fragment kamiennej płaskorzeźby z przedstawieniem Tiglatpilesara III; odnaleziona w trakcie wykopalisk w Kalchu ; zbiory British Museum w Londynie .

fragment kamiennej płaskorzeźby z przedstawieniem Tiglatpilesara III; odnaleziona w trakcie wykopalisk w Kalchu ; zbiory Luwru w Paryżu .

Tiglatpilesar III,Tiglatpilezar III,Teglatfalasar III ( akad . Tukultī-apil-Ešarra, tłum. "Powiernikiem moim jest syn (świątyni) Eszarra") – król Asyrii w latach 745 - 727 p.n.e. oraz Babilonii 729 - 727 p.n.e., pod imieniem Pulu. Władzę w państwie objął w wyniku przewrotu pałacowego, który obalił Aszurnirariego V w 745 p.n.e. .Jego żoną była królowa Yaba .

Wprowadził wiele reform w dziedzinie administracji i wojskowości, które przywróciły Asyrii silną pozycję militarną i ekonomiczną na Bliskim Wschodzie .

Wstąpienie na tron

Nieznanego pochodzenia, w jednej ze swoich inskrypcji, chcąc potwierdzić sowje prawa do tronu objętego w wyniku uzurpacji przedstawia siebie jako potomka Adadnirariego III ^[1]. Brak innych źródeł uniemożliwia zweryfikowanie jego powiązań z wcześniejszą dynastią. 13 Ajaru 745 p.n.e. zorganizował przewrót pałacowy w Kalchu . Legalnie panujący Aszurnirari V został zamordowany wraz z całą rodziną.

Reorganizacja państwa

W momencie objęcia władzy Asyria znajdowała się w trudnym położeniu. Utraciła władzę nad zachodnimi prowincjami, a pogranicze górskie na północy dostało się pod panowanie Urartu . W celu usprawnienia działania aparatu państwa zreformował administrację podbitych prowincji, gdzie mianował namiestników różnego stopnia. Rola poszczególnych prowincji i ranga ich asyryjskich rezydentów bardzo się różniły. Jednym z nich był bêl pihâti("pan prowincji"^[2]) lub šaknu. Urzędnicy z tym tytułem byli osobistymi przedstawicielami króla, którzy zajmowali się zadaniami z zakresu poboru podatków czy wojskowości na danym obszarze.

Podzielił prowincje na mniejsze obwody qannu(przypuszczalnie "pierścień") rządzone przez rab alani^[3]. Każdy taki obwód zawierał większe miasto i jego okolicę. Podobnie jak bêl pihâti prowincji qannu też miał do dyspozycji kontyngent wojska.

Powołał też armię zawodową - pułk królewski, obok armii podstawowej. W jego skład wchodzili głównie najemnicy z prowincji peryferyjnych. Za czasów jego rządów konnica w znacznym stopniu wyparła wozy bojowe.

Tiglatpilesar zainicjował, kontynuowany przez jego następców, zwyczaj masowych deportacji i przemieszania ludów: m.in. ludność Hamy w góry Zagros czy Babilończyków do Asyrii. Przyczyniło się to do "arameizacji" Imperium.

Kampanie do Syrii

W roku 744 p.n.e. liczni wasale syryjscy podnieśli bunt i zawiązali koalicję przeciw Asyrii . Należeli do niej m.in. król Damaszku Rezin (Rasjan), król Hamatu Enilu, król Karkemisz Pisiris, król Kue Urikki, król Sam'al Panammu oraz władca państwa Arpad . Tiglatpilesar odniósł zwycięstwo nad koalicją w bitwie pod Kištan nad Eufratem . W 736 p.n.e. , po trzyletnim oblężeniu, Asyryjczycy zdobyli Arpad.

W 732 p.n.e. zbuntował się król Damaszku Razin. Tiglatpilesar zdobył miasto i zabił buntownika. Państwo damasceńskie zostało inkorporowane do Asyrii - rządził nim odtąd gubernator. Pozwoliło to ograniczyć wpływy Urartu w Syrii.

Wojna z Urartu

W latach 739 p.n.e. i 736 p.n.e. Tiglatpilesar III wykorzystał osłabienie Urartu i zajął pograniczne prowincje w kraju Nairi .

W 735 p.n.e. Tiglatpilesar III wyprawił się przeciw Urartu i spustoszył jego terytorium. Król Sarduri II wraz z syryjskimi sojusznikami został pokonany w bitwie nad Eufratem . Asyryjczycy nie zdołali jednak zdobyć Tuszpy , ani innych ważnych miast.

Narzucenie zwierzchności Judzie w źródłach biblijnych

Królestwo Judy zaatakowane przez koalicję Edomu i miast filistyńskich zwróciło się do Tiglatpilesara III z prośbą o pomoc wojskową ( Druga Księga Kronik 28; 16-21)^[4]. Achaz prowadził politykę proasyryjską, co naraziło go na ataki sąsiadów, włącznie z Izraelem ( Druga Księga Królewska 16; 5-9)^[5]. Król asyryjski pokonał i zhołdował koalicjantów, a Achazowi za okazaną pomoc nakazał zapłacić daninę. W asyryjskiej terminologii było to tzw. kitru - należność za pomoc wojskową udzieloną będącemu w opresji lennikowi^[6]. Jego władzę uznali także władcy Filistynów .

Relacje z Babilonią

Na początku swojego panowania zorganizował kilka kampanii na południe do Babilonii, w której koczownicze plemiona chaldejskie były źródłem ciągłej anarchii. Sprzyjał proasyryjskiemu królowi Babilonii Nabunasirowi, utrzymując z nim pokojowe kontakty zwalczając jednocześnie Chaldejczyków. Podobną politykę kontynuował w stosunku do jego następcy Nabu-nadin-zeriego. Sytuacja uległa zmianie po objęciu władzy w Babilonie przez chaldejskiego uzurpatora Ukinizera.

W 731 p.n.e. zaangażował się w interwencję w Babilonii , gdzie chaldejski szejk Ukinizer z plemienia Bit-Amukkani obalił poprzedniego uzurpatora, Nabu-szum-ukina. Tiglatpilesar wkroczył do Babilonii, zmusił do posłuchu władców plemion i państewek aramejskich i chaldejskich , jednak sam uzurpator schronił się w mieście Sipa, a pora roku uniemożliwiła Asyryjczykom obleganie go.

W 729 p.n.e. Tiglatpilesar zdobył miasto Sipa kładąc kres uzurpacji Ukinizera. Powróciwszy do Babilonu koronował się na króla jako Pulu, co uczeni interpretują jako formę skrótu imienia Tiglat-Pilesar. W ten sposób ustanowił unię personalną między Asyrią a Babilonią. Aby przyciągnąć do siebie elity babilońskie i uzyskać akceptację ludności, składał ofiary w babilońskich świątyniach, prowadził liberalną politykę ekonomiczną i trzymał w ryzach Chaldejczyków.

Przypisy