Ludowy Komisariat Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR (NKGB ZSRR) - radziecka instytucja policji politycznej (skupiająca w sobie także pracę kontrwywiadu) i wywiadu zagranicznego, istniejąca od lutego do lipca 1941 roku, oraz od kwietnia 1943 do marca 1946 roku, następnie przekształcona w Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego MGB .

Reorganizacja z lutego 1941 roku

W lutym 1941 roku na polecenie Józefa Stalina wywiad zagraniczny (INO) i służby bezpieczeństwa (dotychczasowy Główny Zarząd Bezpieczeństwa Państwowego - GUGB ), zostały wyłączone z Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych NKWD i stały się niezależnym 'Ludowym Komisariatem Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR (NKGB ZSRR), na czele którego stanął Wsiewołod Mierkułow . (Oddział zagraniczny został przemianowany w I Zarząd NKGB) NKWD pozostało pod zwierzchnictwem Ławrientija Berii i zasadniczo zajmowało się wewnętrznymi sprawami policyjnymi i projektami budowlanymi na dużą skalę.

Struktura org. luty 1941

• Ludowy komisarz Bezpieczeństwa Państwowego - komisarz bezpieczeństwa państwowego III rangi Wsiewołod Mierkułow
  • Pierwszy zastępca - komisarz bezpieczeństwa państwowego III rangi Iwan Sierow
  • Zastępca - komisarz bezpieczeństwa państwowego III rangi Bogdan Kobułow
  • zastępca - komisarz bezpieczeństwa państwowego II rangi Michaił Gribow

• Sekretariat NKGB - naczelnik komisarz bezpieczeństwa państwowego Wasylij Gołowanow

• Zarząd I (wywiad zagraniczny) - naczelnik starszy major bezpieczeństwa państwowego Paweł Fitin

• Zarząd II (kontrwywiad) - naczelnik komisarz bezpieczeństwa państwowego 3 rangi Piotr Fiodotow

• Zarząd III (tajno-polityczny) - naczelnik komisarz bezpieczeństwa państwowego 3 rangi Sołomon Milsztejn

• Służba Śledcza (na prawach zarządu) - naczelnik major bezpieczeństwa państwowego Lew Włodzimirskij

• Zarząd Komendanta Moskiewskiego Kremla - naczelnik generał-major Nikołaj Spiridonow

• Wydział I (ochrona rządu) - naczelnik komisarz bezpieczeństwa państwowego 3 rangi Nikołaj Własik

• Wydział II (ewidencyjno-statystyczny) - naczelnik starszy lejtnant bezpieczeństwa państwowego Leonid Basztakow

• Wydział III (rewizje aresztowania inwigilacja) - naczelnik starszy major bezpieczeństwa państwowego Dmitrij Szadrin

• Wydział IV (technika operacyjna) - Jewgienij Łapiszyn

• Wydział V (szyfry) - A.N. Kopytcew

• Wydział Kadr - M.W. Gribow

• Wydział Administracyjno-Gospodarczo-Finansowy (ACHFO) - A.Dawydow

Reorganizacja z lipca 1941 roku

Do stanu poprzedniego powrócono już w lipcu tego samego roku ( 1941 ), po wybuchu wojny z Niemcami . NKGB włączono na powrót do NKWD , jako jeden z głównych zarządów tej instytucji - GUGB .

Powody reorganizacji

Amerykański analityk wywiadu, John Dziak, pisze w swej książce - Chekisty: A History of KGB ( 1988 ) między innymi:

Tych szczególnych zmian organizacyjnych nigdy w pełni nie wyjaśniono, ale być może miały one coś wspólnego z wchłonięciem przez ZSRR podbitych krajów i narodów - Estonii , Litwy , Łotwy , części Polski i oderwaniem od Rumunii Besarabii i północnej Bukowiny . Liczba aresztowań, deportacji, egzekucji i łagrów zwiększyła się, a to wymagało zreorganizowanych i zwiększonych sił bezpieczeństwa.
(....) Szok spowodowany agresją i szybkimi postępami Wehrmachtu doprowadził w lipcu 1941 roku do fuzji i oba organy znowu połączyły się jako NKWD pod kierownictwem Berii.
(....) Zwycięstwa pod Stalingradem stworzyły perspektywę odzyskania wojennych strat, stąd ponowny rozdział, jak ten z 1941 roku (NKWD - NKGB)

Reorganizacja z marca 1943 roku

Struktury ogranizacyjne nadane służbom bezpieczeństwa i wywiadu zagranicznego w marcu 1943 roku (między innymi ponownie zlikwidowano "GUGB" i utworzono odrębny Ludowy Komisariat Bezpieczeństwa Państwowego NKGB, na czele którego stanął ponownie Wsiewołod Mierkułow ), utrzymały się przez 3 następne lata, czyli do 1946 roku.

Organizacja 1943 i naczelnicy

Organizacja i wykaz jednostek NKGB na maj 1943-1946

• 1 Zarząd — Paweł Fitin (st.mjr.b.p)
• 2 Zarząd — Piotr Fiodotow (komisarz b.p 3 rangi)
• 3 Zarząd — Sołomon Milsztejn (komisarz b.p 3 rangi)
• 4 Zarząd — Paweł Sudopłatow (komisarz b.p 3 rangi)
• 5 Zarząd — Iwan Szewielew (?)
• 6 Zarząd — Nikołaj Własik(komisarz b.p 3 rangi)
• Zarząd Komendanta Moskiewskiego Kremla generał-major Nikołaj Spiridonow

Reorganizacja z 1946 roku

W 1946 roku Komisariaty Ludowe przekształcono w Ministerstwa. Po przekształceniu w 1946 komisariatów w ministerstwa istniały niezależnie: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (Ministierstwo Wnutriennych Dieł – MVD ) i Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego (Ministierstwo Gosudarstwiennoj Bezopastnosti – MGB ).

Źródła

• John Dziak - Chekisty: A History of KGB (1988)
• Piotr Kołakowski - NKWD i GRU na Ziemiach Polskich (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu), Dom Wydawniczy Bellona Warszawa 2002

Zobacz też