Marki
Herb Herb Marek
Województwo	mazowieckie
Powiat	wołomiński
Gmina • rodzaj	Marki miejska
Prawa miejskie	1967
burmistrz	Janusz Werczyński
Powierzchnia	26,03 km²
Ludność (2008) •  liczba •  gęstość	24 000 922 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 22
Kod pocztowy	05-270 Marki; 05-260 Marki; 05-261 Marki;
Tablice rejestracyjne	WWL
Położenie na mapie Polski Marki
52°20'N 21°06'E / 52.333, 21.1 Na mapach: 52°20'N 21°06'E / 52.333, 21.1
TERC ( TERYT )	1142034021
Urząd miejski Aleja Marszałka Józefa Piłsudskiego 95 05-270 Marki
Strona internetowa miasta

Marki – miasto położone w powiecie wołomińskim , w woj. mazowieckim , w aglomeracji warszawskiej na północny wschód od Warszawy , wzdłuż drogi krajowej nr 8 ( europejskiej nr 67 ) na Białystok (aleja Marszałka Józefa Piłsudskiego). Przez Marki przepływają: rzeka Długa ( Kanał Markowski ) oraz rzeka Czarna , uchodzące do kanału Żerańskiego .

Do 1954 roku siedziba wiejskiej gminy Marki .

Demografia

Historia

Prehistoria

Badania archeologiczne wskazują, że osadnictwo na obszarze zajmowanym przez dzisiejsze Marki występowało już w czasach prehistorycznych . Prace wykopaliskowe doprowadziły m.in. do odnalezienia przy ul. Hallera narzędzi krzemiennych datowanych na 5 tysiąclecie p.n.e. (kultura komornicka – rozwijająca się w okresie mezolitu najwcześniejsza znana kultura na obszarze Polski). Z późniejszych okresów odkryto m.in.: fragmenty ceramiki z epoki brązu , pozostałości osady z I - II w . naszej ery oraz studnię z pnia dębowego datowaną na X wiek .

Wieś królewska

Pod koniec XVI wieku nadano z dóbr królewskich 2 włóki ziemi (ok. 34 hektarów ) rodowi Marków (Markowiczów), skąd wzięła początek nazwa miejscowości. Wkrótce Jan i Wojciech Markowicze otrzymali też przywilej królewski na posiadanie młyna na rzeczce Długiej , natomiast mieszkańcy zajmowali się głównie uprawą roli.

Położenie Marek względem Warszawy

Toczone w kolejnych wiekach wojny (m.in. potop szwedzki , III wojna północna ) doprowadzały wielokrotnie do zniszczeń w Markach i okolicy jak też do utraty życia wielu ówczesnych mieszkańców.

Kalendarium wydarzeń z tego okresu:

• 1565 – najstarsza wzmianka o rzece Długiej i urządzonych na niej młynach
• 1601 – najstarsza informacja pisana o wsi Marki w dokumencie podpisanym przez Zygmunta III Wazę
• 1650 – ludność Marek liczy około 40 mieszkańców
• 1656 – zniszczenie Marek w czasie trzydniowej bitwy o Warszawę
• 1765 – najstarszy opis mareckiej karczmy

Osada przemysłowa

W wieku XIX (początkowo pod zaborem pruskim i w ramach Księstwa Warszawskiego , a po 1815 w zaborze rosyjskim ) rozpoczął się proces stopniowego przekształcania się Marek w osadę przemysłową . W latach 1833 - 1835 poszerzono i wybrukowano wiodący przez Marki trakt , mieszkańcy zaczęli zajmować się rzemiosłem (obuwnictwo, tkactwo). Dzięki występowaniu zasobów gliny znaczenia nabierał także wyrób cegieł . Jednak bardziej intensywny rozwój Marek możliwy był dopiero po roku 1850 , gdy przedsiębiorstwa z terenu Kongresówki uzyskały dostęp do rynku rosyjskiego .

