Tragédie lyrique (tragédie en musique, pastorale heroique) to gatunek francuskiej
opery
, kultywowany w epoce
baroku
i częściowo
klasycyzmu
. Forma ta nawiązywała po części do typu widowiska operowego wykształconego w
Wenecji
w poł.
XVII wieku
oraz do rodzimej we
Francji
tradycji baletu dworskiego.
Twórcami tragedii lirycznej byli: Robert Cambert i
Jean-Baptiste Lully
. Cambert jako pierwszy wystawił w Paryżu operę w języku francuskim (1671), na skutek intryg Lully'ego wyjechał z
Francji
, a ambitny Włoch otrzymał od
Ludwika XIV
patent na przedstawienia operowe. W zamierzeniu Lully'ego ta forma opery miała być połączeniem literackich osiągnięć tragedii francuskiej (
Pierre Corneille
,
Jean Baptiste Racine
) oraz form wypracowanych przez kompozytorów i choreografów w przedstawieniach
ballet de cour
.
Tragédie lyrique składała się z reguły z pięciu
aktów
poprzedzonych
prologiem
o tematyce
alegorycznej
. Prolog ten miał najczęściej formę
panegiryku
poświęconego królowi i nawiązywał często do aktualnych wydarzeń politycznych. W tematyce francuskich tragedii muzycznych przeważały motywy zaczerpnięte z
mitologii
grecko-rzymskiej oraz opracowania popularnych ówcześnie dzieł
Torquato Tassa
. Poszczególne akty składały się ze scen, w których przeważały
dialogi
i
monologi
ujęte w
recytatywy
, z częstymi zmianami
metrum
. Recytatywy te w
rytmice
i
melodyce
miały oddawać cechy charakterystyczne dla sposobu deklamacji praktykowanego w tym czasie podczas wystawiania tragedii mówionych. Krótkie
arie
o dwuczęściowej z reguły budowie, łączyły się z recyatywami bez przerw. W każdym z aktów libreciści zamieszczali zazwyczaj rozbudowane
divertissement
, złożone z
tańców
, scen
pantomimicznych
,
chórów
,
ansamblów
i krótkich
arii
. W przedstawieniach tych istotną rolę pełniły maszynerie teatralne oraz skomplikowana
choreografia
. Rzadkim zjawiskiem były arie z
koloraturą
w stylu włoskim, dopiero w I poł.
XVIII wieku
, styl ten zaczął przenikać do francuskiej tragedii muzycznej, głównie w dziełach
Jean-Philippe Rameau
.
Forma, stylistyka i rozmach sceniczny tragedii lirycznej w znaczącym stopniu wpłynęły na twórczość operową niektórych kompozytorów epoki klasycyzmu muzycznego:
Christopha Willibalda Glucka
,
Antonio Salieriego
, Niccolo Piccinniego. W niewielkim stopniu zauważa się jej wpływ na niektóre dzieła sceniczne
Mozarta
. Poprzez twórczość Étienne-Nicolas Méhula i
Luigiego Cherubiniego
i Jean-Fraçois Lesueur'a, do pewnego stopnia odcisnęła również formalne piętno na niektórych elementach XIX-wiecznej
grand opèra
(sceny chóralne,
balet
, dramatyczne
monologi
nawiązujące do konwencji tragedii mówionej). W dziełach tych, ważną rolę odgrywały rozbudowane sceny z udziałem jednego lub kilku solistów śpiewających razem z chórem, co pogłębiało efekt dramatyczny i muzyczny. Taki zabieg kompozytorski stosowany z upodobaniem przez twórców XIX-wiecznych miał swoje źródło już we wcześniejszych dziełach Lully'ego, Rameau i Glucka.
Twórcy tragedii lirycznych
Robert Cambert,
Jean-Baptiste Lully
, Pascal Colasse,
Marin Marais
,
Marc-Antoine Charpentier
,
André Campra
, Jean Joseph Mouret, Henri Desmarest,
Jean-Marie Leclair
,
Jean-Philippe Rameau
,
Antonio Salieri
, Nicolo Piccini, Étienne-Nicolas Méhul,
Luigi Cherubini
, Jean-Fraçois Lesueur