Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Tycjan

Tycjan

Autoportret Tycjana z 1566

Tycjan, właśc. Tiziano Vecelli lub Vecellio (ur. ok. 1488 - 1490 [1] w Pieve di Cadore , zm. 27 sierpnia 1576 w Wenecji ) – włoski malarz, czołowy przedstawiciel szkoły weneckiej włoskiego malarstwa renesansowego . Uczeń Giovanniego Belliniego oraz Giorgione 'a.

Od imienia artysty wywodzi się słowo tycjanowski używane na określenie koloru rudopomarańczowego , często przezeń wykorzystywanego w obrazach.

Spis treści

Okres nauki

Urodził się w rodzinie kapitana Gregorio Vecellia. W wieku dziesięciu lat został wysłany razem ze swoim bratem Franceskiem w celu rozwijania zdolności artystycznych do stryja Antonio Vecellego mieszkającego w Wenecji. Młody Tycjan najpierw praktykował u Sebastiana Zuccato specjalizującego się w mozaice, następnie u Gentile Belliniego aby ostatecznie pobierać nauki od Giovanniego Belliniego , twórcy tzw. weneckiej szkoły malarskiej. W warsztacie Belliniego poznał Giorgione , uznanego już malarza weneckiego. Wpływ Giorgione widoczny jest we wczesnych dziełach Tycjana. W roku 1508 obaj artyści otrzymali zlecenie ozdobienia gmachu Fondaco dei Tedeschi (domu handlowego kupców niemieckich). Tycjan pokrył malowidłami ściany od strony lądu, natomiast Giorgione od strony Wielkiego Kanału Weneckiego . W roku 1510 Tycjan wyjechał do Padwy, gdzie ozdobił Scuola del Santo trzema freskami przedstawiającymi sceny z życia św. Antoniego . Około roku 1512 powrócił do Wenecji, gdzie w 1516 po śmierci Giovanniego Belliniego objął funkcję państwowego malarza Republiki Weneckiej .

Od 1533 był nadwornym malarzem Karola V i Filipa II . W latach 1545 - 1546 pracował w Rzymie , dla papieża Pawła III . W okresie 1550 - 1551 przebywał na dworze cesarskim w Augsburgu . Począwszy od 1556 r. realizował zamówienia Filipa II. Obrazy wysyłane drogą morską ozdobiły rezydencje królewskie w Madrycie i okolicach ( Alkazar w Madrycie , Eskurial , El Pardo, Valsaín i Aranjuez )

Prace malarskie

Pierwszy obraz Marii Magdaleny Tycjana z 1533  r.

