Odra
Odra Odra koło Urazu (blisko Wrocławia )
Lokalizacja	Europa   Czechy   Polska   Niemcy
Źródło	Fidlův kopec , Góry Odrzańskie , Czechy 634 m n.p.m. 49°36'47″N 17°31'15″E / 49.61306, 17.52083
Ujście	Zalew Szczeciński ( Roztoka Odrzańska ) Police 53°36'19″N 14°35'20″E / 53.60528, 14.58889
Długość	854,3 (w granicach Polski 742) km
Powierzchnia zlewni	118 861 (z tego w Polsce 106 056) km²
Największe dopływy	Nysa Kłodzka , Bóbr , Nysa Łużycka , Warta
Średni przepływ	535 m³/s u ujścia do Zalewu Szczecińskiego
mapa
Odra i jej dorzecze Odra i jej dorzecze
Rzeki Europy

Odra ( czes. i dł. Odra, niem. Oder, gł. Wodra, łac. Viadua, Viadrus) – rzeka w Europie Środkowej , w zlewisku Morza Bałtyckiego , na terenie Czech , Polski i Niemiec . Pod względem całkowitej długości jest drugą (po Wiśle) rzeką Polski. Biorąc pod uwagę tylko jej część w granicach Polski jest trzecią rzeką pod względem długości (po jej dopływie Warcie ).

Rzeka ma długość 854,3 km^[1], z czego 742 km^[2][3] w Polsce. Powierzchnia dorzecza Odry obejmuje obszar 118 861 km²^[2][3] z tego 106 056 km² w Polsce^[2][3].

Wypływa na wschodzie Czech, w Górach Odrzańskich w Sudetach Wschodnich , na wysokości 634 m n.p.m. ^[4]; uchodzi do Roztoki Odrzańskiej , będącej zatoką Zalewu Szczecińskiego , w północno-zachodniej części Polski, przy północnej granicy miasta Police .

Największymi miastami nad Odrą są: Ostrawa w Czechach oraz Opole , Wrocław i Szczecin w Polsce.

Przebieg

Odra swoje źródło ma na południowo-wschodnim zboczu wzgórza Fidlův kopec w Górach Odrzańskich na wysokości 634 m n.p.m. ^[4] Płynie przez Bramę Morawską , poniżej przez Śląsk . W górnym biegu pomiędzy Boguminem a ujściem Olzy ^[2] na krótkim odcinku jest rzeką graniczną między Polską a Czechami , a w dolnym – od ujścia Nysy Łużyckiej (w km 542,4) stanowi granicę między Polską i Niemcami przez 161,7 km długości swojego biegu^[1][5]. Powyżej Gryfina we wsi Widuchowa , na 704,1 km biegu, Odra rozdziela się na dwa nurty – Odrę Wschodnią (która przechodzi w Regalicę do jeziora Dąbie ) oraz płynącą przez centralne dzielnice Szczecina ( Północ i Śródmieście ) i omijającą od zachodu jezioro Dąbie – Odrę Zachodnią . W okolicy Szczecina, na Międzyodrzu , płynie już kilkoma korytami, z których główne to (oprócz Odry Wschodniej i Zachodniej) Duńczyca , Parnica i Święta . Odcinek rzeki w Policach utworzony przez połączenie Odry Zachodniej i wód wypływających z jeziora Dąbie poprzez Iński Nurt, Babinę aż do ujścia do Roztoki Odrzańskiej nosi nazwę Domiąży .

Północna część Odry Zachodniej, począwszy od północnego mostu Trasy Zamkowej w Szczecinie , należy do akwenu polskich morskich wód wewnętrznych .

Średni spadek rzeki w jej górnym biegu wynosi 7‰, poniżej Bramy Morawskiej spadek zmniejsza się do 1‰, a średni spadek na całej długości wynosi 0,73‰^[].

Zagospodarowanie

Jaz stopnia wodnego w Brzegu Dolnym

Dzięki uregulowaniu całego koryta Odra jest najlepszą śródlądową drogą wodną w Polsce. Nazwana Odrzańską Drogą Wodną jest żeglowna od ujścia Opawy, długość odcinka żeglownego 761 km, skanalizowana od Kędzierzyna-Koźla do Brzegu Dolnego , wykorzystywana przez kraje środkowoeuropejskie nie mające dostępu do morza .

Kanalizacja Odry odbyła się w dwóch etapach. Pierwszy zrealizowano w latach 1888 - 1897, skanalizowano wówczas odcinek od Koźla do ujścia Nysy Kłodzkiej , wybudowano 12 stopni wodnych ze śluzami komorowymi. Szybko jednak okazało się, że jest to niewystarczająca liczba i w latach 1907 - 1922 w ramach drugiego etapu powstało 10 kolejnych stopni.^[6]

W dorzeczu Odry znajduje się 7 elektrowni wodnych ^[7] (największa w Brzegu Dolnym o mocy 9,7 MW).

Na Odrze funkcjonuje kilka przepraw promowych, w tym na terenie województwa lubuskiego w Milsku , Pomorsku , Brodach i Połęcku . W Bytomiu Odrzańskim działa przeprawa łodzią.