W roku 1883 tereny należące wcześniej do spółki udziałowej pod nazwą "Folwark i cegielnia wójtostwa Marki" zakupili pochodzący z przemysłowego miasta Bradford angielscy przedsiębiorcy – bracia Edward, Alfred i John Briggs. W roku 1884 firma "Briggs, Posselt i spółka" uruchomiła w Markach jedną z największych i najnowocześniejszych wówczas przędzalni wełny w Europie Środkowo-Wschodniej , produkującą głównie na rynek rosyjski. Bracia Briggs zbudowali także w Markach m.in. osiedle robotnicze oraz budynek szkoły elementarnej – obecnie będący siedzibą Mareckiego Ośrodka Kultury. Uruchomienie w roku 1897 linii kolei konnych łączących Targówek z Pustelnikiem , przekształconej w 1899 w trakcję parową i przedłużonej do Radzymina przyczyniło się do dalszego rozwoju miejscowości. W roku 1904 poświęcono zbudowany w stylu neogotyckim kościół pod wezwaniem św. Izydora Oracza , który przejął funkcje służącego wcześniej mieszkańcom drewnianego kościółka w Grodzisku .

Pałacyk Briggsów z lat 80 XIX wieku

Kalendarium wydarzeń z tego okresu:

• 1821 – Leon Drewnicki założył folwark nazwany później od jego nazwiska Drewnicą
• 1834 – wybrukowanie przechodzącego przez Marki traktu Warszawa – Radzymin
• 1852 – budowa pomnika dziękczynienia za ocalenie Marek, Pustelnika i okolicznych wiosek od epidemii cholery
• 1883 – rozpoczęcie budowy fabryki przędzalniczej przez przemysłowców angielskich spółkę "Briggs & Posselt"
• 1883 – po raz pierwszy na Mazowszu zastosowano oświetlenie elektryczne ^[1]
• 1 maja 1894 – pierwsze strajki w fabryce Briggsów
• marzec 1897 – pierwszy kurs konnej Kolejki Mareckiej z Targówka do Marek.
• 3 maja 1899 – wmurowanie kamienia węgielnego pod budowę kościoła w Markach
• 10 kwietnia 1911 – w szpitalu w Pustelniku umiera Mikołaj Konstanty Ciurlionis
• 1916 - 1918 – Marki pod okupacją niemiecką

Marki w bitwie 1920 r.

Kościół św. Izydora z 1904 r.

Marki, obok Radzymina, Ossowa i innych miejscowości podwarszawskich, odegrały istotną rolę w tzw. bitwie warszawskiej w czasie wojny polsko-bolszewickiej . Wprawdzie w samych Markach nie toczyły się walki, lecz mieściły się tu ośrodki decyzyjne.

Rozkazem generałów Tadeusza Rozwadowskiego i Kazimierza Sosnkowskiego z 3 sierpnia 1920 r. wycofano z frontu i przeniesiono w rejon Marek 11 dywizję piechoty. 10 sierpnia 1920 r. do Marek przybył ze swoim sztabem płk Eugeniusz Szpręglewski. Na siedzibę sztabu przeznaczono zabudowania fabryki Briggsów. Czołówka amunicyjna znajdowała się w Pustelniku II, niedaleko stacji kolejki. W Markach stacjonował także odwód 11 dywizji piechoty. Znajdowały się tu również tabory wojskowe z zaopatrzeniem.

W Pustelniku – najprawdopodobniej w Zgromadzeniu Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi oraz w Strudze – w Zakładzie Opiekuńczym dla chłopców mieściły się szpitale polowe . Czołówka sanitarna mieściła się w Szkole Podstawowej nr 1 w Markach.

Naczelne dowództwo nakazało 11 sierpnia 1920 r. przygotowanie rezerwy łączności w Modlinie , Zegrzu , Markach, Rembertowie i Górze Kalwarii . Przewody rozciągnięto na słupach wzdłuż szosy Warszawa – Marki – Radzymin – Wyszków . Centrala łączności dla całej dywizji mieściła się w pałacyku braci Briggsów. Istotną rolę w bitwie o przedmoście Warszawy odegrała kolej marecka, służąc przede wszystkim jako jeden z podstawowych środków transportu dowożących żołnierzy oraz zaopatrzenie i prowiant dla walczących na pierwszej linii frontu. Kolejką marecką odwożono też rannych do głównego punktu medycznego na dworzec Warszawa Wileńska . Na mareckim cmentarzu parafialnym znajduje się zbiorowa mogiła około 40 polskich żołnierzy poległych w bitwie o przedmoście Warszawy.