We wczesnych swych dziełach pozostawał pod wpływem Giorgionego . Późniejsze płótna wykazują wpływy Palmy il Vecchio , co odzwierciedla się przede wszystkim w kompozycjach Santa conversazione, których kilka odnaleźć można w muzeach w Dreźnie , Londynie , w Madrycie , Wiedniu ). W latach 1512 - 1515 powstają takie arcydzieła jak: Amore sacro e profano ( Rzym , Barghese), Grosz czynszowy ( Drezno ) i Trzy epoki życia ( Londyn ); przejawia się w nich wykształcony już tycjanowski typ piękności kobiecej, pełne nastroju tła krajobrazowe i charakterystyczna harmonia barw . Dalszy etap rozwoju artystycznego Tycjana cechuje się wzmożeniem ruchu w kompozycjach, przeważnie wielofigurowych, przy czym jednak osiąga punkt szczytowy zrównoważenia, do jakiego dążyła sztuka renesansowa. Należą tutaj: Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny ( 1518 , Wenecja ), Bachanalia (ok. 1520 , Madryt ) i Madonna rodziny Pesaro (ok. 1529 , Wenecja ). W latach 1530 - 1550 zaznacza się stonowanie kolorytu Tycjana (Wniebowzięcie NMP, 1540 r. w Weronie , Ecce homo z 1543 w Wiedniu), ostatni ,zaś okres jest okresem impresjonistycznej niemal swobody i szerokości traktowania, w połączeniu z silnym światłocieniem (Męczeństwo Świętego Wawrzyńca z 1565 roku, kościół jezuitów w Wenecji, Zwiastowanie z ok. 1567 , także w San Salvatore, Koronowanie cierniem w Monachium z ok. 1570 roku). Ważną częścią twórczości Tycjana są jego dzieła o tematach mitologicznych, spośród nich zaś obrazy Wenus przyniosły mu sławę najznakomitszego malarza aktów (Wenus ( 1527 ) i Wenus i Amor z ok. 1546 - 1548 , oba w Wenecji, 2 inne z Madrytu i Berlina ). Akty te są przypuszczalnie portretami dam z arystokracji włoskiej (np. Wenus z Uffizi jest portretem Leonory z Urbino). Portretów dopatrują się też w postaciach alegorycznych, jak Flora (ok. 1515 - 1516 , Florencja ), Vanitas, ok. 1528 , Monachium , Wenus w futrze 1515 , Petersburg ). Sławne są także portrety Tycjana, głównie męskie, pełne doskonałej charakterystyki. Najsławniejsze z nich:Mężczyzna z rękawiczką ( Paryż ), Ariosto ( Londyn ), Federigo Gonzaga ( Madryt , ok. 1523 ), Autoportret, Karol V. z psem i Portret konny Karola V. Duchowym związkiem między przedstawianymi osobami odznaczają się portrety zbiorowe (Papież Paweł III ze swymi nepotami 1545 , Neapol , „Generał del Vasto przemawiający do swych wojsk 1541 , Madryt ). Działalność Tycjana jest przełomowa również na polu krajobrazu, który użyty w obrazach jako tło, stwarza potęgę ich nastroju, np. w Noli me tangere ( 1512 , Londyn ), Święty Hieronim ( Luwr ). Prócz tego wymienić należy Krajobraz z owcami (ok. 1534 , Londyn ) i rysunki. Znaczenie Tycjana dla malarstwa odpowiada znaczeniu Michała Anioła dla rzeźby, jest niedoścignionym wzorem czystego malarstwa dla każdej epoki i każdego stylu, które po nim nastąpiły. Wpływ jego, widoczny nawet u Rubensa , Antoon van Dycka i Velázqueza , trwa nieprzerwanie po dziś dzień. Tycjan był kolorystą , operował zrazu tonacją ciepłą, z czasem zwrócił się ku chłodnym zestawieniom błękitów i żółcieni. Tematyką płócien Tycjana, jak zresztą również większości ówczesnych malarzy, były sceny religijne i mitologiczne oraz alegorie. Tworzył też portrety, na których przedstawione postacie wyglądają, jakby zanurzone były w półmroku (m.in. portret cesarza Karola V ).

Twórczość

Obrazy zapoczątkowane lub stworzone wraz z Giorgione

Obrazy Tycjana[2]

