Leniwiec krótkoszyi
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	ssaki żyworodne
Szczep	łożyskowce
Rząd	szczerbaki
Rodzina	Megalonychidae
Rodzaj	Choloepus
Gatunek	leniwiec krótkoszyi
Nazwa systematyczna
Choloepus hoffmanni[1]
Peters , 1858
Synonimy
Choloppus didactylus pallescens Lönnberg, 1928[2]
Podgatunki
Choloepus hoffmanni capitalis, J.A. Allen, 1913 Choloepus hoffmanni florenciae, J.A. Allen, 1913 Choloepus hoffmanni hoffmanni, Peters , 1858 Choloepus hoffmanni juruanus, Lönnberg, 1942 Choloepus hoffmanni pallescens, Lönnberg, 1928[1][3][4]
Kategoria zagrożenia ( CzKGZ )[5]
najmniejszej troski

Leniwiec krótkoszyi, leniwiec Hoffmana (Choloepus hoffmanni) – gatunek ssaka z rodziny Megalonychidae obejmującej leniwce dwupalczaste. Prowadzi spokojne nocne nadrzewne życie, wisząc brzuchem do góry i żywiąc się roślinami. Jego anatomia znacznie się różni od spotykanej u większości ssaków. Zwierzę stanowi obiekt badań parazytologicznych i genetycznych .

Morfologia i anatomia

Zwierzę mierzy od 50^[2]-54^[6][7] do 70^[2][6][7]-74^[8] cm, waży 4^[2][8]-8,5^[8] (9) ^[2]kg, średnio 5,70 kg^[6][7] lub 6,25 kg^[9]. Masa mięśniowa jest o wiele niższa niż w przypadku innych zwierząt podobnej wielkości^[7]. Pozwala to leniwcom łatwiej wspinać się po gałęziach. Silne umięśnienie występuje tylko na szyi i kończynach przednich^[7].

Nieuchomy leniwiec wtapia się w tło. 28 stycznia 2007.

Okrywa włosowa tego łożyskowca , różniąca się znacznie od zwykle spotykanej u ssaków, składa się z dwóch różniących się od siebie rodzajów włosów^[6][8]. Dłuższe włosy okrywowe kryją wśród siebie krótsze i gęste^[2] włosy puchowe^[6][8]. Te pierwsze określa się jako grube, kudłate, ale jednocześnie miękkie. Osiągają one długość 15 cm^[2]. Rosną w kierunku przeciwnym, niż u większości ssaków^[10]. Futro przybiera różnorodny kolor, od barwy jasnej, bladożółtej do ciemnobrązowej^[6] i szarobrązowej^[2]. Rosnące w rowkach włosów^[7] glony mogą także nadawać mu zielonkawe zabarwienie^[6], pomagające w kamuflażu^[8]. Twarz zwykle wyróżnia się jaśniejszym odcieniem, a okolice gardła w ogóle są blade. Odwrotnie czubek głowy i ramiona^[2] mają ciemniejszą barwę. Takie umaszczenie stanowi rodzaj kamuflażu ^[10]. Dodatkowo trzymając dłonie i stopy blisko siebie leniwiec krótkoszyi przypomina pęk zeschłych liści^[7].

Zaokrąglona^[2] głowa o wypukłej twarzy posiada niepozorne^[8] oczy o ciemnej obwódce i nieporośnięty włosami pysk. Uszy są niewielkie^[2].

Szkielet

Żuchwa i szczęka różnią się liczbą zębów . Ta pierwsza posiada ich 8, ostatnia – 10. Trudno stwierdzić, jakim zębom innych ssaków odpowiadają^[6]. W kształcie są prawie cylindryczne^[8]. Niektóre źródła podają, że u tego rodzaju przednia powierzchnia dolnych kłów zachodzi na tylną powierzchnię kłów górnych, dzięki czemu zęby te same się ostrzą^[8].

W odróżnieniu od prawie wszystkich innych ssaków, wyposażonych bez względu na wielkość i tryb życia w 7 kręgów szyjnych, leniwiec krótkoszyi posiada różną ich ilość: od pięciu^[8] lub sześciu do ośmiu^[6], choć zazwyczaj liczba ta nie przekracza siedmiu. Także ilość kręgów odpowiadających odcinkom piersiowemu i lędźwiowemu zmienia się w szerokim zakresie, od 18 do 27^[8]. Liczba żeber natomiast wynosi niezmiennie 48^[11]. Z powodu przyjmowania pozycji bardzo różniącej się od charakterystycznej dla innych rzędów ssaków nietypowe jest także położenie niektórych narządów wewnętrznych. Żołądek o złożonej budowie przystosował się do gromadzenia dużej ilości pokarmu^[7].

