Malezja (
malajski
Malaysia) – państwo w
Azji Południowo-Wschodniej
, na
Półwyspie Malajskim
i wyspie
Borneo
; obszar 329 847 km², ludność 27 730 000 (5 września 2008)[1], stolica
Kuala Lumpur
(ok. 1 500 000 mieszkańców), siedziba rządu w
Putrajaya
.
Malezja na Półwyspie Malajskim graniczy z
Tajlandią
i
Singapurem
, na wyspie Borneo z
Brunei
i
Indonezją
.
Geografia
Państwo obejmuje dwa terytoria oddzielone
Morzem Południowochińskim
, południową część Półwyspu Malajskiego oraz północną część wyspy
Borneo
. Ukształtowanie terenu jest podobne w obu częściach - nadmorskie równiny przechodzą w gęsto zalesione zbocza gór. Najwyższym szczytem Malezji jest
Kinabalu
, 4101 m
n.p.m.
, położony na Borneo.
Malezja znajduje się w strefie klimatu równikowego. Nawiedzają ją południowo-zachodnie (od kwietnia do października) oraz intensywniejsze, północno-zachodnie
monsuny
(od października do lutego).
Historia
Pierwsza organizacja państwowa na terenie dzisiejszej Malezji powstała na początku XV w., kiedy powstał
sułtanat Malakki
. W tym czasie na obszarze Azji południowo-wschodniej rozprzestrzenił się islam. W 1511
Malakkę
podbili Portugalczycy, zakładając tam kolonię. Synowie ostatniego sułtana Malakki założyli Sułtanat Perak i Sułtanat Johor. Rozpoczęła się rywalizacji między Portugalczykami oraz Sułtanatem Aceh i Sułtanem Johor o kontrolę nad
cieśniną Malakka
. Konflikt ten trwał do 1641 r., kiedy Holandia wraz z sułtanem Johor przejęła kontrolę nad cieśniną.
W 1786 r.
Kompania Wschodnioindyjska
otrzymała od sułtana Kedah wyspę
Penang
. W drugiej połowie XIX w., wiele państewek malezyjskich prosiło o pomoc Wielką Brytanię w celu rozwiązania konfliktów wewnętrznych. Do początku XX w. stany
Pahang
,
Selangor
,
Perak
i
Negeri Sembilan
utworzyły Sfederalizowane Stany Malezji. Chociaż formalnie były suwerenne, to faktyczną władzę sprawowali brytyjscy rezydenci, mianowani jako doradcy miejscowych władców. Pozostałe stany:
Johor
,
Kedah
,
Kelantan
,
Perlis
i
Terengganu
utworzyły Niesfederalizowane Stany Malezji. Mimo, iż przyjęły one brytyjskich rezydentów, to nie podlegały bezpośrednio Londynowi. Stany
Sabah
i
Sarawak
były natomiast częścią Brytyjskiego Borneo Północnego.
W styczniu 1942 r. wojska japońskie zaatakowały Półwysep Malajski rozpoczynając bitwę o Malaje. Mimo zaciekłego oporu sił brytyjskich, australijskich i indyjskich armia japońska do końca lutego opanowała półwysep oraz wyspę Borneo. Japończycy traktowali Malajów dość dobrze, przez co część malajskich urzędników i intelektualistów z nimi kolaborowała. Większość sułtanów także współpracowała z japońskim okupantami, choć później twierdzili, że robili to wbrew własnej woli. Japończycy stali się jednak niepopularni, po tym jak oddali Tajlandii cztery północne stany (Kedah, Perlis, Kelantan i Terengganu). Chińczycy byli natomiast brutalnie prześladowani, co spowodowało powstanie partyzantki antyjapońskiej.
W 1945 Brytyjczycy ustanowili w Brytyjskich Malajach administrację wojskową, a cztery stany północne zostały zwrócone przez Tajlandię. 1 kwietnia 1946 utworzono Związek Malajski. Malajowie protestowali ponieważ nie podobało im się ograniczenie władzy sułtanów jak i przyznanie obywatelstwa imigrantom, głównie Chińczykom. 31 stycznia 1948 utworzono
Federację Malajską
, składającą się ze wszystkich malajskich stanów, lecz bez Singapuru. 31 sierpnia 1957 Federacja Malajska ogłosiła niepodległość od Wielkiej Brytanii.
16 września 1963 przyłączono północne Borneo i zmieniono nazwę kraju na Malezję. W 1965 od Malezji odłączył się
Singapur
, który stał się suwerennym państwem.
Ustrój polityczny
Malezja to federalna monarchia konstytucyjna. Głową państwa jest król, wybierany co 5 lat przez Zgromadzenie Władców (władcy i gubernatorzy stanów - sułtani). Władza ustawodawcza należy do 2-izbowego parlamentu (Izba Reprezentantów (219 przedstawicieli) o kadencji 5-letniej i Senat (70 przedstawicieli) o kadencji 3-letniej. Władzę wykonawczą sprawuje rząd, a premiera mianuje król. Stany Malezji mają autonomię wewnętrzną z własną konstytucją i organami władz, ale sprawy zagraniczne, obrona, finanse i oświata podporządkowane są rządowi centralnemu.
Gospodarka
PKB na jednego mieszkańca w Malezji wynosi $12,700 USD (2006 r.). Struktura PKB przedstawia się następująco (dane z 2006):
- rolnictwo: 8,3%
- przemysł: 48,1%
- usługi: 43,6%
Główne towary eksportowe kraju to:
kauczuk
,
olej palmowy
, wyroby elektroniczne.
Podział administracyjny
Malezja podzielona jest na 13 stanów (negeri-negeri), w tym 9
sułtanatów
, oraz trzy
terytoria federalne
(wilayah-wilayah persekutuan):
Dziewięć spośród stanów posiada tytularnych władców,
sułtanów
, zwanych też
radżami
(Yang di-Pertuan Besar), oraz własnych premierów (
Chief Minister
). Pozostałe 4 stany, Penang, Malakka, Sabah oraz Sarawak, będące niegdyś koloniami Korony brytyjskiej, mają tytularnych zarządców, gubernatorów (Yang di-Pertuan Negeri) oraz premierów (Chief Minister).
Putrajaya
jest nową stolicą administracyjną rządu federalnego Malezji. Powstała by odciążyć przeludnione
Kuala Lumpur
. Gabinet premiera został przeniesiony do Putrajayi w 1999 roku, a cały proces przenosin zakończył się w 2005. Kuala Lumpur nadal pozostaje siedzibą parlamentu oraz komercyjną i finansową stolicą państwa. Inne większe miasta Malezji to
George Town
,
Ipoh
oraz
Johor Bahru
.
Religia (2000)
Święta państwowe
Ochrona przyrody
Ochronę przyrody w Malezji rozpoczęto w latach 20.
XX
w. Jednym z pierwszych chronionych obszarów był rezerwat ptaków Bukit Fraser utworzony w
1922
r. Dzisiaj istnieje przeszło 50 rezerwatów i parków narodowych.
Parki narodowe Malezji :
-
Taman Negara
- Endau-Rompin
- Park Narodowy Gunung Mulu
- Park Narodowy Kinabalu
- Park Narodowy Niah
- Park Narodowy Bako
- Park Narodowy Kenong Rimba
- Park Narodowy Crocker Range
- Park Narodowy Gunung Mulu
- Park Narodowy Similajau
- Park Narodowy Kubah
- Park Narodowy Lambir Hills
- Park Narodowy Gunung Gading
- Park Narodowy Batang Ai
- Park Narodowy Tanjung Datu
- Park Narodowy Loaguan Bunut
Przypisy