Marki w II Rzeczypospolitej

• 1922 – utworzenie Robotniczego Klubu Sportowego "Marcovia"
• 1923 – utworzenie Ochotniczej Straży Pożarnej w Markach
• wrzesień 1926 – pierwsze zajęcia w nowej szkole imienia "Pomnika Zwycięstwa 1920 r." w Pustelniku
• 1928 – do tzw. "Czerwonego Dworu" w Pustelniku przybywają siostry Franciszkanki Rodziny Maryi
• 1931 – ukończenie budowy kościoła pod wezwaniem św. Andrzeja Boboli i Michała Archanioła
• 1929 – utworzenie Mareckiego Gminnego Ośrodka Zdrowia
• 25 maja 1930 – wizyta prezydenta RP Ignacego Mościckiego w Markach
• 22 lutego 1931 – tzw. marsz głodnych zorganizowany przez Komunistyczną Partię Polski
• październik 1931 – probostwo parafii świętego Izydora obejmuje ksiądz Teodor Jesionowski
• wrzesień 1934 – pierwsze zajęcia w nowym gmachu szkoły nr 2 przy ul. Szkolnej

Marki w czasie II wojny światowej

• 1 września 1939 – o godz. 17.10 pilotowany przez oblt. Georga Scheidera Messerschmitt Bf 109 z III/JG 21 dokonał zestrzelenia PZL P.11c ^[2]
• 8 września 1939 – pierwsze niemieckie bomby spadły na Marki
• 21 września 1939 – 178 członków korpusu dyplomatycznego oraz 1200 osób kolonii cudzoziemskiej ewakuowano szosą radzymińską z Warszawy^[3]
• 22 / 23 września 1939 – w strudzkim kościele pw. Św. Andrzeja Boboli i Św. Michała Archanioła wystawiono ciało Generalobersta barona Wernera Freiherra von Fritscha , który w dniu 22 września został śmiertelnie ranny na Zaciszu . 23 września ciało Fritscha udało się w swoją ostatnią drogę do Rzeszy . Werner von Fritsch w latach 1935 - 1938 Naczelnym Dowódcą Wojsk Lądowych Wehrmachtu .^[4]
• 16 października 1942 – powieszenie na terenie Marek 10 Polaków przez hitlerowców ; egzekucja 50 więźniów Pawiaka
• 18 października 1943 r. oddział Gwardii Ludowej stacjonującej w Ząbkach przeprowadził akcję wypadową na skład broni i amunicji znajdujący się na terenie dawnej fabryki Briggsów.
• 26 lipca 1944 – Inspektorat AK Radzymin przystępuje do Akcji Burza
• W dniach 30 - 31 lipca 1944 – kompania Osiowa AK II Rejonu "Celków" – Marki dowodzona przez por. Albina Furczaka Alfa, wspomagana przez dwa radzieckie czołgi 3 armii blokowała skrzyżowanie dróg Warszawa-Białystok/Rembertów-Zegrze (punkt obserwacyjny Góra św. Antoniego)
• 30 - 31 lipca 1944 – w Markach w rejonie szkoły w Pustelniku zostaje ulokowane 60% Dywizji Pancerno-spadochronowej "Hermann Göring" . Zostaje utworzona Grupa Bojowa Marki
• 30 lipca 1944 – rozstrzelanie przez Niemców w pobliżu jeziorka "Kruczek" mieszkańców Marek, Strugi, Pustelnika i Zielonki
• 31 lipca 1944 – patrol plutonu 738 AK w okolicach kościoła w Strudze związał ogniem broni maszynowej złogi dwóch czołgów niemieckich. W tym czasie czołg radziecki zniszczył oba czołgi.
• 31 lipca 1944 – czołgi radzieckie oraz osłaniająca je kompania AK wycofały się do Wołomina . Dywizja Pancerno-spadochronowa HG w dniu 2 sierpnia odbiła z rąk radzieckich Radzymin , a w dniu 3 sierpnia Wołomin. Dla obu szturmów bazą były Marki^[5][6].
• 3 sierpnia 1944 - 1 Dywizja Pancerno-spadochronowa w sile 140 czołgów i 90 samochodów pancernych została przerzucona do Głowaczowa celem likwidacji przyczółku warecko-magnuszewskiego , część jednostek dywizji została użyta do tłumienia powstania warszawskiego .
• 13 / 14 września 1944 – do Marek wkroczyły wojska Armii Czerwonej . Rosjanie na ul. Bandurskiego utworzyli stanowisko artylerii. Wojska radzieckie stacjonowały w Markach do 12 stycznia 1945  r.; kiedy to ruszyła Operacja wiślano-odrzańska Armii Czerwonej .

