Pijawki (Hirudinea) –
podgromada
zwierząt wodnych z typu
pierścienic
. Blisko spokrewnione ze skąposzczetami mają z nimi wiele cech wspólnych i włączane są z nimi do nadgromady
siodełkowców
(Clitellata). Mają ciało wydłużone i robakowate lub owalne i silnie spłaszczone, wyraźnie segmentowane. Liczba segmentów ciała i sposób ich wtórnego podziału są ważnymi cechami taksonomicznymi. W wodzie pływają falistymi ruchami; po lądzie, po dnie zbiornika lub podwodnych roślinach kroczą ruchem podobnym do ruchu gąsienic
motyli
miernikowców.
Ciało pijawek jest spłaszczone grzbietobrzusznie, długości od kilku milimetrów do 20 cm, zwężające się ku końcom, zakończone jedną lub dwiema przyssawkami. Należy zwrócić uwagę, że tylko około połowy ze znanych na świecie ponad 500 gatunków pijawek to zwierzęta krwiopijne a przyssawki w zasadzie nie służą do wysysania krwi. Do ssania pijawki używają silnie umięśnionej gardzieli i przełyku. Przyssawki służą pijawkom do przytwierdzenia się do podłoża a krwiopijnym wyłącznie do wbicia się pod skórę ofiary. Znaczna część pijawek to gatunki
pasożytnicze
, odżywiające się płynami ustrojowymi swych
żywicieli
, z reguły kręgowców – pozostałe (większość) to gatunki drapieżne, polujące na rozmaite bezkręgowce. Pijawki pasożytujące na
rybach
wyrządzają szkody w hodowli ryb.
Pijawki mogą żyć w wodach słodkich i rzadziej słonych, większość gatunków preferuje płytkie wody stojące. Nieliczne żyją na lądzie, w ściółce lasów strefy tropikalnej (np. pijawka cejlońska Haemadipsa ceylonica).
Są obupłciowe, stosują zaplemnienie krzyżowe przy czym procesy zaplemnienia i zapłodnienia zapobiegające samozapłodnieniu osobnika są skomplikowane. Charakterystyczne w ich rozmnażaniu jest wytwarzanie
siodełka
i spermatoforów oraz składanie jaj w kokonach. Liczne gatunki pijawek opiekują się potomstwem – dorosłe noszą młode przez pewien czas na brzusznej stronie ciała i pomagają im w zdobywaniu pokarmu. Nie mają układu oddechowego. Tlen z wody lub rzadko powietrze atmosferyczne wchłaniają całą powierzchnią ciała.
Mechanizmy biochemicznego konserwowania zawartości (m.in. wydzielanie
hirudyny
) pozwala niektórym pasożytniczym pijawkom najadać się "na zapas". Dzięki temu np.
pijawce lekarskiej
, wystarczy zaatakować żywiciela tylko dwa razy do roku.
Systematyka
W gromadzie pijawek wyróżnia się trzy, znacznie różniące się od siebie podgromady:
- pijawczaki (Branchiobdellida) – pasożyty
raków
(Astacoidea)
-
pijawki szczeciowe
(Acanthobdellida) – arktyczne i subarktyczne pasożyty ryb
- pijawki właściwe (Euhirudinea)
W obrębie tej ostatniej, najpowszechniej znanej grupy wyróżnia się z kolei dwa rzędy:
-
pijawki ryjkowe
(Rhynchobdellida) z rodzinami:
- Ozobranchidae,
-
Piscicolidae
– pijawki rybie, m.in. pospolita Piscicola geometra,
- Glossiphonidae – odlepkowate, bardzo zróżnicowane ekologicznie i zaawansowane ewolucyjnie gatunki drapieżne lub obligatoryjnie pasożytnicze
-
pijawki bezryjkowe
(Arhynchobdellida) do którego zaliczane są m.in. pospolite także Polsce rodziny:
-
Erpobdellidae
,
-
Hirudinidae
– krwiopijne pasożyty kręgowców z występującą także w Polsce Hirudo medicinalis,
- Haemopidae – duże, drapieżne pijawki, np. pijawka końska
Pijawki były niegdyś powszechnie stosowane do upuszczania krwi, jako "lekarstwo" na wiele chorób, co z reguły przynosiło pogorszenie stanu zdrowia pacjenta. Obecnie powszechnie wraca się do tej metody jako
hirudoterapia
– element
medycyny alternatywnej
chociaż nie wykazano jej skuteczności w leczeniu żadnych schorzeń poza niektórymi przypadkami terapii stosowanej po przeszczepach kończyn. Jest to metoda obarczona ryzykiem, ze względu na możliwość przenoszenia chorób i pasożytów – chociaż większość zwierząt w Polsce pochodzi ze sterylnych hodowli. W Polsce większość pijawek stosowanych w celach leczniczych to przedstawiciele obcych dla naszej fauny gatunków pochodzących z Europy Wschodniej i Azji.
W Polsce stwierdzono w naturze występowanie 42 gatunków pijawek.
Zobacz też
Przypisy
