Teodor z Mopsuestii (t. Teodor z Antiochii,
350
-
428
) –
biskup
Mopsuestii
,
wczesnochrześcijański
teolog
, przedstawiciel
antiocheńskiej szkoły teologicznej
.
Życie
Teodor urodził się w
Antiochii Syryjskiej
, gdzie odebrał staranne wykształcenie i poznał między innymi
świętego Jana Chryzostoma
. Mając osiemnaście lat wstąpił do akademii teologicznej prowadzonej koło Antiochii przez
Diodora z Tarsu
. Już wtedy rozpoczął twórczość teologiczną. Wkrótce przeżył kryzys powołania do celibatu, chciał porzucić życie mnisze i ożenić się z pewną kobietą o imieniu Hermiona. Jan Chryzostom napisał do niego dwa żarliwe listy, w których przypomina mu o ewangelicznym pierwszeństwie bezżenności wobec małżeństwa[1]. Teodor dał się przekonać Janowi i powrócił do życia mniszego[2]. Między
383
a
386
został wyświęcony na księdza, po czym zaczął zwalczać w swych pismach rozpowszechnione podówczas błędy w wierze -
orygenizm
,
arianizm
, eunomianizm,
apolinaryzm
i inne, pomniejsze. Następnie przeniósł się do
Tarsu
, a w
392
został biskupem
Mopsuestii
, którym pozostał do końca życia. U schyłku życia pozostawał pod niejakim wpływem
pelagianizmu
, jednak wraz z innymi uczestnikami potępił ten błąd na synodzie w Cylicji. Do końca życia pozostawał w poważaniu współczesnych, zmarł w łączności z Kościołem. Pozostawił ogromny dorobek piśmienniczy, złożony z komentarzy do tekstów świętych, rozpraw teologicznych (najsłynniejsza 15-tomowa De incarnatione),
katechez
,
homilii
i listów, który jednak w dużej części zaginął. Jako teolog rozwinął metodę krytycznej egzegezy tekstów biblijnych.
Niedługo po śmierci Teodora z Mopsuestii jego poglądy teologiczne zaczęli przywoływać na poparcie swoich nauk przedstawiciele
nestorianizmu
i
pelagianizmu
. Co wywołało reakcję teologów Szkoły Aleksandryjskiej, zwłaszcza biskupa
Rabulasa z Edessy
i
patriarchy Aleksandrii
Cyryla
. W wyniku sporu wywołanego ok. sto lat później, ich następcy doprowadzili do potępienia niektórych wypowiedzi Teodora z Mopsuestii przez
sobór konstantynopolitański II
w
553
w ramach
sporu o trzy rozdziały
.
Teologia Teodora a nestorianizm
Teologia Teodora z Mopsuestii w swej części dotyczącej natury
Chrystusa
stała się po jego śmierci podstawą nestorianizmu. Podobnie jak pozostali przedstawiciele antiocheńskiej szkoły teologicznej, zwalczając ariańską tezę o wyłącznie ludzkiej naturze Chrystusa, Teodor położył zbytni nacisk na dwoistość Jego natury. Chcąc uchronić prawdę o pełnej i realnej naturze ludzkiej Chrystusa, akcentował podobieństwo Jego natury do zwykłej, doznającej ludzkich słabości, natury człowieka, włączając pożądliwość seksualną. Dlatego, w rozumieniu Teodora, koniecznym było przyjęcie, że bóstwo i człowieczeństwo w Chrystusie były połączone jako dwa niejako niezależne podmioty - choć zjednoczenie to było ściślejsze, w jego przekonaniu, niż "męża z żoną". Z pewnością wpływ na to błędne ujęcie miał fakt, że za życia Teodora nie funkcjonowało jeszcze w teologii wyraźne rozróżnienie na osobę i natury w Chrystusie. Zjednoczenie dwóch natur w Chrystusie w ramach
unii hipostatycznej
wyraźnie sformułowano dopiero w wyniku rozstrzygnięcia - pod wpływem teologii
Szkoły Aleksandryjskiej
- kontrowersji nestoriańskiej, jak i monofizytyzmu.
Teodor do dziś jest czczony jako święty przez nestoriański
Asyryjski Kościół Wschodu
[3].
Teologia Teodora a pelagianizm
Teodorowi przypisuje się też, świadome lub nie, zapoczątkowanie nurtu pelagiańskiego w teologii. Napisał, zaginiony dziś, traktat przeciw grzechowi pierworodnemu. Zachowane fragmenty opublikował H. B. Swete[4].
Focjusz
w swym dziele
Bilioteka
, kod. 177, podaje następujący tytuł tego dzieła: θεοδώρου Αντιοχέως προς τους λέγοντας φυσει και ου γνώμη πταίειν τους ανθρώπους.
Mariusz Merkator
pisał w ok.
418
, że Pelagiusz przejął swoje poglądy od Rufina pochodzącego z Syrii, ten zaś od Teodora i jego bezpośredniego otoczenia[5].
Ukuto powiedzenie, że Chrystus antiocheński jest odpowiednim zbawicielem dla człowieka pelagiańskiego. Gdyż Chrystus, jeśli doprowadzić ujęcie Szkoły Antiocheńskiej do skrajności, w swej naturze ludzkiej będąc po prostu człowiekiem, ze swoją ludzką osobowością i ego - staje się zwycięzcą w zmaganiach moralnych, który pokonał rozpalone ataki pożądania w trakcie kuszenia na pustyni (por. Łk 4,1-13) i dał wszystkim następnym pokoleniom naukę, jak silna jest ludzka wola. Taki Chrystus odpowiada wizji usprawiedliwienia propagowanej w
pelagianizmie
[6].
O braku jasności nauk Teodora najlepiej świadczy fakt, że
sobór chalcedoński
(
451
), który był Czwartym
Soborem Powszechnym
, oczyścił z zarzutów jego uczniów biskupów
Teodoreta z Cyru
i
Ibasa z Edessy
. Z kolei Szósty Sobór Powszechny Konstantynopolitański II niektóre ich twierdzenia, zebrane w tzw.
Trzy Dzieła
, potępił. Poglądy innego ucznia Teodora, patriarchy
Nestoriusza
zostały potępione już na Trzecim Soborze Powszechnym -
soborze efeskim
. Faktem jest też, że od VI wieku nauczanie Teodora, opracowane przez
Babai Wielkiego
, stanowiły podstawę doktryny
kościoła nestoriańskiego
, a Teodor z Mopsuestii do dziś pozostaje jego doktorem i świętym.
Przypisy
- ↑ Jan Chryzostom: Do Teodora po jego upadku. W. Kania (przekład). w: tenże: O małżeństwie, wychowaniu dzieci i ascezie. Kraków: 2002, ss. 130-132.
- ↑
New Advent Catholic Encyclopedia: Theodore of Mopsuestia
- ↑ Mirosław Kropidłowski:
Kościół Asyryjski (Asyriacki)
. W: Magazyn Teologiczny Semper Reformanda [on-line]. 26.02.2004. [dostęp 2010-08-31].
- ↑ Por. H. B. Swete: Theodore of Mopsuestia on the minor Epistles of St. Paul. T. ii. Ss. 332-337.
- ↑ Por. Lib. subnot.in verb. Iul. Praef., 2,3; PL 48,111 /w.5-13/; Gerald Bonner: Rufinus of Syria and African Pelagianism. Ss. 35(X). w: tenże: God's Decree and Man's Destiny. Londyn: 1987, ss. 31-47 (X). . Norman Powell Williams: The Ideas of the Fall and of Originl Sin. A Historical and Critical Study. London: 1927, s. 349.
- ↑ Norman Powell Williams: The Ideas of the Fall and of Original Sin. A Historical and Critical Study. London: 1927, ss. 349-350. przyp. 2.
Bibliografia
Teodor antiocheńczyk, w: Słownik wczesnochrześcijańskiego piśmiennictwa, oprac. J. M. Szymusiak SJ, M. Starowieyski, Poznań 1971, s.368-370.