Podczas II wojny światowej istniało w Markach żydowskie getto , zlikwidowane w połowie 1942 roku, kiedy to ludność żydowską przewieziono do getta warszawskiego . W latach 1942-1943 w Pustelniku znajdował się obóz pracy przymusowej (Arbeitslager) dla 1200 osób.

Marki po II wojnie światowej

Herb Marek, 1967 - 1998

• 1946 – gmina Marki składa się z 7 gromad o ogólnym obszarze 4800 ha, ludność 21 125 osób
• 1951 – do Marek zostają włączone: Brzeziny, Kąty Grodziskie i Grodzisk (wyłączone z gminy Bródno ), Augustów, Augustówek, Mańki-Wojdy (wyłączone z gminy Nieporęt ).
• 1952 – wyłączenie z Marek gromady Siwki i przyłączenie do Zielonki, utworzenie gminy Ząbki i wyłączenie z Marek gromad Drewnica i Ząbki
• 1959 – pożar karczmy mareckiej kończy jej działalność
• luty 1962 – oddano do użytku gmachu Szkoły Podstawowej nr 4 w Pustelniku przy ul. Dużej
• 1 stycznia 1967 – nadanie Markom praw miejskich
• wrzesień 1967 – pierwsze lekcje w nowym budynku Szkoły Podstawowej nr 1 przy ul. Okólnej
• 31 sierpnia 1974 – ostatni kurs kolejki mareckiej
• 1975 – Marki znajdują się w województwie warszawskim, w powiecie wołomińskim
• 1 maja 1983 – wmurowanie kamienia węgielnego pod budowę kościoła Matki Bożej Królowej Polski w Markach-Pustelniku
• 14 marca 1984 – rozpoczęcie działalności Mareckiego Ośrodka Kultury pod dyrekcją Krystyny Klimeckiej
• 1998 – Marki znajdują się w województwie mazowieckim, w powiecie wołomińskim
• 2000 – Powstanie Mareckiego Oddziału Powiatowej Izby Gospodarczej – Obecnie Mareckie Stowarzyszenie Gospodarcze (MSG)
• grudzień 2003 – powstało Towarzystwo Przyjaciół Marek
• 2009 (lipiec) – zawiązuje się Grupa Marki 2020 - od lutego 2010 stowarzyszenie.

Wójtowie, naczelnicy oraz burmistrzowie Marek

Park miejski

Środowisko naturalne

• Najwyższy punkt w Markach to wzniesienie Horowa Góra , które ma wysokość 109.7 m n.p.m.
• W obrębie miasta Marki znajduje się rezerwat przyrody Horowe Bagno . Typ rezerwatu: torfowiskowy. Gatunki roślin objęte ochroną ścisłą: goździk piaskowy (Dianthus arenarius), rosiczka okrągłolistna (Drosera rotundifolia), listera jajowata (Listera ovata), podkolan biały (Platanthera bifolia), grzybienie białe (Nymphaea alba).

• Na granicy z Zielonką znajduje się Jezioro Czarne zwane Kruczkiem
• Najgrubszym drzewem w Markach jest pomnik przyrody dąb Gajosa o obwodzie 636 cm i wysokości ok. 30 metrów^[7]
• W mieście znajduje się park z XIX wieku z wieloma pomnikami przyrody.

Transport i komunikacja

Marki położone są wzdłuż drogi krajowej nr 8 (europejskiej nr E67 ) Warszawa – Białystok (Aleja Marszałka Józefa Piłsudskiego). Oprócz tego znajduje się tu skrzyżowanie tej drogi z drogami wojewódzkimi:

• 631 Rembertów – Marki – Nieporęt – Nowy Dwór Mazowiecki
• 632 Marki – Legionowo – Płońsk

Solaris Urbino 18 #8853 na linii 718, ul. Piłsudskiego

Wąskotorowa lokomotywa-pomnik na skwerze przy Urzędzie Miasta, postawiona tam 17 września 2010 r. na pamiątkę Mareckiej Kolejki .