W stosunku do wielkości ciała kończyny są długie, przy czym tylne ustępują w tym względzie przednim^[2][6]. Wyrostek barkowy łopatki i wyrostek krukowaty łączą się ze sobą. Nie występuje krętarz trzeci^[8]. Podczas gdy dłonie kończą się dwoma palcami (odpowiadającymi drugiemu i trzeciemu palcowi innych ssaków, a na całej długości łączy je skóra ^[2]), stopy posiadają ich trzy. Wszystkie zdobią haczykowate pazury, pomocne w przytrzymywaniu się gałęzi drzew^[6]. Dorastają one do 7,5 cm. Podeszwa stóp, jak i powierzchnia dłoniowa rąk nie porastają włosem^[2].

Ogon nie występuje^[8].

Dymorfizmu płciowego nie stwierdza się^[2].

Fizjologia

Powolny metabolizm zwierzęcia (osiągający 44% wartości oczekiwanej na podstawie masy ciała^[12]) sprawia, że temperatura jego ciała zmienia się w zakresie wiele szerszym, niż u większości ssaków: 24-33 °C^[8] (inne źródła podają 34,4 °C^[9]), zależąc od temperatury otoczenia. W rezultacie gatunek może przetrwać jedynie w klimacie równikowym^[8]. Bardzo wolno zachodzi też proces trawienia: żywność może zalegać w układzie pokarmowym nawet miesiąc i stanowić dwie trzecie masy ciała zwierzęcia^[10].

Występowanie

Zwierzę to zamieszkuje Amerykę Południową i Środkową . Jego zasięg występowania można podzielić na dwa niełączące się ze sobą obszary^[13]:

• północny to: południowowschodni Honduras , większa część Nikaragui (oprócz ziem na zachodzie tego kraju), Kostaryka bez północnego zachodu, Panama , północna i zachodnia Kolumbia , północny zachód Ekwadoru , zachodnia Wenezuela nieopodal kolumbijskiej granicy^[5][13]
• południowy obejmuje: środkowe i wschodnie Peru , zachód Brazylii ^[13] (stany Amazonas ^[5] i prawdopodobnie Acre ^[5]) i północną oraz środkową Boliwię ^[5][13]. Obecność zwierzęcia w brazylijskim stanie Mato Grosso jest wątpliwa. Zasięg występowania na terenie tego kraju wymaga jeszcze dalszych badań^[5]. Niektóre źródła podają, że leniwiec żyje też w środkowej Brazylii^[6][8]. Inne zaś nie mają pewności co do bytności szczerbaka w Boliwii^[2].

Lokalizacja typowa to Kostaryka . W 1946 zawężono ją do Escazú, San José, czego dokonał Godwin^[3], później natomiast zmieniono na Heredia, Volcán Barbara (Wetzel & Avila-Pires )^[3].

Siedlisko

Gatunek bytuje na wysokościach od poziomu morza do 3300 metrów nad poziomem morza w Kostaryce. W Panamie dochodzi od 1925, natomiast w południowych wenezuelskich Andach do 1150^[5].

Leniwiec ten zamieszkuje nizinne i górskie lasy deszczowe wiecznie zielone, liściaste i mieszane. Występuje w lasach wtórnych, ale nie znajduje się go w nizinnych lasach suchych. W Nikaragui zwierzęta widywano na terenach trawiastych obfitujących w kolczaste krzaki i drzewa, o czym wiadomo dzięki Genowaysowi i Timmowi^[5].

Podgatunki

Wyróżnia się 5 podgatunków, jednakże niektóre źródła zamiast C. h. augustinus wymieniają C. h. florenciae^[3].

• Choloepus hoffmanni augustinus^[2] (C. andinus, C. augustinus^[12]) – widuje się go w środkowej Kolumbii, na północnym zachodzie Wenezueli i w Ekwadorze^[2]; lokalizacja typowa to okolice San Augustin ( Huila , Kolumbia )^[12]
• Choloepus hoffmanni capitalis^[3], J.A. Allen, 1913^[1][4] (C. capitalis^[12]) – zamieszkuje północny zachód Ekwadoru i kolumbijskie wybrzeże Pacyfiku ^[2]; lokalizacja typowa to kolumbijskie Barbacoas^[12]
• Choloepus hoffmanni hoffmanni^[3], Peters , 1858^[1][4] (C. didactylus^[12]) – zasiedla północną część zasięgu występowania^[2]
• Choloepus hoffmanni juruanus^[3], Lönnberg, 1942^[1][4] (C. juruanus, C. didactylus juruanus^[12]) – żyje w północnej Boliwii i zachodniej Brazylii^[2]; lokalizacha typowa: San Antonio, Rio Eira, Rio Jurua ( Amazonas , Brazylia)^[12]
• Choloepus hoffmanni pallescens^[3], Lönnberg, 1928^[1][4] (C. didactylus pallescens, C. hoffmani peruvianus^[12]) – zasiedla wschód Peru ^[2]; lokalizacja typowa to Calavera (San Martin, Peru )^[12]

Behawior

Jak inne leniwce, stworzenie to prowadzi spokojny całkowicie nocny^[6][10] (nawet o świcie i zmierzchu zwierzę widuje się bardzo rzadko^[8]) nadrzewny^[6] tryb życia. U samic może on być stadny, podczas gdy płeć męska preferuje żywot samotnika^[6][10]. Struktura populacji także odbiega od przyjętych w świecie ssaków wzorców, gdyż na jednego samca przypada aż 11 samic^[6].

Leniwiec je, śpi i rozmnaża się w nietypowej pozycji – brzuchem do góry. Kostaryka, lipiec 2006.

Zwierzę porusza się powoli^[6][10], kończyna za kończyną^[7]. Przedstawiciele jego rodzaju przewyższają jednak aktywnością jeszcze bardziej nieruchawe leniwce trójpalczaste ^[8]. Choloepus hoffmanni większą część życia spędza, wisząc na drzewie brzuchem do góry. W tej obcej większości ssaków pozycji je, śpi^[6] (trzymając głowę pomiędzy ramionami^[7]), płodzi, rodzi^[6][8] i wychowuje dzieci^[6]. Pożywia się pokarmem roślinnym: liśćmi , owocami , gałązkami^[6][8], pąkami^[7], a według niektórych źródeł okazjonalnie także owadami , co odkrył Nowak w 1991^[8]. Przystosował się do spożywania twardego pokarmu roślinnego^[7]. Na co dzień zjada liście kilku swych ulubionych gatunków^[12]. Podaż składników odżywczych uzupełnia dzięki glonom z futra^[6], lizanego przez osobnika^[8]. Główne źródła wody stanowią dla niego wilgotne liście i krople rosy^[7].

Na ziemię schodzi jedynie w celu załatwienia potrzeb fizjologicznych^[6][7], co zdarza się zazwyczaj raz w tygodniu^[8][7] ze względu na powolny metabolizm^[8].

Leniwiec krótkoszyi zazwyczaj zachowuje ciszę. Może jednak wydawać dźwięki przypominające płacz lub syczenie^[7].

Rozmnażanie

Niemowlę odnalezione w rezerwacie Caña Blanca i uratowane przez człowieka.

W przypadku konfliktu dwóch samców o jedną samicę dochodzi do walki. Oponenci trzymają się wtedy gałęzi jedynie kończynami tylnymi, przednie wykorzystując przeciwko rywalowi^[7].

Po długiej, jedenastoipółmiesięcznej^[6][8][7] ciąży (średnio 350 dni^[9]) na świat przychodzi zaledwie jedno^[6][9] dobrze rozwinięte^[2] młode. Pierwsza wydostaje się główka. Noworodkowi przypisuje się masę 300-400^[7], nieraz 402 g^[14][9]. Od narodzin posiadając niewielkie pazury^[7], wczepia się on w sierść na brzuchu swej matki^[6]. Spędza tak 20-25^[6][7] dni, nim nauczy się samodzielnie wisieć na gałęziach^[6]. Ssie średnio przez 21 dni^[14]. Nie oddala się od rodzicielki przez 5 miesięcy^[8]. Matka opiekuje się nim przez 2 lata^[6]. Według niektórych źródeł kolejne mioty rozdziela zazwyczaj 14-16^[7] miesięcy, średnio 456 dni^[14][9].

Młode samice stają się zdolne do rozrodu wcześniej, niż samce – osiągając 3,5 roku. Ci ostatni natomiast dojrzewają w wieku 4-5 lat^[6] (według innych źródeł liczby te wynoszą odpowiednio 730 i 1095 dni^[9]).

Maksymalna długość życia wynosi na wolności 35^[14], a w niewoli co najmniej 37 lat. Złapany w 1973 roku samiec żyje jeszcze w zoo w San Antonio (informacja pochodzi z roku 2009)^[9].

Pasożyty

Na leniwcach pasożytuje prawdopodobnie wiele gatunków^[15].

Przeprowadzone w latach sześćdziesiątych badania wykazały, że 54% populacji zamieszkującej okolice Przesmyku Panamskiego stanowią nosiciele Endotrypanum schaudinni. Choroba ta, endotrypaniasis, jest charakterystyczna dla tego obszaru^[16].

Z kolei w trwających 10 lat badaniach opublikowanych w 1980 u 19,3% z 498 zwierząt złapanych w środkowej Panamie udało się znaleźć pasożyta Leishmania braziliensis, izolując go z krwi , skóry , wątroby , śledziony , szpiku kostnego i układu pokarmowego. Szacuje się, że nosicielami jest 0–59.4% członków różnych populacji, a wartość ta koreluje z chorobowością miejscowych plemion. Nadmienić należy, że u wszystkich schwytanych leniwców infekcja przebiegała bezobjawowo^[17].

Najnowsze badania opublikowane w 2009 ujawniły z kolei obecność Coccidium i tasiemców . Część przebadanych osobników cierpiało też na choroby skóry wywołane przez Sarcoptes scabiei i Amblyomma varium^[15].

Genetyka

Gatunek ten posiada zróżnicowaną liczbę chromosomów , 2n zawiera się w przedziale od 49 do 54. Płeć determinuje prawdopodobnie układ chromosomów XX lub X0^[12].

Obecnie planuje się zsekwencjonować genom tego gatunku^[10]. Wyniki porównane zostaną z otrzymanymi dla innych gatunków ssaków, co pomoże ustalić pokrewieństwo pomiędzy różnymi ich grupami^[18].

Status

IUCN określa gatunek jako pospolity w Ameryce Środkowej, zwłaszcza na dużych wysokościach. Podaje też, że w Panamie zanotowano gęstość 105 osobników na kilometr kwadratowy, zwracając uwagę na niereprezentatywność tego wyniku. Przy obecnym stanie wiedzy nie jest w stanie określić trendu populacyjnego^[5]. Nie wiadomo także, ile osobników liczy gatunek^[2].

Obecnie nie istnieją poważne zagrożenia dla zwierzęcia. Co prawda liczebność populacji północnej obniża się z powodu utraty środowiska naturalnego, jednakże gatunek zamieszkuje wiele obszarów chronionych^[5]. Prócz deforestacji^[2] nie wymienia się innych zagrożeń. IUCN klasyfikuje gatunek jako LC (least concern – najmniejszej troski)^[5]. Jednak z powodu wylesiania populacja północna może zmienić przedział na NT (neat threatened – bliski zagrożenia)^[7].

Przed człowiekiem chroni je tryb życia: skryte nieruchomo w koronach drzew nie stanowią częstego obiektu polowań, jak inne szczerbaki. Ofiarą myśliwych padają tylko sporadycznie^[5], często sprzedaje się je wtedy zagranicznym turystom jako zwierzęta domowe^[5]. Z drugiej strony stanowią one tabu dla niektórych tubylców^[5]. Dla mięsa zabija się je tylko lokalnie^[2].

Gatunek wymienia załącznik III CITES^[3]. W Kostaryce jego liczebność podlega regulacji^[19]. Na terenie tego kraju występuje też w licznych parkach narodowych i rezerwatach^[19]:

Park Narodowy Manuel Antonio, listopad 2006

• Park Narodowy Arenal Volcano
• Park Narodowy Braulio Carrillo
• Park Narodowy Carara
• Park Narodowy Cahuita
• Park Narodowy Corcovado
• Park Narodowy La Amistad
• Park Narodowy Manuel Antonio
• Park Narodowy Palo Verde
• Park Narodowy Rincón de La Vieja
• Park Narodowy Santa Rosa
• Park Narodowy Tortuguero
• Caño Negro National Wildlife Refuge
• La Selva Biological Reserve
• Monteverde Cloud Forest Reserve
• Robert & Catherine Wilson Botanical Garden

W niewoli

Osobnik w Milwaukee County Zoological Gardens

Leniwce dwupalczaste lepiej łatwiej utrzymać w niewoli, niż trójpalczaste^[11]. W 1982 hodowano 5 osobników, rok później – już tylko 2. Pomiędzy 1982 i 1985 odnotowano handel 3 zwierzętami^[2].

Przypisy