Publikacja naukowa – artykuł w
czasopiśmie naukowym
lub w formie książkowej, spełniający określone, ostre kryteria poprawności, opisujący oryginalne
badania naukowe
i wynikające z nich wnioski, lub zbierający w formie przeglądu wnioski z wcześniej opublikowanych prac. Publikacje naukowe są zazwyczaj naukowym
źródłem pierwotnym
Struktura publikacji
W czasopismach naukowych spotyka się generalnie trzy rodzaje publikacji:
- źródłowe - które opisują badania własne autora lub bezpośrednio mu podlegającego zespołu naukowego,
- przeglądowe - które zbierają i konfrontują z sobą wnioski z wielu publikacji źródłowych w celu usystematyzowania pewnego obszaru badań,
- polemiczne - które odnoszą się do wcześniejszych publikacji, kwestionując część zawartych w nich wniosków, lub wiarygodność opisu zawartych w nich badaniach własnych.
Źródłowa publikacja naukowa, składa się zazwyczaj z następujących, stałych działów:
- Tytułu, nazwisk autorów i ich adresów służbowych,
- Abstraktu, czyli bardzo krótkiego, liczącego zwykle ok. 300 słów streszczenia najważniejszych tez zawartych w artykule,
- Listy słów kluczowych - które ułatwiają odnalezienie artykułu w naukowych bazach danych,
- Wstępu - będącego zwykle krótkim omówieniem obecnego stanu wiedzy w zakresie dotyczącym tematu publikacji i wyjaśnienia powodów podjęcia omawianych badań,
- Opisu przeprowadzonych badań - który musi być tak napisany, aby inni badacze mogli te badania powtórzyć i ew. zweryfikować,
- Dyskusja wyników - w której zamieszcza się obszerny opis przyjętej metodologii badań, syntezę otrzymanych wyników i wniosków wynikających z tych wyników,
- Podsumowanie - w którym streszcza się w krótkiej formie najważniejsze wnioski
- Lista cytowań - lista dokładnych odnośników do prac, które zostały zacytowane lub wspomniane w publikacji
Niektóre publikacje źródłowe przyjmują postać tzw. komunikatów - t.j. skróconego do minimum opisu wstępnych badań, które są w toku. Komunikaty są w większości czasopism szybciej recenzowane i drukowane niż pełne publikacje źródłowe, a głównych celem ich pisania jest "zaklepywanie" tematu, w momencie kiedy ma się interesujące wyniki badań, w "gorącej" tematyce, która prawdopodobnie jest też badana przez innych naukowców. Komunikaty nie posiadają zwykle wstępu i podsumowania lecz tylko opis badań i ich krótką dyskusję.
Układ publikacji przeglądowej różni się od publikacji źródłowej brakiem opisu przeprowadzonych badań a zamiast dyskusji wyników są kolejne rozdziały opisujące zestawione z sobą wnioski z innych publikacji. W podsumowaniu publikacji przeglądowej autor zamieszcza zwykle własne przemyślenia wynikające z zebranego materiału. Pozostałe działy publikacji przeglądowej wyglądają tak samo jak publikacji oryginalnej.
Publikacje polemiczne - przyjmują zwykle formę tzw. listu - który przypomina swoją strukturą komunikaty źródłowe. W publikacji polemicznej nie musi jednak znajdować się opis przeprowadzonych badań, lecz mogą się tam znajdować tylko krytyczne uwagi na temat metodologii badań i wniosków zawartych w innej publikacji.
Publikacja naukowa jako źródło wiedzy naukowej
Publikacja naukowa przed ukazaniem się w druku przechodzi zazwyczaj proces
recenzowania
, który czasami prowadzi do odrzucenia publikacji, a czasem do jej zasadniczej korekty merytorycznej. Systemy recenzowania nie dają jednak stuprocentowej pewności, czy np. opisane w publikacji badania nie są sfałszowane. Jednak obowiązek opisywania badań w sposób, który może być powtórzony daje przynajmniej możliwości zweryfikowania ich przez innych badaczy. Znaczny, trudny do ustalenia, odsetek opisywanych badań, jeśli nie wygląda podejrzanie i nie kłóci się z dotychczasową wiedzą naukową nie jest nigdy weryfikowany przez innych badaczy.
Rodzajem kryterium znaczenia i wartości publikacji jest liczba jego cytowań w innych publikacjach, gdyż publikacje są cytowane przez innych badaczy w momencie gdy muszą się oni do nich z jakiegoś powodu odnieść, np. w celu użycia do własnych badań jakiejś metody badawczej opisanej w cytowanej publikacji.
Tytuł, adresy i nazwiska autorów, słowa kluczowe i abstrakty stanowią tradycyjnie własność publiczną, t.j. są nieodpłatnie udostępniane przez wydawców czasopism naukowych wszystkim zainteresowanym, co umożliwia m.in. tworzenie baz danych publikacji. Pozostała część publikacji stanowi zwykle własność wydawcy czasopisma i nie wolno jej bezpłatnie rozpowszechniać. Dostęp do pełnych tekstów jest zazwyczaj związany z opłatami, które muszą wnosić albo
biblioteki
gromadzące czasopisma naukowe, albo sami potencjalni czytelnicy.
Liczba publikacji naukowych, które ukazują się na świecie jest szacowana na nie mniej niż 1 milion rocznie. Aby odnaleźć w tym gąszczu informacji interesujące dla czytelnika publikacje, tworzone są naukowe bazy danych, w których są gromadzone abstrakty publikacji i które umożliwiają ich wyszukiwanie po słowach kluczowych, autorach, słowach w tytule itp. Największą tego rodzaju bazą danych jest
Web of Science
prowadzoną przez firmę Thomson Reuters, a wcześniej przez
Instytut Filadelfijski
.
Zagrożenia w procesie publikacji
W teorii przyjęcie lub nie danej publikacji do druku powinno wynikać z obiektywnego jej zrecenzowania. Proces recenzowania w szanujących się
czasopismach naukowych
ma teoretycznie charakter podwójnie ślepej próby. Autorzy publikacji wysyłając ją do redakcji nie wiedzą, kto będzie ją recenzował, i otrzymują teksty
recenzji
(czy to pozytywne, czy negatywne) w formie anonimowych tekstów. Recenzenci z kolei otrzymują do recenzji teksty publikacji bez informacji o tym, kto jest ich autorem, po to, aby ich recenzje nie były obciążone osobistymi animozjami. Obecnie w polskiej nauce coraz częściej nazwiska zarówno autorów artykułów do recenzji, jak i recenzentów są jawne.
W praktyce jednak grupy naukowców pracujących w tych samych dziedzinach wiedzy są niezbyt liczne i ludzie ci często znają się osobiście i wiedzą, kto się czym zajmuje (głównie dzięki częstym spotkaniom na tych samych
konferencjach naukowych
) i znają sposób pisania danej osoby. Stąd recenzenci są często w stanie domyślić się, czyją pracę oceniają, a oceniający mogą się domyślać, kto ich oceniał. Tworzy to w rezultacie swoiste
koterie
i układy - mające nierzadko zasięg globalny - przez które jest czasami trudno przebić się początkującym naukowcom.
Liczba i jakość publikacji ma decydujące znaczenie przy ocenianiu rezultatów
pracy naukowej
, stąd istnieje groźba zwalczania niektórych naukowców poprzez koterie naukowe, które poprzez częste odrzucanie publikacji prowadzą do utraty funduszy na zwalczane przez owe układy badania.
Sytuacje takie, mimo iż zdarzają się, rzadko jednak powodują zafałszowanie naukowego obrazu świata na dłuższą metę, gdyż
historia nauki
pokazuje, że nowe
teorie
, o ile są rzeczywiście poparte rzetelnymi dowodami naukowymi, w końcu przebijają się przez mur koterii.
Zobacz też
