnych w całym kraju, najbardziej owładnięta hasłami wyzwolenia była inteligencja (nowa epoka „Młode Węgry”, „Młoda Polska” itd.) Przyczyny dzieliły się też na:
- robotnicy walczyli o lepsze warunki pracy i płacy oraz chłopi o
uwłaszczenie
ziem;
- burżuazja walczyła o prawa polityczne, walczyła z monarchią absolutną oraz o równość wobec prawa
- wystąpienie zniewolonych narodów (Polacy i Węgrzy przeciw Austrii).
Przebieg
Na sejmie w
Preszburgu
, który zaczął się 7 listopada 1847 r. wiadomość o powstaniu w
Paryżu
wywołała chaos, sprzeczki, a także nieukończenie projektu obiecanych reform, w założeniu mających znaleźć dobry odzew w społeczeństwie węgierskim. Szczególnie wtedy można było zauważyć rozłamy polityczne i rozdźwięk pomiędzy programami politycznymi, politycy nie potrafili połączyć się ponad podziałami, aby walczyć o dobro
Węgier
. Jednak w roku 1847 r. nie spodziewano się jeszcze rewolucji, o czym może świadczyć, iż na sejmie w listopadzie 1847 r. król Węgier - cesarz
Ferdynand I
wygłosił jego otwarcie w języku węgierskim.
Obrady sejmu nie miały atmosfery pozwalającej na zjednoczenie Węgier. Wtedy jednak nadeszła wiadomość, że we Francji rewolucja zwyciężyła. W związku z tym
Lajos Kossuth
- późniejszy lider rewolucji, oświadczył, że monarchia będzie miała dalej rację bytu gdy pójdzie zdecydowanie w kierunku konstytucyjnym i wyzwoli narody będące pod jej rządami. Wszystkie kraje będące poddane
monarchii
Habsburskiej
powinny posiadać konstytucję, a Węgrom należy się rząd narodowy. Po tym oświadczeniu i obradach sformułowano żądania w 12 punktach, domagano się: zwoływania sejmu do
Pesztu
, swobód obywatelskich, zniesienia
pańszczyzny
, niezależnego rządu węgierskiego, uwolnienia więźniów politycznych, wprowadzenia sądów przysięgłych, utworzenia niezależnego rządu węgierskiego oraz zmian w polityce podatkowej. Publicznie czytano treść manifestu, a nawet przekonano radę miejską Pesztu do przyjęcia go w dniu
15 marca
1848
r. Dzień ten uznaje się za początek rewolucji węgierskiej, na ulice wyległo wielu ludzi, aby demonstrować swoje poparcie dla manifestu.
W marcu 1848 r. cesarz Ferdynand uległ presji węgierskich liberałów i zgodził się na utworzenie samodzielnego rządu na Węgrzech. Korzystając z rozległej autonomii, parlament w Peszcie rozpoczął reformowanie państwa ("ustawy marcowe"). W ich ramach uchwalono m.in. zniesienie pańszczyzny i dziesięciny na rzecz Kościoła, wprowadzenie powszechnego podatku.
7 kwietnia
1848 utworzono gabinet ministrów złożony z dotychczasowych przewodników rewolucji Lajosa Kossutha, Bartłomieja Szemere, Szechenyi, Deaka, Eotvosa i
Lajosa Batthany
jako premiera. Rząd Węgier był w dużym stopniu niezależny od austriackiego, choć nie posiadał własnej armii i ministerstwa spraw zagranicznych, a także niezmieniona została osoba rządzącego, jednak mógł on wydawać rozporządzenia jedynie w porozumieniu z rządem węgierskim. Po uchwaleniu ustaw marcowych sejm Preszburski rozwiązał się, następny miał się później zebrać według ustanowionej nowej ordynacji wyborczej. Jednak przyjęte reformy i zmiany nie zadowalały społeczeństwa. Ludzie zdawali sobie sprawę z tego, iż ustępstwa Habsburgów były połowiczne i niezdecydowane. Widać było, że tworząc je dbano głównie o interesy szlachty i zachowanie jej monopoli. W kwietniu przyznano Węgrom
konstytucję
. Dwór wiedeński był zastraszony narastającym niezadowoleniem Węgrów, dodatkowo siły cesarstwa były związane we
Włoszech
. Trzeba wspomnieć także, że w Wiedniu również trwała rewolucja. W późniejszym czasie próbowano jednak ograniczać znaczenie rządu węgierskiego, co wywołało niezadowolenie i manifestacje antykrólewskie w Peszcie. Słabością Węgier było niezdecydowanie wśród szlachty. Stare rody a także generalicja widziały autonomię w obrębie cesarstwa. Biedniejsze warstwy domagały się całkowitej niezależności. Niekończąca się polityka obietnic i ograniczanie swobód Węgrów doprowadziło do wybuchu powstania. Walczyli w nim również
Polacy
, którzy nadciągali głównie z
Galicji
i wstępowali w szeregi powstańców jako ochotnicy. Istniał legion polski pod dowództwem gen.
Józefa Wysockiego
. Do wojska przyjęto również generałów
Józefa Bema
i
Henryka Dembińskiego
. Jesienią 1848 r. nowy cesarz -
Franciszek Józef
rozpoczął przygotowania do uśmierzenia węgierskiego ruchu narodowego. W odpowiedzi we wrześniu 1848 r. powołany został Komitet Obrony Narodowej z
Lajosem Kossuthem
na czele.
Pozostałym ludom mieszkającym na tym samym terenie, co Węgrzy (czyli
Słowacy
,
Chorwaci
,
Serbowie
,
Włosi
,
Niemcy
) nie podobała się wizja dominacji Węgrów. Węgrzy uchwalając konstytucje i powołując rząd chcieli także dominować nad innymi ludźmi narzucając im swój język i kulturę. Najbardziej nie spodobało się to Chorwatom, którzy
11 września
1848 roku rozpoczęli wojnę (wojna chorwacko-węgierska). W pierwszej fazie działań Chorwaci nie odnieśli zwycięstwa i musieli wycofać się do
Wiednia
. Coraz więcej osób odwracało się od polityki Kossutha, gdyż zaczął on prezentować ideę lojalizmu wobec austriackiego cesarstwa.
Rok 1849 rozpoczął się niekorzystnie dla powstańców. W tym roku wojska austriackie rozpoczęły ofensywę i zajęły
Budę
i
Peszt
. W dniu
4 marca
1849
roku na mocy manifestu ołomunieckiego Franciszek Józef włączył Węgry do ziem cesarstwa. Rząd i sejm węgierski wycofały się do
Debreczyna
. Pod wpływem Kossutha,
14 kwietnia
1849 r. parlament ogłosił detronizację Habsburgów i proklamował
republikę
. Generalicja nie wierzyła jednak w sens powstania i rozważała możliwość kapitulacji.
Ostatecznie o klęsce powstańców zadecydowała postawa
Rosji
. Wobec trudności ze stłumieniem powstania, Austriacy zwrócili się o pomoc do Rosji. Car
Mikołaj I
obawiał się, że gdy Węgry zwyciężą, upadnie autorytet Habsburgów. Wtedy Niemcy zjednoczyłyby się pod berłem pruskim, co dawałoby Rosji groźnego sąsiada.
Prusy
zachwiałyby równowagę w tej części Europy i mogłyby zająć pozycję hegemona. Car zdecydował się pomóc Austrii w tłumieniu powstania. W sierpniu centralne dowództwo wojsk węgierskich objął gen.
Bem
, ale uległ
Paskiewiczowi
pod
Temesvarem
9 sierpnia
1849. Generalicja podjęła decyzję o kapitulacji
13 sierpnia
1849. Kossuth i grupa działaczy węgierskich, a także Bem, Wysocki i Dembiński uciekli na terytorium
Turcji
.
Skutki
Schwytani generałowie i politycy byli rozstrzeliwani. Makabryczne represje, fala germanizacji. Wycofanie wszystkich reform, jakie udało się Węgrom wywalczyć, pozostawienie nierozwiązanej kwestii Węgier i ziem korony św. Stefana. Dążenie do obalenia rządów absolutnych.
Czako
członka Gwardii Narodowej we Lwowie w 1848 r.
Wiosna Ludów na ziemiach polskich
Przyczyny wybuchu powstania w zaborze pruskim: - 1847 r.
- wpływ Wiosny Ludów w Europie Zachodniej
- przygotowania Prus do wojny z Rosją, która sprzeciwiała się zjednoczeniu Niemiec
- polityka germanizacyjna władz pruskich, antypolskie represje
- większa świadomość narodowa uwłaszczonych chłopów
-
Powstanie wielkopolskie 1848 roku
-
20 marca
1848 r. - utworzenie Komitetu Narodowego w Poznaniu, który uzyskał od Prus zgodę na mianowanie polskich urzędników i wprowadzenie języka polskiego jako urzędowego
- doszło do działań zbrojnych pod dowództwem Ludwika Mierosławskiego
- rząd pruski nie dotrzymał obietnicy i nakazał likwidację oraz wysłał wojska pruskie do stłumienia powstania polskiego w Wielkopolsce
- przewaga wojsk pruskich doprowadziła do upadku powstania
- Wiosna Ludów w
Galicji
:
-
17 marca
1848 r. - w Krakowie utworzono Komitet Narodowy współpracujący z Mierosławskim
- rząd austriacki obawiając się rewolucji wycofał wojska na Wawel, gdzie zbombardowano miasto i zmuszono do kapitulacji
- podjęto walkę we
Lwowie
- jesienią 1848 r. władze austriackie opanowały sytuację w Galicji
Skutki Wiosny Ludów:
- pełne uwłaszczenie chłopów w zaborze pruskim i austriackim
- ożywienie kulturalno-narodowe w społeczeństwie polskim
- walka o równouprawnienie języka polskiego
- Wiosna Ludów potwierdziła, że działalność spiskowa nie przynosi niepodległości
Polacy w wydarzeniach Wiosny Ludów w innych krajach europejskich
-
Wojciech Chrzanowski
- dowódca sił piemonckich pod Novarrą w 1849 r. Były uczestnik powstania listopadowego.
-
Józef Bem
- generał artylerii. W
powstaniu listopadowym
odznaczył się niezwykłą odwagą. Podczas Wiosny Ludów kierował obroną Wiednia, a następnie węgierskimi wojskami. Stał się węgierskim bohaterem narodowym. Po upadku rewolucji węgierskiej służył w armii tureckiej, po przejściu na
islam
jako Murat Pasza. Zmarł w Aleppo w Syrii, wołając: "Polsko! Polsko! Ja Cię już nie zbawię!"
-
Henryk Dembiński
- głównodowodzący armią węgierską w powstaniu 1849 roku
Bilans Wiosny Ludów
- objęła swym zasięgiem inne kraje Europy pod hasłem rewolucji francuskiej: "Wolność - równość - braterstwo"
- wkroczyła na arenę polityczną klasa robotnicza, która walczy o "republikę socjalną" i "sprawiedliwość społeczną"
- wzrosło znaczenie burżuazji po kapitalistycznych przeobrażeniach w Europie, jednocześnie zwiększył się jej strach przed robotnikami i ich aspiracjami politycznymi
- ostatecznie (poza Rosją) zniknęła pańszczyzna
- wprowadzono rządy konstytucyjne w wielu krajach Europy, poszerzono swobody obywatelskie
- wydarzenia te stały się mocnym doświadczeniem dla wszystkich narodów walczących o zjednoczenie i niepodległość oraz podwaliną ruchów niepodległościowych w latach następnych
- rozluźnieniu uległ gorset "Świętego Przymierza"
Bibliografia
- Krzysztof Groniowski, Jerzy Skowronek, Historia Polski 1795-1914, Warszawa 1977
- Mieczysław Żywczyński, Historia powszechna 1789-1870, Warszawa 1979
- Marian Zgórniak, Za Waszą i naszą wolność. Polacy w europejskiej Wiośnie Ludów 1848-1849, Warszawa 1987 (Dzieje Narodu i Państwa Polskiego, t. III, zeszyt 48)
Zobacz też
Linki zewnętrzne