Mniejszość narodowa – grupa etniczna , która jest osiedlona na terytorium innego kraju/grupy etnicznej. Wyróżnia się od innych zbiorowości odrębnym pochodzeniem i kulturą, a często także językiem i wyznaniem. Mniejszość etniczna może starać się zachować tę odrębność, aczkolwiek zdarzają się przykłady asymilacji kulturowej , kiedy członkowie jednej grupy etnicznej odłączają się od swoich pobratymców i wstępują do innej grupy etnicznej, np. Żydzi europejscy .

Mniejszość narodowa w odróżnieniu od mniejszości etnicznej posiada lub posiadała własne państwo , które zgodnie z funkcjonalną teorią powstania państwa jest najwyższą formą rozwoju grupy społecznej.

Ochrona prawna mniejszości narodowych

Prawo międzynarodowe gwarantuje przestrzeganie praw tych zbiorowości. Ludność ta posiada obywatelstwo państwa zamieszkania ze wszystkimi tego konsekwencjami, ale nie ma wyodrębnionego terytorium pod względem politycznym i administracyjnym. Prawo mniejszości etnicznych w Polsce gwarantuje konstytucja oraz Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym.^[1]

Mniejszości narodowe w Polsce

W Polsce wyróżniamy następujące mniejszości narodowe:

• Białorusini (47 640)^[2]
• Czesi (386)^[2]
• Litwini (5 639)^[2]
• Niemcy (147 094)^[2]
• Ormianie (262)^[2]
• Rosjanie (3 244)^[2]
• Słowacy (1 710)^[2]
• Ukraińcy (27 172)^[2]
• Żydzi (1 055)^[2]

Typologia mniejszości narodowych

Mniejszości można podzielić według następujących kryteriów (typologia według Małgorzaty Budyty-Budzyńskiej^[3]):

• wielkość grupy:
  • małe (stanowiące niewielki odsetek obywateli w kraju zamieszkania, np. mniejszość litewska w Polsce )
  • średnie (np. mniejszość niemiecka w Polsce )
  • duże (stanowiące sporą część mieszkańców państwa, np. mniejszość węgierska na Słowacji lub mniejszość rosyjska na Łotwie i w Estonii )

• ojczyzna zewnętrzna:
  • posiadanie jej (np. mniejszość węgierska w Rumunii, mniejszość ukraińska w Polsce )
  • nieposiadanie jej (mniejszości bezpaństwowe, np. Kurdowie w Niemczech i Turcji, mniejszość serbołużycka w Niemczech )

• związek mniejszości z krajem zamieszkania:
  • autochtoniczne (inne określenia: historyczne, osiadłe, tradycyjne, stare; np. mniejszość białoruska w Polsce , mniejszość duńska w Niemczech)
  • allochtoniczne (inne określenia: niehistoryczne, napływowe, imigranckie, nowe, młode; np. mniejszość chorwacka w Niemczech, mniejszość wietnamska w Polsce )

• pochodzenie:
  • zmiana granic (aneksja pewnego terytorium z jego ludnością przez nowe państwo w wyniku wojny lub porozumień międzypaństwowych, np. mniejszość węgierska w Rumunii po traktacie w Trianon ; rozpad państwa, np. mniejszość rosyjska na Łotwie po upadku ZSRR ; plebiscyt, np. mniejszość słoweńska w austriackiej Karyntii, która zdecydowała po I wojnie światowej o pozostaniu w tym kraju)
  • kolonializm (napływ taniej siły roboczej z krajów kolonialnych do metropolii, np. mniejszość pakistańska w Wielkiej Brytanii, mniejszość indonezyjska w Holandii, mniejszość arabska we Francji)
  • akcja osiedleńcza (celowe osiedlanie pewnych grup narodowościowych na terytorium danego państw na przykład w celu podniesienia jego rozwoju gospodarczego, np. mniejszość niemiecka w rumuńskim Siedmiogrodzie lub w celach obronnych, np. mniejszość serbska w chorwackiej Krajinie)
  • migracja w celach ekonomicznych (np. mniejszość wietnamska w Polsce)
  • migracja w celach politycznych (np. mniejszość grecka w Polsce po II wojnie światowej , mniejszość rosyjska - tzw. "biali" - we Francji po rewolucji bolszewickiej)
  • migracja w celach społecznych (np. mniejszość rumuńskich Romów w krajach Europy Zachodniej)
  • migracja w wyniku prześladowań religijnych (np. mniejszość czeska w Zelowie k. Bełchatowa , przybyła do Polski z powodu represjonowania protestantów w państwie Habsburgów)
  • zakończenie procesu narodowotwórczego, w wyniku którego grupa etniczna lub regionalna zyskuje własną świadomość narodową (np. mniejszość serbołużycka w Niemczech)

• rozmieszczenie w państwie:
  • mniejszości zwarte (w dużych skupiskach, np. mniejszość białoruska w Polsce, mniejszość duńska w Niemczech)
  • mniejszości rozproszone (w diasporze, np. mniejszość żydowska w międzywojennej Europie Środkowej i Wschodniej)
  • mniejszości pogranicza (np. mniejszość litewska w Polsce)
  • mniejszości istniejące wewnątrz terytorium kraju (tzw. mniejszości wyspowe lub kieszonkowe, np. mniejszość czeska w Zelowie k. Bełchatowa)

• poziom dystansu kulturowego:
  • mniejszości nieznacznie różniące się od narodu dominującego (np. mniejszość słowacka w Polsce )
  • mniejszości radykalnie odmienne od narodu dominującego (np. mniejszość arabska we Francji)

Tendencje separatystyczne

Terytoria autonomiczne w ramach niepodległych państw z licznymi mniejszościami narodowymi , często dążą do samodzielności poprzez różne formy separatyzmu :

• Grenlandia ,
• Wyspy Owcze ,
• Laponia ,
• Tałysz [1] ,
• Abchazja ,
• Baskonia ,
• Katalonia ,
• Fryzja ,
• Szkocja ,
• Gagauzja ,
• Walia ,
• Recja ,
• większość republik i okręgów rosyjskich ,
• Kurdystan ,
• Karakałpacja ,
• Tybet ,
• Ujguristan ,
• Zhuang ,
• Karen ,
• Mon ,
• Szan .

Zobacz też

• mniejszości narodowe i etniczne w Polsce
• Polacy na Litwie

Przypisy

1. ↑ Treść ustawy na stronie MSWiA .
2. ↑ ^{2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8} Charakterystyka mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce . Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. [dostęp 2010-04-26].
3. ↑ Budyta-Budzyńska M., Socjologia narodu i konfliktów etnicznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010.