Powodzie

Szkody we Wrocławiu po wielkiej powodzi w lipcu 1997

Powódź Odry w kwietniu 1947

Mimo, iż Odra należy do rzek ubogich w wodę, dość regularnie wylewa. Najgroźniejszą i największą powódź – nazwaną "powodzią tysiąclecia" – zanotowano w lipcu 1997 , ofiarami rzeki padły wówczas, z dużych miast: Wrocław i Opole , a także takie miasta, jak Kędzierzyn-Koźle i Racibórz . Obserwacje przy ujściu Małej Panwi w Opolu wskazały 10 / 11 lipca 1997 poziom wód Odry wynoszący 733 cm i przepływ 3500 m³/s, podczas gdy średni wieloletni przepływ w tym miejscu wynosi czterdzieści dwa razy mniej (82,5 m³/s), a przeciętny poziom wód o ponad 5 metrów mniej (213 cm); zaobserwowane przez ostatnie stulecia dotychczasowe maksimum wynoszące 644 cm zaobserwowano 28 sierpnia 1813 , a minimum (tylko 44 cm) – 1 lutego 1956 .

Poprzednia wielka powódź nieco mniej poważna w skutkach, w 1903 roku, dotknęła z dużych miast Wrocław zalewając m.in. ulice koło dworca kolejowego Wrocław Główny ; po tej powodzi zdecydowano zbudować w tym mieście system obwałowań, kanałów i śluz przeciwpowodziowych, które skuteczne były przez następne 90 lat, ale w 1997 okazały się niewystarczające.

Podczas powodzi w maju 2010 r. obfite opady deszczu od nocy z 15 na 16 maja 2010 na terenie województwa śląskiego oraz Czech spowodowały gwałtowny przybór wód. Odra i jej dopływ, Olza , zasilana przez wodę z Czech, gwałtownie wezbrały w dniu 16 i 17 maja 2010. Następnie fala powodziowa przesuwała się wraz z biegiem rzeki na północ.

Dorzecze Odry

Powierzchnia dorzecza Odry obejmuje obszar 118 861 km²^[3] z tego 106 056 km² w Polsce^[2][3], co stanowi 32,9% powierzchni kraju. Dorzecze wykazuje asymetrię na korzyść dopływów prawobrzeżnych. Jego najwyższym punktem jest wierzchołek Śnieżki (1602 m n.p.m.).

Największymi lewobrzeżnymi dopływami są rzeki wypływające w Sudetach , m.in. Opawa , Nysa Kłodzka , Bystrzyca , Kaczawa , Bóbr i Nysa Łużycka ; wśród dopływów prawobrzeżnych wyróżnia się najzasobniejszy w wodę i najdłuższy dopływ Odry - Warta , poza tym m.in. Mała Panew , Barycz i Ina .

Kanały śródlądowe łączące się z Odrą:

• Kanał Gliwicki (prawy, 98 km rzeki, Kędzierzyn-Koźle )
• Kanał Odra-Sprewa (lewy, 553 km rzeki, Eisenhüttenstadt )
• Kanał Finow (lewy, 667 km rzeki, Hohensaaten)
• Kanał Odra-Hawela (lewy, 667 km rzeki, Hohensaaten)
• Kanał Hohensaaten-Friedrichsthal ( niem. Hohensaaten-Friedrichsthaler Wasserstraße, HoFriWa) (lewy, Odra Zachodnia, Hohensaaten)

Poprzez Wartę, jej dopływ Noteć i Kanał Bydgoski Odra posiada połączenie także z Wisłą .

Jakość wód

Według danych Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska w ciągu 2006 roku poprzez Odrę do Morza Bałtyckiego trafiła duża ilość metali ciężkich , tj.: 121,4 ton cynku , 61,0 tony miedzi oraz 56,6 ton niklu ^[14].

Zniszczony przez Odrę most Kłopot - Eisenhüttenstadt

W wyniku badań z 2007 r. wody Odry od granicy woj. lubuskiego do ujścia Nysy Łużyckiej oceniono na V klasy czystości , a na odcinku granicy polsko-niemieckiej IV klasy jakości . We wszystkich punktach monitoringu woj. lubuskiego stwierdzono eutrofizację i nadmierną zawartość chlorofilu „a”. Na odcinku do ujścia Nysy Łużyckiej, wody Odry cechowały się nadmiernym zasoleniem i złą jakością pod względem bakteriologicznym, a niezadowalającą jakością na odcinku granicznym^[15].

Badania wykonane w 2007 roku w woj. zachodniopomorskim poniżej ujścia Słubi i powyżej ujścia Rurzycy wykazały, że Odra na w tych punktach ma wody III klasy czystości . Dalsze badania przy wodowskazie Widuchowa wykazały wody IV klasy czystości. Kolejnego badań dokonano w miejscowości Mescherin nad Odrą Zachodnią , gdzie oceniono wody na III klasy czystości. Podczas badań jakości wód w punktach monitoringu stwierdzono przekroczenie wskaźników eutrofizacji, prócz badań ujścia rzeki do Roztoki Odrzańskiej, gdzie jednak wody oceniono na IV klasy czystości^[16].

