Neville Chamberlain , Édouard Daladier , Adolf Hitler i Benito Mussolini - sygnatariusze układu po podpisaniu dokumentu. Z prawej Galeazzo Ciano .

Neville Chamberlain na lotnisku Heston po powrocie z Monachium

Układ monachijski (dyktat monachijski) – porozumienie zawarte w dniach 29 - 30 września 1938 w Monachium pomiędzy Niemcami i Włochami oraz Wielką Brytanią i Francją , bez udziału Czechosłowacji , chociaż podejmowano tam decyzje dotyczące jej rozbioru.

Przyczyny zwołania konferencji

Konferencja dotyczyła sprawy tzw. Sudetendeutsche, czyli Niemców Sudeckich , którzy od zakończenia I wojny światowej mieszkali w granicach ówczesnej Czechosłowacji . Głosem ich przywódcy, Konrada Henleina , domagali się oni przyłączenia całego terenu Kraju Sudeckiego do Rzeszy Niemieckiej . Teren zamieszkany był w 85% przez ludność niemiecką, a równocześnie stanowił 40% potencjału ekonomicznego całej Czechosłowacji i – ze względu na ukształtowanie powierzchni oraz istniejące umocnienia – był dogodną linią obrony kraju w razie niemieckiej agresji. Dla Adolfa Hitlera Kraj Sudetów stał się kolejnym polem walki o niemiecki Lebensraum . Pogranicze stało się punktem zapalnym, grożącym wybuchem kolejnej wojny o trudnych do przewidzenia rozmiarach, a Liga Narodów w takich sytuacjach jak zwykle się nie sprawdzała. Zwołując konferencję państwa zachodnie liczyły na pokojowe zażegnanie sporu, Niemcy zaś na prawne usankcjonowanie aneksji.

Konferencja i jej postanowienia

1 - zajęty przez Rzeszę Kraj Sudecki
2 - tereny zajęte przez Węgry
3 - Ukraina Karpacka (nadana autonomia, później węgierska)
4 - Zaolzie zajęte przez II RP
5 - późniejszy Protektorat Czech i Moraw
6 - późniejsza Słowacja

Oderwanie obszarów od Czechosłowacji rozłożono na okres od 1 - 10 października 1938 roku. Ostateczne ustalenie nowej granicy niemiecko-czechosłowackiej miało być zadaniem dla specjalnej komisji złożonej z przedstawicieli 5 mocarstw oraz Czechosłowacji. Ustalono także przeprowadzenie plebiscytu, najpóźniej do końca listopada, w pewnych okręgach wg uznania komisji. Zachód powiadomił Pragę, by wysłała delegata do Monachium. Jego rola sprowadzała się do zapoznania się z wręczonym mu przez Chamberlaina tekstem postanowień i złożenia podpisu. W Paryżu i Londynie doszło do wybuchu radości z ogólnego przekonania o zażegnaniu groźby wojny.

Układ monachijski przewidywał ponadto zwołanie nowej konferencji międzynarodowej w sprawie rozstrzygnięcia sporu o część Śląska Cieszyńskiego zwanego Zaolziem pomiędzy Polską i Czechosłowacją oraz kwestii przynależności Wolnego Miasta Gdańska . Konferencja taka nie doszła jednak do skutku. Polska wykorzystała osamotnienie oraz dramatyczną sytuację polityczną Czechosłowacji i w dniu podpisania układu, notą dyplomatyczną, zażądała od rządu tego kraju pokojowego przekazania Zaolzia , zamieszkiwanego w większości przez ludność polską.

W związku z tym 2 października 1938 roku Zaolzie zostało włączone do Polski.

Układ Monachijski po 1945 roku został uznany przez państwa koalicji antyhitlerowskiej za nielegalny – za nieważny od początku przez NRD , a przez RFN za narzucony pod groźbą użycia siły i stąd nieważny.