Obelisk z Luksoru na Place de la Concorde w Paryżu

Obelisk ( łac. obeliscus, gr. obeliskos - rożen, słup) - pomnik w formie wysokiego, smukłego słupa , najczęściej o czworobocznej podstawie, wykonanego z jednego bloku skalnego. Zakończenie słupa ma formę ostrosłupa , często obitego złotą blachą.

Pochodzenie i znaczenie

Nazwa obelisk pochodzi z języka greckiego, została ona nadana w VI w. p.n.e. przez greckich najemników . Zdaniem egiptologów egipska nazwa może mieć związek ze skrzydłem drzwi.

Najstarsze obeliski pochodzą ze starożytnego Egiptu , gdzie już za czasów V dynastii były elementem kultu słońca ^[1]. Ustawiano je na placach przed świątyniami i pałacami . Egipcjanie wierzyli, że ich najważniejszy bóg Ra , będący uosobieniem słońca, mieszka właśnie w obeliskach. Z tego też powodu przed świątyniami Ra nie było często żadnych posągów kultowych poza obeliskami^[2]. Każdy obelisk jest więc niejako wizerunkiem boga Ra.

Ustawiano je również parami przy wejściu do świątyni. Pełniły wówczas rolę symbolicznej bramy między niebem a ziemią . Na bocznych ścianach umieszczano inskrypcje z imionami władców. Największy obelisk w Egipcie znaleziono w kamieniołomach w Asuanie . Nigdy nie został skończony. Miałby wysokość 42 m.

Część egipskich obelisków już w okresie starożytności przewieziono do Rzymu , Konstantynopola , w czasach nowożytnych kolejne obeliski przewieziono do Paryża, Londynu i Nowego Jorku . Rzymianie, podobnie jak Egipcjanie, kojarzyli obeliski z kultem boga Słońca, np. obelisk Flaminio został przywieziony przez Oktawiana Augusta do Rzymu dla uczczenia Apolla , greckiego boga Słońca^[3].

Na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. także mieszkańcy Kanaanu oraz Fenicji zaadaptowali egipskie obeliski w kulcie Baala , północno-semickiego bóstwa słońca^[4]. Hebrajski wyraz מצבה (macceba) pochodzący od czasownika נצב (nacab = stać) licznie występuje w Starym Testamencie i został użyty przez Jeremiasza (43:13) w odniesieniu do stojących posągów kultowych z egipskiego Bet-Szemesz (Dom-Słońca), którymi były zapewne obeliski. Z kolei księga Kapłańska (26:1) mówi, iż ten rodzaj posągów kultowych był wznoszony (podnoszony, ustawiany), co również jest charakterystyczne dla obelisków. To samo słowo (macceba) występuje także w kontekście kultu Baala (2 Królewska 3:2, 10:26-27). Jednakże najsłynniejszym oraz najbardziej oczywistym przykładem kultowego znaczenia obelisku na terenach Syropalestyny jest tzw. Świątynia Obelisków (Obeliskowa Świątynia) w Byblos [1] ^[5].

Współcześnie wznosi się czasem pomniki w kształcie obelisku. Obelisk w starożytnym Egipcie służył nie tylko jako zegar słoneczny, ale też z pomocą jego cienia wyznaczano kierunki geograficzne i określano pory roku.

Zabytkowe obeliski

• Egipt :
  • Abusir – XXIV w. p.n.e. króla Niuserre
  • Luksor – obelisk Ramzesa II
  • Karnak – obeliski Totmesa I i Hatszepsut
  • Heliopolis – obelisk Sezostrisa I
  • Kair – obelisk Ramzesa II przeniesiony z Tanis
• Rzym – trzy największe stoją: w pobliżu Pałacu Laterańskiego , na Placu świętego Piotra oraz na Piazza del Popolo (wszystkie wzniesiono na powrót z polecenia papieża Sykstusa V )

• Paryż – obelisk na Placu Zgody przewieziony z Luksoru w l. 1831 – 1833
• Londyn – obelisk z Aleksandrii tzw. "Igła Kleopatry" - pochodzi z Heliopolis - przewieziony w l. 1877 – 1878
• Nowy Jork – obelisk z Aleksandrii tzw. "Igła Kleopatry" - pochodzi z Heliopolis - przewieziony w l. 1880 – 1881
• Stambuł - obelisk Totmesa III

Współcześnie postawione obeliski

• Egipt - El Alamein
• USA - Waszyngton – najwyższy na świecie o wysokości 169 m z obserwatorium astronomicznym na szczycie
• Polska :
  • Poznań - na Cytadeli
  • Warszawa - dwa obeliski (północny i południowy) znajdujące się w pobliżu Pałacu Kultury i Nauki

Galeria zdjęć

Obelisk Ramzesa II - Muzeum Archeologiczne w Poznaniu	Obelisk na Cmentarzu Wojennym Żołnierzy Radzieckich w Poznaniu	Świątynia Obelisków, Byblos	Pomnik Unii Lubelskiej w Lublinie w formie obelisku
Pomnik Waszyngtona o zmierzchu

Zobacz też

Przypisy

1. ↑ Donald Mackenzie, Egyptian Myth and Legend. (1907), ch. xxii, s. 281 (format HTML) lub s. 136 (format PDF).
2. ↑ Adolf Erman, A Handbook of Egyptian Religion, ang. tłumaczenie A. S. Griffith, (Archibald Constable & Co. Ltd.: London, 1907), s. 43.
3. ↑ A.T. Jones, Ancient Sun Worship and Its Impact on Christianity, s. 8 (cytując z Merivale, Romaus Under the Empire, ch. xxxiii, par. 13).
4. ↑ Sara L. Hillegas, "Discovering an Ancient Architecture. The Obelisk." 2001. (praca studencka, format DOC)
5. ↑ Joseph W. Shaw, "Phoenicians in Southern Crete", Fig. 12, p. 10.