Przez miasto prowadzą autobusowe linie przewoźników prywatnych oraz linie autobusowe podmiejskie ZTM : 718, 732, 738, 740, 805 i N61. Do CH Marki dojeżdżają linie miejskie: 112, 126, 140 i 190. W latach 1897 - 1974 kursowała tu Marecka Kolej Dojazdowa .

Linie kolejowe

• MKD
• Struga – Zegrze

obecnie już nie istnieją.

Przemysł i Handel

Maszt nadawczy w Markach

W Markach znajdują się między innymi:

• Centrum Handlowe M1
• Maszt nadawczy z radioliniami Centrela i stacją NMT ^[8]
• Zakłady przemysłowe:
  • Fabryka Okładzin Ciernych FOMAR (FOC Marki),
  • producent farb drukarskich Sun Chemical sp. z o.o.
  • palarnia kawy Tchibo Manufacturing Poland Sp. z o.o.
  • producent systemów do zabudowy wnętrz Komandor Warszawa S.A.
  • liczne cegielnie

Osiedla

Marki ze względu na swoją długość dzielą się umownie na wiele odrębnych osiedli. Główną osią miasta jest Aleja Marszałka Józefa Piłsudskiego , od której odchodzą mniejsze prowadzące do poszczególnych osiedli:

• Stare Marki
• Pustelnik
• Makówka
• Zachoina
• Zieleniec
• Struga
• Czarna Struga .

Osiedla mieszkaniowe

• Horowa Góra – osiedle mieszkaniowe w Pustelniku położone przy ul. Dużej 5. W sąsiedztwie znajduje się m.in. Szkoła Podstawowa nr 4 im. Stefana Grota-Roweckiego oraz rezerwat przyrody Horowe Bagno . Osiedle składa się z 10 budynków, w których znajduje się 409 mieszkań własnościowych, i zajmuje powierzchnię 4,2 ha . Pierwsi mieszkańcy zasiedlili osiedle w dniu 18 lipca 2005 r. Na terenie osiedla znajdują się punkty usługowe .
• Zielone Przedmieście – osiedle domów 8-rodzinnych w Markach przy ul. 11 Listopada 5
• Osiedle Mickiewicza – przy ul. Mickiewicza
• Osiedle TBS Lisi Jar – przy Al. Piłsudskiego
• Osiedle TBS Marki V – przy ul. 11 listopada – osiedle 11 budynków dwukondygnacyjnych budynków ze 192 mieszkaniami czynszowymi Towarzystwa Budownictwa Społecznego .
• Osiedle Kosynierów – przy ul. Kosynierów 10 – budynki 4-piętrowe, oddane do użytku w 1998 r.
• osiedle mieszkaniowe Międzyzakładowej Pracowniczej Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej "SAM-81" położone w Pustelniku przy al. Piłsudskiego 115 C i D (dwa czteropiętrowe budynki) oraz przy ul. Małachowskiego 1
• Osiedle Kwitnące – położone w Pustelniku przy ul. Małachowskiego 4 i 12
• Osiedle Polskie – w Strudze przy ul. Granicznej.
• Briggsówka – osiedle w Starych Markach złożone z familoków wybudowanych w XIXw . dla robotników fabryki Briggsów . Istnieją tylko dwa osiedla tego typu w Polsce. Drugie znajduję się w Łodzi

Edukacja

Szkoła Podstawowa nr 3 im. Pomnik Zwycięstwa 1920 roku

W Markach działa:

• 6 szkół podstawowych
• 3 gimnazja
• licea
  • Liceum Ogólnokształcące
  • Liceum Profilowane
  • Liceum Ekonomiczne
  • Liceum Techniczne

Ochrona zdrowia

• przychodnie lekarskie:
  • NZOZ Marecki Ośrodek Zdrowia sp. z o.o. przy ul. Sportowej 3
  • NZOZ ESCULAP sp. z o.o. przy ul Fabrycznej 1
• przychodnie weterynaryjne:
  • Art-Vet Lecznica Weterynaryjna przy ul. Paderewskiego 2B
  • Fabrykiewicz Zbigniew Lecznica dla Zwierząt przy Al. Piłsudskiego 95

Kultura

• Marecki Ośrodek Kultury
• Biblioteka Publiczna Miasta Marki
• centra praktyk religijnych:
  • parafia NMP Matki Kościoła, ul. Ząbkowska, 05-270 Marki
  • parafia pw. Matki Bożej Królowej Polski, ul. Jutrzenki 26, 05-260 Marki
  • parafia św. Izydora , al. Piłsudskiego 93, Marki,
  • parafia św. Andrzeja Boboli i św. Michała Archanioła w Strudze przy al. Piłsudskiego 248/252

Sport

• Mistrzostwa Marek w Piłce Halowej TPM CUP rozgrywki piłkarskie organizowane przez Towarzystwo Przyjaciół Marek pod patronatem Burmistrza Miasta Marki, mające na celu wyłonienie najlepszej amatorskiej drużyny piłkarskiej w mieście. Mistrzostwa dotychczas odbywały się na sali Zespołu Szkół nr 2 w Markach.
• Spartakiada Rodzinna CZAT – cykliczna impreza plenerowa o charakterze sportowo-rekreacyjnym kierowana do dzieci, młodzieży oraz dorosłych, organizowana przez Mareckie Stowarzyszanie Gospodarcze
• Drużynowe Zawody w Tenisa Stołowego – cykliczna impreza kierowana do drużyn szkolnych, zakładów pracy, instytucji oraz drużyn rodzinnych, organizowana przez Mareckie Stowarzyszanie Gospodarcze

Mity i legendy

• W Czarnej Strudze nad rzeką stała karczma, której mury odpowiadały na życzliwe pozdrowienia wędrowców echem aż osiem razy odbitym^[9].
• [...] podanie głosi, jakoby przed trzystu laty pewien potomek znakomitego rodu, dziedzic bardzo licznych włości, Przybywszy do Warszawy , przepychem i zbytkiem chciał przewyższyć wszystkich mieszkańców. Dostatki pozwalały mu na wielkie uciechy, ale przyjemności i hulaszcze życie zniszczyły cały jego majątek, który też wkrótce utracił. Doprowadzony do zupełnej ruiny i ubóstwa tułał się zubożały magnat po Warszawie i żywiony był z litości przy furcie klasztornej ojców Bernardynów. Po nędzy przyszła i słabość niebezpieczna, a ta rozbudziła w nim żal za grzechy i chęć ucieczki od życia i świata. Na pokutę wybrał sobie pustelnię niedaleko Warszawy, gdzie zamieszkiwał przez długie lata. Pod koniec życia otrzymał od krewnych znaczny spadek. Za otrzymane pieniądze wybudował w pobliżu swojej pustelniczej chatki kościół modrzewiowy . i tak to bogobojnie wielki grzesznik i pokutnik życia dokonał. Na pamiątkę tego wydarzenia wieś, która obok wybudowanego kościółka powstała, Pustelnikiem została nazwana^[10].
• Najwyższy punkt w Markach określany jest mianem "Horowa Góra" a oraz w granicach administracyjnych miasta znajduje się Rezerwat przyrody Horowe Bagno . Etymologia tych nazw nie jest znana, jednakże źródłosłowu można poszukiwać w innych językach słowiańskich itp. w jęz. czes. hora oznacza górę. Ponadto zauważyć należy, iż spośród rodów herbowych pieczętujących się znakiem Abdank wymienia się nazwisko Horowy

Przypisy

Bibliografia

• Czesław Brodzicki, Marki koło Warszawy, Warszawa 2002
• Czesław Brodzicki, Rzymskokatolicy, ewangelicy oraz Żydzi w tworzeniu społeczeństwa Marek koło Warszawy, Warszawa 2003
• Zbigniew Paciorek, Marki – dzieje, tradycja, kultura, Marki 2004

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Markach

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miasta
• Marki Wikia – encyklopedia miasta Marki
• Portal społeczności Marek
• BiznesMarki – informator firm mareckich
• Mapy: Emapi • Google Maps • Targeo • Zumi
• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi