Pomnik W. Łukasińskiego na warszawskim Nowym Mieście

Tablica pamiątkowa z brązu obok Bramy Lwowskiej w Zamościu, gdzie był więziony, ufundowana w 1924

Walerian Łukasiński (ur. 15 kwietnia 1786 w Warszawie , zm. 27 lutego 1868 w Szlisselburgu ) – polski działacz niepodległościowy, major 4. Pułku Piechoty liniowej ( Czwartaków ), twórca Wolnomularstwa Narodowego i Towarzystwa Patriotycznego .

Życiorys

W latach 1807 - 1815 w wojsku Księstwa Warszawskiego . Uczestnik kampanii 1807 , 1809 (m.in. pod Raszynem ) i 1813 . W 1811 wprowadzony został do loży masońskiej Wolność Odzyskana w Lublinie ^[1]. Po przeniesieniu z końcem 1811 do Zamościa , gdzie w dziale administracyjnym pracował jako płatnik wojskowy, został członkiem miejscowej loży Jedność.

18 marca 1817 awansowany do stopnia majora wojsk Królestwa Polskiego . 3 maja 1819 założył w Warszawie Wolnomularstwo Narodowe. W wyniku secesji członków z Wielkiego Księstwa Poznańskiego , którzy pod kierownictwem Ignacego Prądzyńskiego utworzyli Związek Kosynierów , Łukasiński zmuszony został do zawieszenia prac swojej loży, a 1 maja 1821 utworzył Narodowe Towarzystwo Patriotyczne.

W 1822 policja wielkiego księcia Konstantego wpadła na trop spisku. Łukasiński został aresztowany 25 października 1822 , więziony w warszawskim więzieniu do 2 października 1824 . 14 czerwca 1824 Sąd Wojenny Najwyższy w zastępstwie sądu sejmowego skazał Łukasińskiego na 9 lat twierdzy. Car Aleksander I zmniejszył mu karę o 2 lata. 2 października 1824 w obozie na Powązkach nastąpiła publiczna degradacja majora.

Od 6 października 1824 był więziony w twierdzy zamojskiej, początkowo w kazamacie Bramy Lwowskiej , później lubelskiej gdzie trzymano go w małej komorze. Tam 28 sierpnia 1825 był jednym z inicjatorów buntu więźniów. 10 września 1825 za ten czyn został skazany na karę śmierci przez rozstrzelanie. 14 września wielki książę Konstanty skorzystał z prawa łaski i zamienił wyrok, podwajając karę więzienia do 14 lat i skazując go na karę publicznej chłosty i zakucie rąk i nóg w kajdany. Skazanego przeniesiono wtedy do kazamaty w Bramie Szczebrzeskiej .

30 listopada 1825 został wywieziony z Zamościa do więzienia w Górze Kalwarii a stamtąd do więzienia warszawskiego. 30 listopada 1827 został przesłuchany przez delegację sądu sejmowego , która zajmowała się dochodzeniem w sprawie polskich stowarzyszeń tajnych.

W czasie Sejmu 1830 Gustaw Małachowski zaapelował do cara Mikołaja I o ułaskawienie Łukasińskiego. Petycja ta pozostała bez odpowiedzi, jednak Łukasińskiemu wkrótce zdjęto kajdany.

W czasie powstania listopadowego wywieziony został jako więzień stanu przez wycofujące się wojska rosyjskie do twierdzy Szlisselburskiej , gdzie spędził resztę życia, więziony mimo upływu wyroku w celi o zaostrzonym rygorze (wilgotnej, ciemnej i bez podłogi). Przez Rosjan był uważany za głównego prowodyra powstania listopadowego i dlatego pozbawiono go należnego mu prawa do amnestii w 1856 , która objęła nawet dekabrystów . Dopiero w 1862 otrzymał pozwolenie na spacery po więziennym dziedzińcu, dostęp do wiadomości oraz prawo posiadania materiałów piśmiennych, co umożliwiło mu spisanie pamiętnika. W więzieniu spędził 46 lat i tam zmarł.

Dzieła

• Walerian Łukasiński: Pamiętnik. Opracował, wstępem i przypisami opatrzył Rafał Gerber. Warszawa: PWN , 1960, s. 220. OCLC 12624727 . 
• anonim : [Walerian Łukasiński]: Uwagi pewnego Officera nad uznaną potrzebą urządzenia Żydów w naszym Kraiu, i nad niektóremi pisemkami w tém przedmiocie teraz z druku wyszłemi. Warszawa: 1818. OCLC 504397528 . 

Piśmiennictwo

Zwany żelaznym majorem, jest jednym z symboli męczeństwa tamtych czasów. Hołd oddał mu m.in. Stanisław Wyspiański , czyniąc go jednym z bohaterów Nocy listopadowej . O Łukasińskim w Zamościu pisze też T. Hołuj w 2 tomie "Królestwo bez ziemi". W 1927 ukazał się numer "Ziemi Zamojskiej" w całości poświęcony Łukasińskiemu.

Przypisy

Literatura

• Szymon Askenazy , Łukasiński, Wydawnictwo Kurpisz, tom I i II, Poznań. 2005, 2006.

Linki zewnętrzne

• Walerian Łukasiński (1786-1868) . Związek Sybiraków. Oddział w Elblągu. [dostęp 2010-05-03].
• Więzień Cara . „Gazeta Wyborcza”. nr 49 (1998-02-27). [dostęp 2010-05-03].  ( kopia )
• Ewa Stawicka. Proces Waleriana Łukasińskiego . „Palestra - Pismo Adwokatury Polskiej”. nr 3-4/2002. [dostęp 2010-05-03].