Skrzyp polny
Systematyka
Domena :	eukarionty
Królestwo :	rośliny
Podkrólestwo :	naczyniowe
Gromada :	skrzypy
Klasa :	skrzypowe
Rząd :	skrzypowce
Rodzina :	skrzypowate
Rodzaj :	skrzyp
Gatunek :	skrzyp polny
Nazwa systematyczna
Equisetum arvense L. 1753 , Sp. PL.  : 1061
Synonimy
Equisetum arcticum Rupr. (1845) Equisetum boreale Brongn. 1831, Mém. Acad. Sci. St-Pétersb., 4 (2) : 174, Equisetum campestre C.F. Schulz 1819, Equisetum riparium Fries 1843

Gatunek leczniczy

Gatunek trujący

Skrzyp polny (Equisetum arvense) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny skrzypowatych (Equisetaceae). Występuje głównie w Europie, w Polsce jest rośliną bardzo pospolitą na terenie całego kraju, aż po regiel górny ^[1]. Gatunek jest typem nomenklatorycznym rodzaju Equisetum. 2n = 216.

Morfologia

Kłos zarodnionośny

Pędy płonne

Pęd zarodnionośny

Pojawia się wczesną wiosną jest soczysty, wzniesiony i nierozgałęziony, ma wysokość 10–30 cm, przy średnicy 2–6 mm i zabarwienie jasnobrunatne lub czerwonawe. Na przekroju poprzecznym jest okrągły i ma lejkowato rozdęte pochwy (z 6–12 zasychającymi łuskami o kolorze od zielonawego do brunatnego). Na szczycie znajduje się jeden brunatny, tępo zakończony kłos zarodnionośny (sporofilostan) o długości 1,5–3 cm^[2]. Wytwarzają się w nim (od marca do maja) zarodniki . Po ich dojrzeniu kłos ten obumiera.

Pęd płonny

Pojawia się pod koniec wiosny, ma wysokość do 40 cm. Jest zielony i okółkowo rozgałęziony (10–12 gałązek bocznych), szorstki i żeberkowany (ma 6–19 żeberek). Pochwy są zielone, walcowate z 6–18 czarniawymi ząbkami na szczycie z białym obrzeżeniem. Odgałęzienia są pojedyncze, z 4-5 głębokimi żeberkami i pochwami o 4-5 ząbkach^[2].

Liście

Są bardzo drobne, występują na pędach w okółku, otaczając węzły i wzmacniając je. Na pędzie płonnym jest ich 6–18, mają kształt czarnych ząbków z białym obrzeżeniem. Długie,cienkie i członowane rozgałęzienia boczne wyrastające z okółka to nie liście, lecz pędy.

Kłącze

Długie, czołgające się, brunatnego koloru. Występują na nim bulwy pędowe , zawierające substancje zapasowe , z których roślina czerpie wczesną wiosną składniki potrzebne do wytworzenia pędu zarodnionośnego jeszcze przed rozpoczęciem fotosyntezy . Zwalczanie tego chwastu jest trudne, gdyż jego korzenie ułożone są piętrowo nawet poniżej 2 m głębokości i podzielone nawet na małe kawałki zakorzeniają się i wydają nowe pędy.

Biologia i ekologia

Cechy fitochemiczne

Ziele zawiera duże ilości krzemionki , alkaloidy (m.in. nikotynę )^[2], saponiny (ekwizetoninę), flawonoidy (ekwizeterynę i izokwercytynę)^[3]. Białka stanowią 14,6% suchej masy ziela, azot 2,3%^[1]. Spośród składników mineralnych w 1 kg suchej masy ziele skrzypu polnego zawiera 34,2 g K , 1,15 g P , 285 mg Fe i 28 mg Mn ^[1]. Bulwki na kłączach zawierają skrobię ^[2].

Roślina trująca

W większych ilościach skrzyp polny jest trujący dla zwierząt. Szczególnie wrażliwe na skrzyp polny są konie i świnie. Udokumentowano śmiertelne zatrucia koni, zwłaszcza źrebiąt. Objawami zatrucia u koni jest niespokojne zachowanie – konie gryzą i kopią. Spożycie znacznych ilości powoduje odurzenie zwierząt i bezwład mięśni. Występuje porażenie ośrodkowego układu nerwowego i zmiany patologiczne w narządach wewnętrznych. Duży udział skrzypu w sianie obniża mleczność krów^[3].

Siedlisko

Rośnie na polach uprawnych i w ogrodach, na ugorach, przydrożach i rzadziej na łąkach. Jest pospolitym chwastem na różnych glebach i w różnych uprawach. Najlepiej rozwija się w uprawach roślin okopowych , szczególnie ziemniaków . Rośnie na glebach wilgotnych i świeżych, zarówno piaszczystych, jak i gliniastych^[4]. Rośnie rzadziej na łąkach ponieważ jest wrażliwy na procesy redukcji związków organicznych zachodzące pod darnią łąkową^[1]. Dawniej uważano, że jest rośliną wskaźnikową dla zakwaszenia gleby, ale okazało się, że nawet w glebach zasadowych rośnie dobrze dzięki tworzeniu swoistej ryzosfery o kwaśnym odczynie. Jest rośliną wskazującą na istnienie silnej wilgotności głębszych warstw gleby^[1].

Fitosocjologia

W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Agropyretea^[5].

Zmienność

Tworzy mieszańce :

• Equisetum ×dubium Dostál [1983, Biológia, Bratislava] (E. arvense × telmateia )
• Equisetum ×hybridum Huter [1908, Österr. Bot. Z., 58 : 34] (E. arvense × variegatum )
• Equisetum ×litorale Kühlewein ex Rupr. [1845, Reise Pfl. Russ. Reich., 4 : 91] [pro sp.] (E. arvense × fluviatile )
• Equisetum ×rothmaleri C. Page [1973, Watsonia, 9 : 229] (E. arvense × palustre )

Zastosowanie

Roślina lecznicza

• Surowiec zielarski : ziele (Herba Equiseti) z pędów płonnych.
• Działanie: przede wszystkim remineralizujące, dostarcza organizmowi niezbędnych jonów oraz mikroelementów, ma właściwości moczopędne i przeciwzapalne. Krzemionka w nim zawarta zapobiega tworzeniu się kamieni w układzie moczowym i miażdżycy . Odgrywa rolę w przemianie materii, wpływa na stan błon śluzowych. Wewnętrznie stosowany przy schorzeniach dróg moczowych, zewnętrznie przy stanach zapalnych. Przy dłuższej kuracji należy podawać jednocześnie witaminę B¹, gdyż skrzyp zmniejsza jej stężenie w organizmie. Ziele skrzypu zalecane jest również dzieciom cierpiącym na nieżyty oskrzeli i astmę oskrzelową.
• Zbiór i suszenie: zbiera się zielone pędy, ścinając je 5-10cm od ziemi przez całe lato i suszy w cieniu pod przykryciem w temp. do 60 °C, tak, by nie straciły zielonego koloru.
• Dawkowanie: 2-3 razy dziennie między posiłkami pić należy ciepły i odcedzony odwar uzyskiwany w wyniku łagodnego gotowania przez 10–15 minut łyżki ziela zalanej szklanką wody.

Roślina kosmetyczna

Napar może być stosowany do mycia skóry o cerze zmęczonej, starzejącej się lub z innych powodów trudnej do pielęgnowania. Skrzyp polny używany jest także jako dodatek do kąpieli pojędrniających skórę, a także do produkcji preparatów kosmetycznych. Napar po zmieszaniu z alkoholem i octem daje lotion . Preparaty stosowane są do oczyszczania skóry skłonnej do trądziku i czyraków . Wywar ze skrzypu stosowany jest w kosmetykach służących do płukania włosów oraz środków pieniących do kąpieli^[6].

Inne zastosowania

Szorstkie z powodu krzemionki pędy używane są (były?) do czyszczenia i polerowania^[2].

Zwalczanie

Skrzyp osłabiany jest przy starannej uprawie i ciągłym niszczeniu części nadziemnych (i w miarę możliwości podziemnych). Skuteczne jest zagłuszenie skrzypu przez uprawę roślin silnie zacieniających (np. łubin i pastewnych roślin strączkowych ). Ogranicza jego występowanie silne nawożenie wapnem i solami potasowymi w połączeniu z głęboką orką. A także głębszy drenaż^[4]. Do osłabiania skrzypu stosować można także niektóre preparaty chwastobójcze .

Przypisy

Bibliografia