Do roku 1516
Tytuł obrazuRok powstaniaMetodaWielkośćMiejsce przechowywaniaGrafika
Święty Piotr z papieżem Aleksandrem VI i biskupem Jacopem Pesarook. 1510olej na płótnie145 x 183 cm Antwerpia
Madonna z Dzieciątkiem, świętym Antonim z Padwy i Rochemok. 1510 olej na płótnie92 x 133 cm Madryt , Prado
Madonna z Dzieciątkiem *ok. 1511 olej na płótnie45,7 x 55,9 cm Nowy Jork , Metropolitan Museum of Art
Cudowne uzdrowienie nogi *ok. 1511 olej na płótnie340 × 207 cm Padwa , Scuola del Santo
Portret mężczyzny (Ariosto)ok. 1510 - 1511 olej na płótnie81,2 x 66,3 cm National Gallery w Londynie
Cud świętego Antoniego 1511 fresk320 x 315 cm Padwa , Scuola del Santo
Portret kobiety (La Schiavona)ok. 1511 olej na płótnie118 x 97 cm National Gallery w Londynie
Św. Marek w otoczeniu św. Kosmy, Damiana, Rocha i Sebastiana ok. 15101511 olej na drewnie230 x 119 cm Wenecja , Santa Maria della Salute
Noli me tangere ok. 1511 - 1512 olej na płótnie107 x 90 cm National Gallery w Londynie
Koncert 1510 olej na drewnie109 x 123 cm Florencja , Galleria Palatina
Dwaj młodzieńcy w krajobrazie*rysunek piórem Wiedeń , Muzeum Albertina
Zazdrosny mąż* 1511 fresk320 × 315 cm Padwa , Scula del Santo
Salome z głową Jana Chrzciciela 15121515 olej na płótnie Rzym , Galleria Doria
Alegoria życia ludzkiego (Trzy okresy życia) 1512 olej na płótnie106 × 182 cm Edynburg , National Gallery of Scotland
Chrzest Chrystusaok. 1512 olej na płótnie115 x 80 cm Rzym Pinacoteca Capitolina
Madonna cygańska (Madonna z Dzieciątkiem) 1512 - 1513 olej na płótnie65,8 × 83,8 cm Kunsthistorisches Museum Wien
Madonna z Dzieciątkiem i z Św. Katarzyną, Dominikiem i donatorem * 1512 - 1516 olej na płótnie Parma , Fondazione Magnani Rocca
Święta rodzina z donatoremok. 1513 - 1514 olej na płótnie Stara Pinakoteka , Monachium
Młoda kobieta podczas toalety ok. 1514 - 1515 olej na płótnie96 x 76 cm Paryż , Luwr
Flora ok. 1515 olej na płótnie79 × 63 cm Florencja , Galeria Uffizi
Violante *ok. 1515 - 1516 olej na płótnie64.5 × 51 cm Kunsthistorisches Museum Wien
Święta Rodzina z modlącym się pasterzemok. 1515 olej na płótnie99 x 137 cm National Gallery w Londynie
Miłość niebiańska i miłość ziemska 15151516 olej na płótnie Rzym , Galeria Borghese
Portret kobietyok. 1515 - 1516 olej na drewnie64 x 51 cm Kunsthistorisches Museum Wien
Tarkwiusz i Lukrecja 1515 - 1516 olej na drewnie84 x 68 cm Kunsthistorisches Museum Wien
Ludovico Ariosto 1516 olej na płótnie59,5 x 45,5 m Indianapolis John Herron Art Institute
Grosz czynszowy ok. 1516 - 1518 olej na drewnie75 x 56 cm Drezno Gemäldegalerie
Vanity * 1516 olej na płótnie97 × 81.2 cm Monachium , Stara Pinakoteka
Madonna z czereśniami 1516 - 1518 olej na płótnie81 x 99,5 cm Kunsthistorisches Museum Wien
Assunta 15161518 olej na drewnie690 x 360 cm Wenecja , Santa Maria della Salute
Od roku 1517 do 1539
Tytuł obrazuRok powstaniaMetodaWielkośćMiejsce przechowywaniaGrafika
Święto Wenery 1518 olej na płótnie172 x 175 cm Prado , Madryt
Bachanalie 15181519 olej na płótnie175 x 193 cm Madryt , Prado
Zwiastowanieok. 1519 - 1520 olej na drewnie199 x 176 cm Treviso , Kaplica Malchiostro
Madonna z dzieciątkiem i świętymi 1520 olej na drewnie313 x 215 cm Ankona , Museo Civoco
Madonna z dzieciątkiem i świętym Janem Baptystą 1520 olej na drewnie Fort Worth , Kimbell Art Museum
Święty Sebastian * 1520 - 1522 olej na desce170 × 65 cmSan Nazzaro e Celso
Portret młodego mężczyzny * 1520 olej na płótnie Monachium , Stara Pinakoteka
Bachus i Ariadna 15201523 olej na płótnie176.5 × 191 cm National Gallery w Londynie
Federico II Gonzagaok. 1523 olej na drewnie125 x 99 cm Madryt , Prado
Święty Krzysztofok. 1523 fresk300 x 179 cm Wenecja , Pałac Dożów
Mężczyzna z rękawiczką 1520 olej na płótnie Paryż , Luwr
Lukrecjaok. 1523 Hampton Court, Royal Collection
Portret Vincenzo Mostiok. 1523 - 1525 olej na płótnie
