Topola
Topola kanadyjska Topola kanadyjska
Systematyka [1]
Domena :	eukarionty
Królestwo :	rośliny
Klad :	rośliny naczyniowe
Klad :	rośliny nasienne
Klasa :	okrytonasienne
Klad :	klad różowych
Rząd :	malpigiowce
Rodzina :	wierzbowate
Rodzaj :	topola
Nazwa systematyczna
Populus L. Sp.Pl.2:1034. 1753

Morfologia organów topoli osiki

Szpaler topoli włoskich

Topola (Populus L. ) – rodzaj drzew z rodziny wierzbowatych (Salicaceae Mirb.). Zalicza się do niego około 40 gatunków , spośród których typowym jest Populus alba L.^[2]. W Polsce występują trzy rodzime gatunki topoli: topola czarna , topola biała i topola osika . Topole czarna, biała i szara występują głównie w lasach łęgowych dużych dolin rzecznych, osika natomiast jest rozpowszechniona w lasach liściastych i mieszanych na terenie praktycznie całego kraju. Popularnym drzewem ozdobnym, ze względu na swój kolumnowy pokrój sadzonym zwłaszcza wzdłuż dróg jest topola włoska stanowiąca odmianę uprawną topoli czarnej. W uprawie często spotykane są także mieszańce topoli czarnej z gatunkami amerykańskimi, określane wspólnie mianem topoli kanadyjskiej . Inne topole sadzone często w Polsce to grupa określana zbiorową nazwą topoli balsamicznych. Pochodzą one z Ameryki Północnej oraz Azji i charakteryzują się wydzielaniem silnego, balsamicznego zapachu przez rozwijające się pąki i młode liście.

Morfologia

Pokrój

Wysokie i okazałe, często potężnie zbudowane drzewa liściaste o klasycznej, regularnej sylwetce. Posiadają zwykle prosty pień rozgałęziający się na grube i mocne, ukośnie lub łukowato wznoszące się konary. Gałęzie proste i długie, w części wierzchołkowej strzeliste. Niektóre gatunki (np. topola czarna , biała ) osiągają ponad 35 m wysokości, a średnica ich pnia może przekraczać 2,5 m.

Liście

Pojedyncze, o bardzo zmiennej formie zależnej od gatunku. Przykładowo liście (długopędowe) topoli białej są wyraźnie klapowane i pokryte od spodu gęstym, białym kutnerem, osika posiada liście okrągławe o karbowanym brzegu; są one cienkie i delikatne oraz obustronnie nagie, z kolei liście topoli czarnej są romboidalne do trójkątnych, także stosunkowo cienkie i nagie. Jeszcze innego typu liście posiadają topole balsamiczne; są one przeważnie duże, eliptyczne lub jajowate, grube i skórzaste, od spodu często zielonawobiałe. Rozmiar liści topoli wielkolistnych może przekraczać 25cm. Zmienność formy liści topoli nie dotyczy tylko różnych gatunków. Nawet w obrębie tego samego gatunku, ba nawet na tym samym osobniku może występować kilka ich rodzajów. Dla przykładu długopędowe liście topoli białej są ostro klapowane i trwale, gęsto owłosione od spodu, podczas gdy liście na któtkopędach są zazwyczaj bezklapowe (lub o wyraźnie łagodniejszych klapach) oraz owłosione rzadko i nietrwale. Podobnie u topoli czarnej liście długo- i krótkopędowe różnią się kształtem i wielkością; te pierwsze (tzw. liście późne) są duże i mają prawie trójkątny kształt, natomiast liście krótkopędowe są mniejsze i bardziej romboidalne niż trójkątne.

Kwiaty

Rozdzielnopłciowe, dwupienne , zebrane w kwiatostany zwane kotkami .

Biologia

Topole (wraz z wierzbami) są najszybciej rosnącymi drzewami w klimacie umiarkowanym. Występują na półkuli północnej . Można je spotkać w środowisku wilgotnym, w lasach nadrzecznych; głównie w lasach łęgowych oraz jako domieszkę w innych lasach liściastych .Są to równocześnie drzewa stosunkowo krótko żyjące; długość życia większości gatunków zawiera się w przedziale 100-200 lat. Wyjątkowo notowane są ponad 300-letnie okazy topoli białej i czarnej. Zdecydowanie poniżej 100 lat żyje topola włoska. Nasiona bardzo szybko kiełkują, posiadają puch ułatwiający rozsiewanie. Dzięki nasionom topole są drzewami pionierskimi.

Systematyka

Pozycja systematyczna wg APweb (2001...)

Rodzaj siostrzany dla wierzby (Salix) w obrębie plemienia Saliceae w rodzinie wierzbowate (Salicaceae), wchodzącej w skład obszernego rzędu malpigiowców (Malpighiales), reprezentującego klad różowych w obrębie okrytonasiennych ^[1].

Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa ukęślowe Dilleniidae Takht. ex Reveal & Tahkt., nadrząd Violanae R. Dahlgren ex Reveal, rząd wierzbowce (Salicales Lindl.), rodzina wierzbowate (Salicaceae Mirb.), rodzaj topola (Populus L.)^[3].

Gatunki flory Polski ^[4]

• topola berlińska (Populus ×berolinensis (K. Koch) Dippel) – antropofit zadomowiony
• topola biała , białodrzew (Populus alba L.)
• topola chińska (Populus simonii Carrière) – gatunek uprawiany
• topola czarna , t. nadwiślańska, sokora (Populus nigra L.)
  • topola włoska (Populus nigra L."Italica") – antropofit zadomowiony
• topola kalifornijska (Populus trichocarpa Torr. & A. Gray ex Hook) – antropofit zadomowiony
• topola kanadyjska (Populus ×canadensis Moench, syn. P. serotina R. Hartig) – antropofit zadomowiony
• topola osika (Populus tremula L.)
• topola szara (Populus ×canescens (Aiton) Sm.)
• topola włochata, t. ontaryjska (Populus candicans Aiton) – antropofit zadomowiony
• Populus 'NE 42'
• Populus 'NE 49'

Podział wg ^[]

• Sekcja Leuce Duby (Populus L. )
  • topola biała (Populus alba L. ) – (centralno-poł. Europa do Azji centr.)
  • topola osika (Populus tremula L. ) – (Eurazja)
  • topola osikowa (Populus tremuloides Michx.) – (pół. Ameryka)
  • topola Siebolda (Populus sieboldii) – (Japonia, wsch. Azja)
  • topola szara (Populus x canescens S.M.) (Populus alba x Populus tremula)
  • Populus adenopoda Maxim. – (Chiny centralne, wsch. Azja)
  • Populus grandidentata Michx. – (pół.-wsch. Ameryka)
• Sekcja Aegiros Duby
  • topola amerykańska (Populus deltoides March.) – (środ.-pół. Ameryka)
  • topola czarna (Populus nigra) – (Europa)
  • topola kanadyjska (Populus x canadensis) (Populus nigra x Populus deltoides) (Populus canadensis Mench.)
  • Populus fremontii S. Wats. – (pół.-zach. Ameryka)
• Sekcja Tacamahaca Spach.
  • topola balsamiczna (Populus balsamifera L. – (Ontario, pół. Ameryka)
  • topola chińska (Populus simonii Carr.) – (pół.-wsch. Azja)
  • topola kalifornijska (Populus trichocarpa Torr. et Gray. – (zach. część Ameryki pół.)
  • topola Maximowicza (Populus maximowiczii) – (pół.-wsch. Azja)
  • topola wąskolistna (Populus angustifolia James) – (pół.-centr. Ameryka)
  • topola włochata (Populus candicans Ait.) – (pół. Ameryka)
  • Populus laurifolia – (centr. Azja).
• Sekcja Leukoides Spach.
  • topola wielkolistna (Populus lasiocarpa Oliv.) – (wsch. Azja)
  • Populus heterophylla L. – (pół.-wsch. część Ameryki Pół.)
  • topola Wilsona (Populus wilsonii Schn.) – (wsch. Azja)
• Sekcja Turanga – obejmuje gatunki z poł.-wsch. Azji i wsch. Afryki nie dające się introdukować w Polsce ze względu na nie sprzyjające warunki atmosferyczne.
  • Populus euphratica – (poł.-wsch. Azja)
  • Populus ilicifolia – (wsch. Afryka)

Zastosowanie

• Dostarczają miękkiego drewna używanego do produkcji celulozy, papieru, zapałek, lecz także korpusów gitar elektrycznych i bębnów .
• Rośliny ozdobne : Sadzone są w nasadzeniach miejskich (głównie te nie owocujące – męskie). Do celów ozdobnych są używane topole amerykańskie.

Największe topole w Polsce

• Najwyższą topolą w Polsce jest topola czarna rosnąca w Warszawie – mierzy ona 43 m wysokości i jest jednym z najwyższych drzew liściastych w Polsce.
• Rosnąca w Lesznie k. Warszawy topola biała posiada największy ze wszystkich polskich topól obwód pnia – u podstawy wynosi on ponad 15 m (> 4,5 m średnicy), a na wysokości 130 cm – 10,5 m (średnica 3,34 m). Pod względem obwodu mierzonego u podstawy pnia (przy samej ziemi) jest to najgrubsze polskie drzewo.

Przypisy