Niccolò di Bernardo dei Machiavelli (ur.
3 maja
1469
r. we
Florencji
, zm.
21 czerwca
1527
r. tamże) – prawnik, filozof, pisarz
społeczny
i
polityczny
, historyk i dyplomata
florencki
, jedna z postaci włoskiego
odrodzenia
. Jest autorem traktatu o sprawowaniu władzy pt.
Książę
. Od jego nazwiska powstał termin
makiawelizm
. Idealnym ustrojem była dla niego
republika
. W
1559
jego pisma znalazły się na kościelnym
indeksie ksiąg zakazanych
.
Życiorys
W okresie życia Machiavellego Włochy były zbiorem małych
miast-państw
, których władcy nieustannie walczyli ze sobą o utrzymanie wpływów. Na porządku dziennym były zarówno oblężenia, jak i otrucia. Jednocześnie Włochy wiodły prym w
kulturze
. Tak w polityce, jak i w kulturze, ważną rolę odgrywała
Florencja
, z którą Machiavelli związany był przez całe życie.
Tam właśnie urodził się w
1469
roku w sprzyjającej
gwelfom
zubożałej rodzinie szlacheckiej jako drugi syn prawnika Bernarda di Niccolò Machiavelli i jego żony Bartolomei di Stefano Nelli. Po zakończeniu edukacji, w
1494
roku rozpoczął karierę polityczną w II kancelarii Republiki Florenckiej. Był to okres
republikańskiej
rewolucji słynnego kaznodziei
Girolamo Savonaroli
. Choć Savonarola został spalony na stosie w
1498
roku, republika trwać miała jeszcze do
1512
roku.
W tym czasie Machiavelli zajmował się sprawami
wojny
i administracji. Wkrótce stanął na czele kancelarii i będąc bliskim współpracownikiem Piera Soderiniego, miał duży wpływ na politykę miasta. Odbył liczne misje dyplomatyczne, m.in. na dwory
Ludwika XII
,
Maksymiliana I
i
Juliusza II
.
W
1512
roku po upadku republiki i odzyskaniu władzy przez ród
Medyceuszy
popadł w niełaskę. Został oskarżony o spisek, uwięziony i torturowany. Po wyjściu z więzienia musiał wyjechać z miasta. Osiedlił się w posiadłości wiejskiej w San Casciano i skoncentrował się na pisaniu traktatów politycznych, które w większości wydano pośmiertnie.
W
1520
roku powrócił częściowo do łask dworu, dostając od uniwersytetu florenckiego, kierowanego wówczas przez kardynała
Giulia de' Medici
, zlecenie napisania historii miasta. Zmarł we Florencji w
1527
roku i został pochowany we Florencji w kościele Santa Croce.
Choć przez całe życie koncentrował się na robieniu kariery politycznej, nie zdołał zaspokoić swoich ambicji i ostatecznie musiał uznać swoją porażkę. To
paradoks
zważywszy na fakt, że
Książę
, który przyniósł mu nieśmiertelną sławę, jest poradnikiem sprawowania władzy. Ale stało się tak być może dlatego, że w życiu Machiavelli nie stosował się do opisanej przez siebie zasady, iż w działaniu cel uświęca środki, a jego osobiste sympatie polityczne były bezsprzecznie republikańskie.
Amoralizm
Prawdziwy Machiavelli różni się od Machiavellego obecnego w zbiorowej świadomości, autora przede wszystkim
Księcia
(
1513
). Z tym dziełem nierozłącznie i jednoznacznie kojarzy się Machiavelli. Choć przez to ocena jego postaci jest raczej negatywna, to na przykład
Stendhal
powiedział o Machiavellim, że "pozwolił nam poznać człowieka".
Jako autor
Księcia
i słynnej maksymy, że cel uświęca środki, Machiavelli jest czasami zaliczany do tradycji amoralistycznej (por.
Protagoras
, Kallikles,
Stirner
,
Nietzsche
). Z drugiej strony wielu badaczy podkreśla, że dosłowna interpretacja tej maksymy wskazuje na brak głębszego zrozumienia traktatu. Podkreślają oni, że w wielu miejscach Machiavelli wyraźnie stwierdza w jakich sytuacjach można tę zasadę stosować – wyraźnie ją ograniczając. Należy pamiętać spiżowe słowa Machiavellego, że "okrucieństwo i terror należy stosować ale rozsądnie i tylko w miarę potrzeby".
Machiavelli jest bardzo sceptyczny jeżeli chodzi o naturę człowieka. Jego zdaniem ludźmi kierują niskie pobudki i
egoizm
. Nawet jeśli ktoś chciałby postępować moralnie, będzie mu bardzo trudno obronić się przed powszechną niegodziwością. "Racja nic nie znaczy, gdy nie jest poparta siłą", pisał, a gdzie indziej: "w polityce bezbronni prorocy nie zwyciężają". Takie słowa są zrozumiałe u kogoś, kto był świadkiem spalenia
Savonaroli
.
Nowatorstwo podejścia
Amoralizm, cynizm i wyrachowanie, które przypisuje się postawie
makiawelicznej
, u samego Machiavellego wynika ze specyficznego podejścia do zagadnień związanych z problematyką państwa.
Machiavelli, rozumiejąc państwo jako twór złożony z władcy i podporządkowanych mu jednostek, mało interesował się
społeczeństwem
, bardziej warunkami działania w danym
ustroju politycznym
, do czego przydatna jest według niego wiedza
psychologiczna
.
Jego absolutne nowatorstwo polegało na tym, że traktował państwo jako twór całkowicie ludzki, bez pierwiastka boskiego. Jego poprzednikiem w tej kwestii był
Marsyliusz z Padwy
, który w sporze między papiestwem a cesarstwem, odwołując się do
awerroistycznej
teorii dwóch prawd: wiary i rozumu, dowodził niezależności państwa.
Słowo "polityka" używał w sensie trochę węższym niż rzecz się ma w powszechnym użyciu. Polityka w jego mniemaniu dotyczyła bezpieczeństwa zewnętrznego, pokoju wewnętrznego, stabilności i poziomu zamożności. Ale nie obejmowała już wychowania, realizacji ideałów czy moralności.
Takie rozumienie polityki wykluczało myślenie
utopijne
. Machiavelli podszedł do problematyki państwa w sposób naukowo-techniczny. Nie oceniał, lecz opisywał politykę tak, jakby mówił o mechanizmie. Dlatego tradycja anglosaska powszechnie uznaje go za ojca
nauk politycznych
. Nazywa się go też założycielem nowożytnej filozofii polityki i odkrywcą "nowego moralnego kontynentu"[1].
Skupiał się na odkryciu reguł skutecznego działania. Jest to wg niego możliwe, bo zdarzenia się powtarzają, a natura ludzka jest stała. Zachowanie człowieka da się przewidzieć, jeśli tylko rozporządzamy wiedzą, którą daje nam studiowanie
historii
.
Virtù
Ważnym dla zrozumienia filozofii Machiavellego pojęciem jest cnota virtù – zbiór specyficznych sprawności politycznych: energii, inicjatywy, zdolności do podejmowania decyzji i szybkiego działania. To ona umożliwia nam choć częściowo zapanować nad naszym losem, którym jednak i tak w znacznej mierze rządzi
przypadek
.
Dzieła
-
Książę
(
1513
)
- Mandragora (
1513
)
- Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Tytusa Liwiusza (
1512
–
1517
)
- O sztuce wojennej (
1521
)
- Historie florenckie (
1521
-
1525
)
Przypisy
- ↑ L. Strauss, Czym jest filozofia polityki?, (w:) Demokracja a elitaryzm władzy. Wybór źródeł, Kraków 2006, s. 171.
Literatura
- Konstanty Grzybowski: komentarz Niccolo Machiavelli Książę Warszawa 1970 r.
- Jan Malarczyk U źródeł włoskiego realizmu politycznego. Machiavelli i Guicciardini. Lublin 1963 r.
-
Antonina Kłoskowska
Machiavelli jako humanista na tle włoskiego Odrodzenia Łódź 1954 r.
- Paweł Fiktus Interpretacje virtu Niccolo Machiavellego w nauce polskiej (w:) Wrocławskie Studia Erazmiańskie (Studia Erasmiana Wratislaviensia) red. Mirosław Sadowski, Piotr Szymaniec Wrocław 2008 r.
Linki zewnętrzne