obraz przeniesiony z drewna na płótno
85 x 66 cm Florencja , Palazzo Pitti
Madonna rodziny Pesaro 15191526 olej na płótnie478 × 268 cm Wenecja , Santa Maria Gloriosa dei Frari,
Wenus Anadiomeneok. 1525 (1520)olej na płótnie76 x 57 cm Edynburg , National Gallery of Scotland
Alfonso I d'Esteok. 1525 - 1528 olej na płótnie127 x 99 cm Nowy Jork , Metropolitan Museum of Art
Mężczyzna z sokołem ok. 1525 - 1528 olej na płótnie109 x 94 cm Omaha , Jolsyn Art Museum
Złożenie do grobu 1525 ,olej na płótnie148 × 225 cm Paryż , Luwr
Portret mężczyzny z 1528 1528 olej na płótnie106 x 96,5 cm Kunsthistorisches Museum Wien
Madonna z dzieciątkiem św. Katarzyną i św. Janem 1530 olej na płótnie National Gallery w Londynie
Madonna z królikiem 1530 olej na płótnie71 x 87 cm Luwr , Paryż
Alegoria Alfonsa d'Avalosok. 1530 - 1532 olej na płótnie345 x 775 cm Wenecja , Gallerie dell'Accademia
Krajobraz z trzodą 1530 olej na płótnie Londyn , Pałac Buckingham
Maria Magdalena 15311535 olej na drewnie85 x 68 cm Florencja , Palazzo Pitti
Dziewczyna w futrze 1534 olej na płótnie95 × 63 cm Kunsthistorisches Museum Wien
Izabela d'Este 15341536 olej na płótnie102 × 64 cm Kunsthistorisches Museum Wien
Portret Karola V w zbroi i psem 1533 olej na płótnie192 x 111 cm Madryt , Prado
Portret kobiety (La Bella) 1536 olej na płótnie89 x 75,5 cm Florencja , Pallazzo Pitti
Prezentacja Marii w świątyni 15341538 olej na płótnie335 x 775 cm Wenecja , Gallerie dell'Accademia
Francesco Maria della Rovere, książę Urbino 1536 - 1538 olej na płótnie345 x 775 cm Wenecja , Galeria Uffizi
Zwiastowanie* 1535 olej na płótnie Wenecja , Scuola Grande di San Rocco
Portret Eleonory Gonzaga 1538 olej na płótnie114 x 102,2 cm Florencja , Galeria Uffizi
Wenus z Urbino 1538 olej na płótnie119 × 165 cm Wenecja , Galeria Uffizi
Franciszek I 1538 olej na płótnie Paryż , Luwr
Od roku 1540 do 1549
Tytuł obrazuRok powstaniaMetodaWielkośćMiejsce przechowywaniaGrafika
Wenus z Pardo 1540 - 1542 olej na płótnie196 x 386 cm Paryż , Luwr
Mowa Alfonsa d'Avalosok. 1540 olej na płótnie223 x 165 cm Madryt , Prado
Kardynał Pietro Bembo *ok. 1540 olej na płótnie94.5 x 76.5 cmSamuel H. Kress Collection
Św. Jan Chrzciciel * 1540 olej na płótnie201 x 134 cm Wenecja , Gallerie dell'Accademia
Clarice Strozzi 1542 olej na płótnie115 x 98 cm Berlin , Gemäldegalerie
Ecce homo 1543 olej na płótnie242 x 361 cm Kunsthistorisches Museum
Papież Pawła III 1543 olej na płótnie106 x 85 cm Neapol , Gallerie Nazionali di Capodimonte
Portret młodego Anglika 15401545 olej na płótnie111 x 96,8 cm Florencja , Galleria Palatina – Pallazzo Pitti
Portret Ranuccio Farnese * 1542 olej na płótnie94,5 x 76,5 cmSamuel H. Kress Collection
Ofiara Izaaka 15421544 olej na płótnie328 × 282 cm Wenecja , Santa Maria della Salute
Dawid i Goliat 15421544 olej na płótnie300 × 285 cm Wenecja , Santa Maria della Salute
Cud zesłania Ducha Świętego 1545 olej na płótnie570 × 260 cm Wenecja , Santa Maria della Salute
Portret Pietra Aretina 1545 olej na płótnie96,7 × 76,6 cm Florencja , Galleria Palatina – Pallazzo Pitti
Danae 15451546 olej na płótnie118,5 x 170 cm Neapol , Museo di Capodimonte
Portret doży Andrei Grittiego 1545 olej na płótnie133 × 103,2 cm Waszyngton , Kress Collection
Portret papieża Pawła III z wnukami Ottavianem i Alessandrem Farnese 15451546 olej na płótnie202 x 176 cm Neapol , Museo di Capodimonte
Święty Jan Ewangelista na Patmos *ok. 1547olej na płótnie237.6 x 263 cmSamuel H. Kress Collection
Cierniem koronowanie 15461550 olej na desce303 × 181 cm Paryż , Luwr
Męczeństwo św. Wawrzyńca 15481559 olej na płótnie493 x 277 cm Wenecja , Kościół Apostołów
Wenus i organistaok. 1548 olej na płótnie136 × 220 cm Madryt , Prado ,
Portret Izabeli Portugalska 1548 (lub 1545)olej na płótnie117 × 93 cm Madryt , Prado
Karol V w fotelu 1548 olej na płótnie80 x 48 cm Monachium , Stara Pinakoteka
Karol V po bitwie pod Mühlberg 1548 olej na płótnie332 x 279 cm Madryt , Prado
Organista i Wenus 15481550 olej na płótnie115 x 210 cm Berlin , Gemäldegalerie
Od roku 1550 do 1576
Tytuł obrazuRok powstaniaMetodaWielkośćMiejsce przechowywaniaGrafika
Portret szlachcica *ok. 1550 ,olej na płótnie Kassel , Gemäldegalerie
Elektor Saksonii Jan Fryderyk 1550 - 1551 ,olej na płótnie103 x 83 cm Kunsthistorisches Museum Wien
Gloria (obraz Tycjana) 1553 - 1554 ,olej na płótnie346 x 240 cm Madryt , Prado
Autoportret * 1550 olej na płótnie Gemäldegalerie , Berlin
Wenus i Adonis 1554 olej na płótnie Madryt , Prado
Danae * 1554 olej na płótnie128 × 178 cm Madryt , Prado
Danae * 1553 - 1554 olej na płótnie120 × 187 cm Petersburg , Ermitaż
Danae * 1554 olej na płótnie170 x 186,5cm Kunsthistorisches Museum Wien
Matka Bolesna 1554 olej na płótnie68 × 53 cm Madryt , Prado
Doża Antonio Grimani przed alegorią Wiary ok. 1555 ,olej na płótnie365 x 500 cm, Wenecja , Pallaco Ducale
Dziewczyna z owocami na tacy ok. 1555 ,olej na płótnie102 x 82 cm Berlin , Gemäldegalerie
Wenus z lustrem ok. 1555 ,olej na płótnie124 x 104 cm Waszyngton , National Gallery of Art
Wenus z przepiórką *ok. 1555 olej na płótnie Florencja , Galeria Uffizi
Portret Lawiniok. 1555 olej na płótnie102 x 86 cm Galeria Obrazów Starych Mistrzów w Dreźnie
Męczeństwo św. Wawrzyńca ok. 1556 - 1559 olej na płótnie500 x 280 cm Wenecja , Santa Maria Assunta
Diana i Kalisto * - 15561559 olej na płótnie187 x 204.5 cm Edynburg national Gallery of Scotland
Diana i Akteon 15561559 olej na płótnie184.50 x 202.20 cm Edynburg , National of Scotland
Diana i Kalisto * - 15591560 olej na płótnie Kunsthistorisches Museum Wien
Perseusz i Andromeda * - 15531559 olej na płótnie179 × 197 cm London Wallace Collection
Ukaranie Akteona (śmierć Akteona) * 15591560 ,olej na płótnie Londyn , zbiory w Earl of Harewood
Złożenie do grobu 1559 ,olej na płótnie Madryt , Prado
Filip II 1560 ,olej na płótnie193 × 111 cm Madryt , Prado
Porwanie Europy * - 15591562 olej na płótnie185 × 205 cm Boston Isabella Stewart Gardner Museum
Zwiastowanie 15601566 olej na płótnie405 x 235 cmPalazzo Contarini del Bovolo
Madonna z Dzieciątkiem *ok. 1561 olej na płótnie Monachium , Bayerische
Autoportret ok. 1562 olej na płótnie96 x 75 cm. Berlin , Gemäldegalerie
Męczeństwo św. Wawrzyńca 1564 - 1567 olej na płótnie
Święty Wincenty Ferrer 1565 olej na płótnie Rzym , Galeria Borghese
Wenus przewiązuje oczy Amorowi * 1565 olej na płótnie Rzym , Galeria Borghese
Święta Małgorzata i smok *'ok. 1565 olej na płótnie Madryt , Prado
Magdalena * 1565 olej na płótnie,119 cm × 98 cm Ermitaż
Autoportret 1565 olej na płótnie86 × 65 cm Prado Madryt
Złożenie do grobu 1566 olej na płótnie130 × 168 cm Madryt , Prado
Sapientiaok. 1566 olej na płótnie176 x 189 cmPalazzo Ducale
Alegoria roztropności 1566 olej na płótnie National Gallery w Londynie
Zwiastowanie 1568 olej na płótnie Wenecja , San Salvatore
Portret Jacopa Strady 15671568 olej na płótnie125 x 95 cm Kunsthistorisches Museum Wien
Cierniem koronowanie 1570 olej na płótnie280 x 182 cm Monachium , Stara Pinakoteka
Madonna z Dzieciątkiem *po 1570 olej na płótnie National Gallery w Londynie
Grzech pierworodny 1570 olej na płótnie240 × 186 cm Madryt , Prado
Tarkwiniusz i Lukrecjaok. 1570 - 1571 olej na płótnie180 x 141 cmCambrige, Fitzwilliam Museum
Pasterz i nimfa 1570 olej na płótnie149,7 × 187 cm Kunsthistorisches Museum Wien
Hiszpania śpieszy z pomocą religii * 1575 olej na płótnie Madryt , Prado
Kain i Abel 15701576 olej na płótnie Wenecja , Santa Maria della Salute
Marsjaszok. 1570 - 1576 olej na płótnie212 x 207 cmKromeriz
Święty Sebastian *1570 – 1572olej na płótnie212 cm × 116 cm Ermitaż
Pieta 15701576 olej na płótnie nie dokończony378 x 374 cm, Wenecja , Gallerie dell'Accademia

Dzieła zniszczone

  • Śmierć Piotra Męczennika 1530 , do XIX wieku w Brunszwik Herzog-Anton-Ulrich-Museum, spłonął podczas pożaru[3]
  • Bitwa pod Cadore 1537 , nie zachowany zniszczony podczas pożaru w 1577 roku

Dzieła oznaczone (*) nie występują w monografii Tiziano Palluccchiniego

Przypisy

  1. według innych biografów Anonyma Tizianella, Ridolfiego i samego Tycjana, który o swoim wieku wspomina w liście do króla Fillipa II, urodził się w 1476 lub 1477 roku
  2. Podział na okresy i wykaz dzieł za Tycjan", wyd Arkady Warszawa 1979 Datowanie obrazów za dwu tomową monografią Tiziano R Pallucchini, Firenze 1969
  3. Obraz przedstawia scenę mordu Piotra przez żołnierza. W alegoryczny sposób przedstawia dwie przeciwstawne postawy - świata idei i brutalnej rzeczywistości

Bibliografia

  1. Praca zbiorowa, 2006 , Wielka Kolekcja Sławnych Malarzy, t.4 Tycjan , Polskie Media Amer.Com, .
  2. Wojsław Mole Tycjan, wyd. Arkady, Warszawa 1958
  3. R. Bergerhoff, Tycjan, Warszawa: Arkady, 1979. HPS, 2007, .
  4. J. A. Crowe, G.B. Cavalcaselle, Titian: His life and times, London 1877 .
  5. W. Tomkiewicz, Tycjan, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988, .
  6. G. Vasari, Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów, Kraków: PIW, 1980.

Linki zewnętrzne


Inne hasła zawierające informacje o "Tycjan":

XVI wiek ...

Zakrystia katedralna na Wawelu ...

Imieniny ...

Grupa Laokoona ...

Andreas Vesalius ...

Jan Matejko ...

Akt ...

Jan Antoniewicz-Bołoz ...

Dublin ...

Manieryzm (sztuka) ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Tycjan":

Hasło nie występuje w innych lekcjach!





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie