Nowy Tomyśl
Herb Herb Nowego Tomyśla
Województwo	wielkopolskie
Powiat	nowotomyski
Gmina • rodzaj	Nowy Tomyśl miejsko-wiejska
Założono	ok. 1780
Prawa miejskie	8 kwietnia 1786
Burmistrz	Henryk Helwing
Powierzchnia	5,2 km²
Wysokość	70 m n.p.m.
Ludność (2009) •  liczba •  gęstość	15 015 2888 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 61
Kod pocztowy	64-300 do 64-301
Tablice rejestracyjne	PNT
Położenie na mapie Polski Nowy Tomyśl
52°19'N 16°08'E / 52.317, 16.133 Na mapach: 52°19'N 16°08'E / 52.317, 16.133
TERC ( TERYT )	4303915044
Miasta partnerskie	Biesenthal Goch Sulęcin Dębno
Urząd miejski ul. Poznańska 33 64-300 Nowy Tomyśl
Strona internetowa miasta

Największy wiklinowy kosz świata z 2006 roku

Rynek w Nowym Tomyślu

Nowy Tomyśl ( niem. Neutomischel) – miasto w woj. wielkopolskim , nad Szarką (dopływ Obry ), w powiecie nowotomyskim , siedziba gminy miejsko-wiejskiej Nowy Tomyśl . W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. poznańskiego .

Według danych z 31 grudnia 2009, miasto liczyło 15 015 mieszkańców<^[1].

Położenie geograficzne

Nowy Tomyśl leży w zachodniej części województwa wielkopolskiego , przy osi Warszawa-Poznań-Berlin. Przez gminę przebiega autostrada A2 oraz międzynarodowa linia kolejowa E-20.

Przez miejscowość przepływa Szarka , niewielka rzeka dorzecza Odry , dopływ Obry .

Historia

Początki Nowego Tomyśla sięgają XIII w., choć pierwsze ślady osadnictwa na tych obszarach pochodzą sprzed 11 tys. lat (m.in. pozostałości grobów skrzynkowych koło Wytomyśla i smolarni pod Jastrzębskiem Starym). Od średniowiecza znana była wieś Tomyśl, położona pośród wielkich kompleksów leśnych. W XVIII w. okolice Tomyśla zaczęli zagospodarowywać osadnicy olęderscy , sprowadzani przez właścicieli tych ziem, rodzinę Szołdrskich. Wśród nowych mieszkańców dominowali protestanccy Niemcy z Brandenburgii , Śląska i Pomorza , toteż wkrótce koniecznością stała się budowa zboru ewangelickiego . Świątynia powstała w osadzie nova colonia Glinki w 1780 r., a kilka lat później Feliks Szołdrski postanowił lokować koło kościoła nowe miasto. Ostatecznie osadzie nadano prawa miejskie i nazwę Nowy Tomyśl 8 kwietnia 1786 r. przywilejem wydanym przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego . Wieś dla odróżnienia nazwano Starym Tomyślem . Pod koniec XIX wieku było to jedyne miasto w Wielkopolsce bez kościoła katolickiego , a wszyscy katolicy należeli do parafii w odległym o 8 km Wytomyślu ^[2]. W 1905 r. Nowy Tomyśl liczył 1985 mieszkańców, z czego 86,1 proc. stanowili Niemcy, 8,2 proc. – Polacy, zaś Żydzi – 5,7 procent^[3]. Ludność niemiecka dominowała w mieście aż do lat 20. XX w.

Już kilka lat po lokacji miasto włączono do zaboru pruskiego . Podczas wojen napoleońskich Nowy Tomyśl znalazł się w granicach Księstwa Warszawskiego , żeby w 1815 roku znów powrócić we władanie państwa pruskiego. Miastem powiatowym stał się w 1848 r., kiedy Buk utracił ten przywilej w ramach kary za udział w Wiośnie Ludów .

Powstańcy wielkopolscy opanowali Nowy Tomyśl 3 stycznia 1919. Powrót miasta do Polski usankcjonował traktat wersalski z 28 czerwca 1919 r. Podczas II wojny światowej obszar ten był terenem silnej akcji germanizacyjnej , a mieszkańców polskiego pochodzenia wywożono na roboty do Niemiec. Walki o miasto zakończyły się 27 stycznia 1945 roku.

Zabytki

• kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa – pierwotnie zbór ewangelicki z 1780  r., na planie krzyża greckiego o równych ramionach
• ratusz z 1879  r., obecnie siedziba sądu
• budynek poczty z 1884  r. przy ul. Piłsudskiego
• młyn z 1885  r. przy ul. Zbąszyńskiej
• kościół pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy z 1895  r.
• kamienice z drugiej połowy XIX w. i początków XX w. (m.in. pl. Chopina 17, ul. Poznańska 8)

Kościoły

• Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa w Nowym Tomyślu
• Parafia Najświętszej Maryi Panny Nieustającej Pomocy w Nowym Tomyślu
• Zbór Kościoła Ewangelicznych Chrześcijan

Gospodarka

W Nowym Tomyślu i okolicach działa kilka znaczących firm. Jedną z najbardziej znanych jest Fabryka Narzędzi Chirurgicznych "Chifa", dziś znana pod nazwą "Aesculap Chifa" sp. z o.o., należąca do koncernu B.Braun Melsungen AG . Inne duże firmy to "Top-Tomyśl" (zakłady mleczarskie), położony w pobliskiej Paproci "Bartex" (największy polski importer win) czy produkująca złącza przemysłowe fabryka "Phoenix Contact".

Rolnictwo

Historia uprawy chmielu^[4]

Pierwsze plantacje chmielu w okolicach Nowego Tomyśla pojawiły się pod koniec drugiego dziesięciolecia XIX w. , a do jego intensywnego rozwoju w drugiej połowie XIX w. przyczynił się niemiecki kupiec pochodzenia żydowskiego- Józef Jakub Flatau.

Flatau sprowadzał w rejon Nowego Tomyśla szlachetne odmiany chmielu, a po wielu żmudnych doświadczeniach wyhodował także swoje własne odmiany. Chmiel z Nowego Tomyśla z roku na rok zdobywał coraz więcej nagród na wystawach krajowych i zagranicznych, a jego cena nieustannie rosła. Hermann Tietz w swoim szkicu biograficznym Józefa Jakuba Flataua pisze, że cena nowotomyskiego chmielu wzrosła z 9 talarów za cetnar w 1837 roku do 160 talarów w 1861 roku, co przyczyniło się do wzrostu zamożności wielu mieszkańców Nowego Tomyśla i okolic. Nowotomyski chmiel był już wykorzystywany jako surowiec nie tylko w lokalnych browarach (m.in. do produkcji słynnego piwa grodziskiego ), ale także eksportowany do innych regionów Prus, a nawet za granicę (zwłaszcza odmiana lokalna). Było to możliwe z jednej strony dzięki wzrostowi wiedzy agrotechnicznej wśród plantatorów, a z drugiej strony dzięki działaniom marketingowym Flataua. W 1858 r. Józef Flatau został uhonorowany przez władze Nowego Tomyśla honorowym obywatelstwem (Hermann Tietz podaje, że miało to miejsce w 1864 roku).

Z wydawnictwa nowotomyskiego magistratu z 1873 roku Wiadomości o chmielu w Nowym Tomyślu wynika, że obszar plantacji chmielu w okolicy Nowego Tomyśla był największy w całych Prusach i stanowiły one jedyne źródło utrzymania dla ok. 10 tysięcy ludzi. W 1860 roku dochody z uprawy chmielu w tym regionie wyniosły 2,2 mln talarów.

Od połowy XIX w. odbywały się w Nowym Tomyślu jarmarki chmielarskie, na które przyjeżdżali także plantatorzy z Czech i Śląska. Dzięki uprawom chmielu miasto ożywiło się gospodarczo, a liczba jego mieszkańców systematycznie rosła.

Obecnie plantacje chmielu w okolicach Nowego Tomyśla obejmują obszar ok. 90 hektarów.

W całym kraju Nowy Tomyśl słynie też jako miasto wikliniarzy . Tradycje te sięgają XIX w., kiedy w te okolice sprowadzono z Ameryki Północnej specjalne odmiany wikliny. W mieście co roku we wrześniu organizowany jest Jarmark Chmielo-Wikliniarski. W 1985 r. założono tutaj Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa (oddział Muzeum Narodowego Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie )^[].

Sport

• Polonia Nowy Tomyśl – piłkarska II liga polska (wielkopolska grupa północna)
• TS 05 Nowy Tomyśl – piłkarska VII liga polska (poznańska grupa IV)
• LKS Budowlani Nowy Tomyśl – podnoszenie ciężarów
• MKS Gromy Nowy Tomyśl – koszykarska III liga polska

Turystyka

KTR Szarka – klub turystyki rowerowej powstały w 2001 r. Skupia młodzież z terenu powiatu nowotomyskiego. Organizator trzydniowego Rajdu Szlakiem Chmielu i Wikliny.

Ludzie związani z Nowym Tomyślem

• Zenon Grocholewski – kardynał, prefekt Kongregacji Wychowania Katolickiego
• Paweł Najdek – ciężarowiec kategorii superciężkiej, 4-krotny medalista mistrzostw Europy
• Andrzej Pawelec – wielokrotny mistrz Polski w wyścigach motocyklowych
• Błażej Telichowski – piłkarz
• Stefania Kaja – ceramik, malarz
• Franciszek Rost – lekarz, dyrektor szpitala
• Mateusz Kościukiewicz – aktor

Przypisy

Bibliografia

• Bogusław Polak: Dzieje Nowego Tomyśla,UMiG Nowy Tomyśl, Nowy Tomyśl, 1998,
• Arno Kraft: ...und dazwischen Neutomischel, Eigenverlag Arno Kraft, Berlin, 1998,
• Hermann Tietz: Joseph Jacob Flatau genannt Flatau von Hopfenfeld, Biographische Skizze, Berlin,1868

Zobacz też

• Synagoga w Nowym Tomyślu
• Cmentarz żydowski w Nowym Tomyślu

Linki zewnętrzne

• Tomyśl w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich , Tom XII (Szlurpkiszki – Warłynka) z 1892 r.
• Mapy: Emapi • Google Maps • Targeo • Zumi
• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi