Stefan Banach (ur.
30 marca
1892
w
Krakowie
, zm.
31 sierpnia
1945
we
Lwowie
) –
polski
matematyk
, jeden z przedstawicieli
lwowskiej szkoły matematycznej
.
Biografia
Jego ojcem był młody góral z
Ostrowska
, służący jako żołnierz w wojsku austriackim (później pracujący jako urzędnik w Krakowie) - Stefan Greczek, a matką góralka Katarzyna Banach[1]. Wychowywał się w rodzinie zastępczej (właścicielki pralni - Franciszki Płowej i jej córki, Marii Puchalskiej). Znał osobiście tylko swojego ojca i czasami się z nim spotykał. Zgodnie z obietnicą daną matce ojciec łożył na jego utrzymanie. Od dzieciństwa wykazywał nieprzeciętne zdolności matematyczne i lingwistyczne. Uczęszczał do
I Gimnazjum im Bartłomieja Nowodworskiego
w Krakowie (
1902
–
1910
).
Po maturze pracował w księgarni krakowskiej. Matematykę studiował jako samouk. W latach
1911
–
1913
zaliczył egzaminem częściowym (tzw. półdyplom) dwa lata studiów na Wydziale Inżynierii Lądowej
Politechniki Lwowskiej
.
Po wybuchu
I wojny światowej
pracował jako nadzorca przy budowie dróg. Nie został wcielony do armii z powodu leworęczności i wady wzroku. Po powrocie do Krakowa zarabiał na życie korepetycjami. Nadal studiował sam.
Kariera naukowa
W
1916
dr
Hugo Steinhaus
zainteresował się przypadkowo spotkanym Banachem (przechodząc Plantami w Krakowie usłyszał dwóch młodych ludzi rozmawiających o poważnej matematyce, według krążącej wśród matematyków legendy rozmawiali o
całce Lebesgue'a
, jednym z nich był Banach). Spotkanie zaowocowało wspólną publikacją i wieloletnią współpracą. W
1920
dzięki wstawiennictwu Steinhausa Banach otrzymał asystenturę (do
1922
) w Katedrze Matematyki na Wydziale Mechanicznym Politechniki Lwowskiej u prof.
Antoniego Łomnickiego
. W
1920
(nie mając dyplomu ukończenia studiów) doktoryzował się na
Uniwersytecie Jana Kazimierza
we Lwowie na podstawie rozprawy: Sur les opérations dans les ensembles abstraits et leur application aux équations intégrales (
Fundamenta Mathematicae
, III, 1922), w której zawarł podstawowe twierdzenia
analizy funkcjonalnej
, nowej dyscypliny matematyki.
W
1922
habilitował się na Uniwersytecie Jana Kazimierza (decyzja Rady Wydziału z
30 czerwca
) i
22 lipca
tego roku otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego, a w
1927
na profesora zwyczajnego tego uniwersytetu. W
1924
został członkiem
PAU
. W latach
1922
–
1939
kierował jednym z zakładów w Instytucie Matematycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza[2], rozwijając – obok dużej aktywności dydaktycznej – wielką działalność naukowo-badawczą. Stał się wkrótce największym autorytetem w analizie funkcjonalnej. Dokoła niego (spotykając się w słynnej
kawiarni Szkockiej
) koncentruje się plejada młodych talentów; wyrasta – pod kierownictwem Steinhausa – nowa,
lwowska szkoła matematyczna
, która wkrótce, bo już w
1929
, zaczyna wydawać własny organ, poświęcony analizie funkcjonalnej
Studia Mathematica
.
W
1932
ukazuje się w druku słynne dzieło Banacha Théorie des opérations linéaires jako pierwszy tom nowego wydawnictwa Monografie Matematyczne, którego był jednym z założycieli.
Dzieło to przyczyniło się w dużym stopniu do spopularyzowania osiągnięć Banacha wśród ogółu matematyków i do rozwoju analizy funkcjonalnej. O zainteresowaniu świata matematycznego osobą Banacha świadczy między innymi fakt powierzenia mu jednego z odczytów plenarnych na Międzynarodowym Kongresie Matematycznym w
Oslo
w
1936
.
O uznaniu zasług Banacha w kraju świadczy też i to, że był kilkakrotnie laureatem nagród naukowych, a w
1939
zostaje wybrany na prezesa
Polskiego Towarzystwa Matematycznego
.
Był autorem ponad 60 prac naukowych i twórcą wielu twierdzeń o fundamentalnym znaczeniu dla wielu działów matematyki. Styl pracy Banacha, jego niezwykła intuicja naukowa, bezpośredniość i otwartość pozwoliły mu (wraz z Steinhausem) na stworzenie Lwowskiej Szkoły Matematycznej. W
1924
został członkiem-korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności, od
1931
członkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, członkiem przybranym (
1923
) i członkiem czynnym (
1927
)
Towarzystwa Naukowego we Lwowie
, członkiem założycielem (
1919
) Polskiego Towarzystwa Matematycznego i jego wiceprezesem (
1932
–
1936
) oraz prezesem (
1939
–
1945
). W
1930
otrzymał nagrodę naukową miasta Lwowa. W latach
1936
–
1939
był wiceprzewodniczącym Komitetu Matematycznego Rady Nauk Ścisłych i Stosowanych. W
1939
PAU
przyznała mu wielką nagrodę.
II wojna światowa
Po zajęciu Lwowa przez wojska sowieckie (
22 września
1939
) był profesorem Uniwersytetu Lwowskiego, dziekanem Wydziału Matematyczno-Fizycznego, został też członkiem korespondentem Akademii Nauk Ukraińskiej SRR. Chociaż stronił od polityki, zgodził się zostać delegatem do Lwowskiej Rady Miejskiej.
W czasie okupacji niemieckiej (
1941
–
1944
) Lwowa, z powodu zamknięcia przez Niemców uczelni wyższych, pozbawiony możliwości pracy zawodowej, wraz z wieloma innymi przedstawicielami nauki, kultury, członków ruchu oporu, młodzieży gimnazjalnej i akademickiej we Lwowie był wraz z synem Stefanem, studentem medycyny,
karmicielem wszy
w
Instytucie Badań nad Tyfusem Plamistym i Wirusami
profesora
Rudolfa Weigla
, dzięki czemu posiadał dokument, który skutecznie chronił go przed represjami okupantów. Od
1942
do
1944
był wykładowcą matematyki na
Państwowych Technicznych Kursach Zawodowych
.
Lwów, cmentarz Łyczakowski, grobowiec Riedlów, w którym pochowany jest Stefan Banach
Po ponownym zajęciu Lwowa przez Armię Czerwoną (27 lipca 1944) kontynuował swoją pracę na Uniwersytecie Lwowskim jako kierownik katedry matematyki. Wykładał też w Lwowskim Instytucie Politechnicznym. Mieszkał u zaprzyjaźnionej rodziny lwowskich kupców Riedlów w ich kamienicy przy ul. Dwernickiego 12. Przygotowywany był jego wyjazd na stałe do Krakowa, gdzie miał podjąć wykłady na
UJ
. W styczniu 1945 zachorował jednak na raka płuc i wyjazd nie doszedł do skutku. Zmarł 31 sierpnia 1945, został pochowany w grobowcu Riedlów na
Cmentarzu Łyczakowskim
we Lwowie tuż obok grobu
Marii Konopnickiej
. Jego pogrzeb, w którym wzięły udział tłumy mieszkańców Lwowa, był wielką manifestacją polskiego środowiska naukowego, które jeszcze pozostało we Lwowie. Na cmentarzu Łyczakowskim żegnało go 16 mówców.
Polskie Towarzystwo Matematyczne ufundowało nagrodę naukową im. Banacha (1946), jego imieniem nazwano ulice w miastach uniwersyteckich, w
1972
utworzono Międzynarodowe Centrum Matematyczne im. S. Banacha przy
Instytucie Matematycznym
Polskiej Akademii Nauk
, a w
1992
- w stulecie urodzin Stefana Banacha - ustanowiono
Medal im. Stefana Banacha
za wybitne zasługi w dziedzinie nauk matematycznych[3].
Dzieło
Był wykładowcą, autorem wielu podręczników, także podręczników matematycznych dla szkół średnich.
Pierwsze jego prace dotyczyły
szeregów Fouriera
(w pierwszej opublikowanej wspólnie ze Steinhausem pracy rozstrzygnął negatywnie problem zbieżności średniej sum częściowych szeregu Fouriera[4]), funkcji i szeregów ortogonalnych,
równań Maxwella
, funkcji pochodnych funkcji mierzalnych,
teorii miary
. W pracy doktorskiej (opublikowanej w
1922
) i w monografii Théorie des opérations linéaires[5] podał pierwszą aksjomatyczną definicję przestrzeni, nazwanych później jego imieniem (
przestrzeń Banacha
), które sam skromnie określił jako przestrzenie typu B. Ugruntował ostatecznie podstawy niesłychanie ważnej w nowoczesnych zastosowaniach matematyki
analizy funkcjonalnej
. Podał jej fundamentalne twierdzenia, wprowadził jej terminologię, którą zaakceptowali matematycy na całym świecie.
Przypisy
Bibliografia
Zobacz też
Linki zewnętrzne