Urbanizacja

Odra z Wyspą Rędzińską , Wrocław

Wały Chrobrego w Szczecinie i nabrzeże Kapitańskie portu Szczecin

Lista miast leżących nad Odrą:

• Ostrawa ( Czechy )
• Bogumin ( Czechy )
• Racibórz
• Kędzierzyn-Koźle
• Zdzieszowice
• Krapkowice
• Opole
• Brzeg
• Oława
• Jelcz-Laskowice
• Wrocław
• Brzeg Dolny
• Malczyce
• Ścinawa
• Głogów
• Bytom Odrzański
• Nowa Sól
• Krosno Odrzańskie
• Eisenhüttenstadt ( Niemcy )
• Słubice
• Frankfurt nad Odrą ( Niemcy )
• Kostrzyn nad Odrą / Küstriner Vorland
• Schwedt ( Niemcy )
• Gartz (Oder) ( Niemcy )
• Gryfino
• Szczecin
• Police

Ochrona przyrody

Obszar wód Odry i tereny nadrzeczne są chronione prawnie w kilku obszarach. Na odcinku granicznym między byłym przejściem granicznym Chałupki-Bogumin na południu do ujścia Olzy , czyli obszar Granicznych Meandrów Odry , który po polskiej stronie stanowi obszar chronionego krajobrazu a po czeskiej pomnik przyrody .

Od ujścia Kanału Ulgi za Raciborzem do ujścia Pogonicy koło przysiółka Księża Łąka – Odra jest zachodnią granicą Parku Krajobrazowego Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich .

Od przysiółka Biedaszka za Opolem do miasta Brzeg rzeka płynie na terenie Stobrawskiego Parku Krajobrazowego .

Od okolic wsi Czarnowo i dalej wzdłuż granicy polsko-niemieckiej do okolic wsi Kłopot po polskiej stronie, Odra biegnie w Krzesińskim Parku Krajobrazowym .

Odcinek od okolic wsi Pamięcin do obszaru wyżej ujścia Myśli , dolina rzeki po polskiej stronie znajduje się Parku Krajobrazowym Ujście Warty .

Od wsi Czelin do obszaru powyżej Krajnik Dolny po polskiej stronie Cedyński Park Krajobrazowy .

Obszar Międzyodrza po rozwidleniu na Odrę Zachodnią i Wschodnią do Skośnicy obejmuje Park Krajobrazowy Dolina Dolnej Odry , który razem z niemieckim Nationalpark Unteres Odertal tworzy Międzynarodowy Park Dolina Dolnej Odry.

Przy ujściu rzeki został utworzony obszar sieci Natura 2000 – Ujście Odry i Zalew Szczeciński ( rezerwat Czarnocin ).

Odra w okolicy Brzegu Dolnego

Odra w okolicy Brzegu Dolnego

Hydronimia

Fragment planu Wrocławia z 1591 roku, autorstwa Georgiusa Hayera

Nazwa rzeki nie została poświadczona w starożytnych źródłach, większość autorów nie wspomina o wielkiej rzece pomiędzy Łabą a Wisłą . Ptolemeusz natomiast wymienił w tym miejscu dwie rzeki: Suebos i Oviadoua, które zostały najprawdopodobniej zmyślone^[]. Najwcześniejszą nazwę można zrekonstruować jako *Odra (inne nazwy pochodzą od niej, np. Viadrus to forma pochodząca dopiero z XVI wieku). Etymologii nazwy Odra nie można wytłumaczyć przekonująco na podstawie żadnego znanego języka historycznego, choć podejmowano liczne próby i uznawano ten hydronim za celtycki , germański , słowiański , iliryjski czy wenetyjski ^[]. Jan Miodek uważa że nazwa pochodzi od praindoeuropejskiego uodr, inny pogląd ma Z. Babik^[17].

W Dolnej Saksonii płynie także druga rzeka o niemieckiej nazwie Oder . W Czechach podobną nazwę posiada rzeka Odrava .

Nazwę rzeki przyjęło kilka klubów sportowych m.in. Odra Opole , Odra Wodzisław Śląski . Od łacińskiej nazwy rzeki wziął nazwę Euroregion "Pro Europa Viadrina" utworzony 21 grudnia 1993 oraz nazwa polsko-niemieckiego Uniwersytetu Europejskiego Viadrina we Frankfurcie nad Odrą .

Zobacz też

• Protokół bogumiński
• Wrocławski Węzeł Wodny
• Program dla Odry 2006
• granica na Odrze i Nysie
• Kotlina Ostrawska
• Nizina Śląska
• Obniżenie Milicko-Głogowskie
• Dolina Środkowej Odry
• Dolina Dolnej Odry
• Lubuski Przełom Odry
• Kotlina Freienwaldzka

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Wrota Odry – Elektroniczny informator żeglugowy o rzece Odrze
• Poldery przeciwpowodziowe wzdłuż Odry
• Odra w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich , Tom VII (Netrebka – Perepiat) z 1886 r.