Memetyka (
ang.
memetics) –
nauka
badająca ewolucję kulturową zakładającą, że, jak w
ewolucji biologicznej
, jednostką doboru jest
gen
, tak w ewolucji kulturowej jednostką doboru jest
mem
, czyli najmniejsza jednostka
informacji
kulturowej
.
Memetyka może być zdefiniowana jako podejście próbujące stworzyć model ewolucji memów. Memy przechodzą procesy zmian (mutacji, rekombinacji) swojej wewnętrznej struktury. Różne wersje współzawodniczą o ograniczoną przestrzeń pamięciową dostępną w różnych osobnikach. Najlepiej dostosowana wersja wygra i rozmnoży się. To rozszerzanie się może być przedstawione matematycznie, jednakże w praktyce jest trudno dobrać odpowiednie wartości parametrów modelu. Bardziej jakościowie podejście proponuje tworzenie kryteriów dopasowania memu w stosunku do innych memów, biorąc pod uwagę poszczególne stadia memetycznego cyklu życia. Tak jak w przypadku genów, nie jest konieczne, aby znać właściwy kod czy nawet wielkość czy granice memu, aby mówić o jego dopasowaniu, aby przewidywać jego przyszłe rozprzestrzenianie się, przetrwanie lub wymarcie w populacji współzawodniczących memów. Takie przewidywania mogą być empirycznie sprawdzone. Np. memetyczna hipoteza mówi, że proste memy rozprzestrzeniają się szybciej. Może to być sprawdzone poprzez obserwację (może w kontrolowanych warunkach) dwóch memów, które są podobne pod wszystkimi względami, poza tym, że jeden jest prostszy.
Termin meme został zaproponowany przez
Richarda Dawkinsa
w książce
Samolubny gen
(wydanej w
1976
) i zdefiniowany jako
replikator
kulturowy, analogiczny do replikatora w biologii, jakim jest gen. Istnieje tu pewna rozbieżność, gdyż wg niektórych memetyków, to nie geny, a informacja zapisywana w genach jest replikatorem. Pojęcie memu nie jest pierwszym określającym najmniejszą jednostkę informacji kulturowej. Proponowane były także inne terminy, jak kulturgeny. Dawkins wprowadzając w swojej pracy to pojęcie użył go tylko jako analogii wobec pojęcia genu, dla lepszego wytłumaczenia na czym polega dobór genowy, dopiero jednak w latach 90. XX wieku, dzięki pracom
Richarda Brodiego
Wirus umysłu i
Susan Blackmore
Maszyna memowa, koncepcja memu stała się popularna, tworząc podwaliny pod nowo powstającą naukę.
Memy miałyby, inaczej niż geny, replikować się pośrednio, nie na drodze chemicznej zachodzącej w
mózgu
, lecz dzięki interakcjom możliwym poprzez sygnały dochodzące do posiadających narządy recepcyjne jednostek. Przykładem replikacji memów czy kompleksu memów (
mempleksów
) są m.in. rozprzestrzeniające się ideologie, ale także melodie używane przez niektóre gatunki ptaków, sposoby noszenia czapki baseballowej.
Memetyka postuluje stosowanie metod analogicznych jak w
genetyce populacyjnej
na gruncie kultury. Za pomocą modeli matematycznych i symulacji komputerowych, opartych w szczególności na
teorii gier
, próbuje wyjaśnić takie kontrowersyjne tematy, jak istnienie religii, systemów politycznych, rozwój nauki, a niekiedy porusza problemy wychodzące zarówno poza proste analogie do zjawisk biologicznych, jak i poza nauki społeczne i wchodzące w zakres "ogólnej teorii replikatorów" np.
problem wąskiego gardła
wywołany memem radykalnej hierarchizacji, który niweluje się przede wszystkim
egalitaryzmem
naukowym czy społecznym.
Terminologia memetyki jest w znacznym stopniu stworzona poprzez przystosowanie terminów biologicznych (np.: zamiana
gen
na
mem
, a także:
pula memowa
,
memotyp
, inżynieria memetyczna,
mempleks
,
socjotyp
). W memetyce zakłada się też, że ewolucja kultury jest silnie związana z ewolucją biologiczną. Brodie pisze, że najlepiej replikującymi memami są te, które związane są z pożywieniem, seksem oraz bezpieczeństwem, ponieważ dostęp do pożywienia, rozmnażanie i unikanie śmierci są istotne z punktu widzenia ewolucji biologicznej.
Memetyka zakłada, że w przypadku ewolucji kulturowej, odmiennie niż w ewolucji biologicznej, dobór ma charakter nie
darwinowski
, a
lamarckowski
, tzn. że dziedziczone są cechy nabyte w procesie
socjalizacji
.
Niektóre pojęcia bliskie są podejściu
semiologii
. Twórca socjobiologii
Edward Wilson
w pozycji Konsiliencja postuluje rozwój tej nauki poprzez zbliżenie jej właśnie do semiotyki.
Memetyka korzysta z dorobku innych nauk, przede wszystkim
socjobiologii
,
psychologii ewolucyjnej
,
teorii gier
,
neurobiologii
,
biologii ewolucyjnej
oraz
nauk kognitywnych
.
W Polsce jedyne cyklicznie ukazujące się wydawnictwo naukowe poświęcone problemom memetyki to "
Zeszyty memetyczne
" wydawane przez Uniwersytet Śląski. Jest to dokumentacja corocznych Warsztatów Memetycznych organizowanych przez Instytut Nauk o Kulturze UŚ.
Literatura
Zobacz też
Linki zewnętrzne