Kotowate
Największy ze współcześnie żyjących kotowatych - tygrys
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	ssaki żyworodne
Szczep	łożyskowce
Rząd	drapieżne
Podrząd	kotokształtne
Rodzina	kotowate
Nazwa systematyczna
Felidae
G. Fischer , 1817

Kotowate, koty (Felidae) – rodzina ssaków z rzędu drapieżnych (Carnivora).

Charakterystyka

Zwierzęta o uzębieniu tnąco-kruszącym, z silnie rozwiniętymi kłami i łamaczami. Dobrze wykształcone zmysły , zwłaszcza wzroku i słuchu . Głowa zaokrąglona, ciało wydłużone, pysk krótki, najczęściej długi ogon. Kończyny przednie pięciopalczaste, z chowanymi pazurami (poza gepardem ). Kończyny tylne czteropalczaste. Owłosienie miękkie, zazwyczaj równomierne (wyjątkiem samiec lwa), ubarwienie zmienne, często w plamy, pręgi lub cętki. Siatkówka oczu kotowatych jest niezwykle czuła dzięki warstwie guaninowej powodującej charakterystyczne "świecenie oczu" pod wpływem światła.

Zamieszkują wszystkie strefy klimatyczne . Występują na wszystkich kontynentach poza Australią (brak rodzimych kotowatych, występuje tam jednak kot domowy ) i Antarktydą . Zależnie od gatunku prowadzą nocny lub dzienny tryb życia, wspinają się na drzewa, niektóre bardzo szybko biegają ( gepard ), inne polują z zasadzki. Żyją przeważnie samotnie, znacznie rzadziej w grupach rodzinnych lub niewielkich stadach . Rozmnażają się 1–2 razy w roku, młode przychodzą na świat ślepe.

Większość kotowatych ma 38 (19 par) chromosomów , z wyjątkiem kilku gatunków południowoamerykańskich, u których liczba chromosomów 2n=36^[1].

W Polsce żyją dwa gatunki z rodziny kotów: ryś i żbik (nie licząc najpopularniejszego kota domowego).

Wielkie i małe koty

Wielkie koty (Pantherinae) nie mogą mruczeć, są za to w stanie ryczeć. Wiąże się to z budową kości gnykowych u podstawy języka. U tych dużych kotów kość o nazwie epihyoideum została w toku ewolucji zastąpiona cienkim więzadłem, łączącym luźno język i krtań z podstawą czaszki. Źrenica dużych kotów jest okrągła.

Małe koty (Felinae), jak kot domowy i inne koty z rodzaju Felis oraz większość niewielkich kotowatych, mają rozbudowane kości gnykowe i wydają pomruki, a ich źrenice są pionowe. Czasami wyróżniana jest jeszcze podrodzina gepardów (Acinonychinae) na podstawie bardzo charakterystycznych i unikalnych wśród kotowatych cech. Niedawno przeprowadzone badania genetyczne udowodniły jednak, że gepard jest silnie zmodyfikowanym przedstawicielem Felininae, a jego najbliższymi krewniakami są puma i jaguarundi ^[].

Historia ewolucyjna

Lwy – jedyne kotowate żyjące w stadzie

Historia ewolucyjna kotów sięga końca eocenu . Wywodzą się prawdopodobnie z jednej z gałęzi łaszowatych (Viverridae). Do dziś niektórzy przedstawiciele tej rodziny, jak np. żenety lub fossa , wykazują wiele cech wspólnych z kotowatymi. Może to być przykład konwergencji ewolucyjnej lub też spadek po wspólnym przodku. Pierwsze prawdziwe kotowate pojawiły się w oligocenie . Najstarszy opisany kot to pochodzący z oligocenu Proailurus lemanensis odkryty w Europie. Był to niewielki drapieżnik, prowadzący tryb życia prawdopodobnie zbliżony do dzisiejszego margaja . Wiele czasu spędzał na drzewach, gdzie zdobywał pokarm i ukrywał się przed większymi drapieżnikami. Od późniejszych kotowatych różni się wyraźnie częściowo stopochodnymi łapami tylnymi, dłuższym pyskiem i większą ilością zębów policzkowych. Następnym kotem był Pseudaelurus , który zróżnicował się na co najmniej kilkanaście gatunków i prawdopodobnie dał początek wszystkim późniejszym gałęziom kotowatych. Pseudaelurus dał początek dwóm najważniejszym grupom kotowatych, szablastozębnym machajrodontom (Machairodontinae) oraz stożkozębnym felininom (Felinae). Wśród tych ostatnich wyodrębniła się potem jeszcze jedna gałąź – panterininy (Pantheriinae), do których zalicza się potocznie duże kotowate.

Badania genetyczne wykazały, że ostatni wspólny przodek żyjących dziś gatunków kotów żył około 10,8 miliona lat temu. Rodzaj ten rozprzestrzenił się z Europy na tereny Azji, Ameryki Północnej i prawdopodobnie Afryki. Podrodzina Pantherinae wyodrębniła się około 6,4 miliona lat temu^[2] z kolei rodzaj Panthera pojawił się około 3,8 miliona lat temu^[3]. Aż 60% dzisiejszych gatunków kotowatych wyodrębniło się w ciągu ostatniego miliona lat^[4].

Systematyka

Do kotowatych zalicza się 37 gatunków, z czego 16 jest zagrożonych wyginięciem^[5]

• Podrodzina Felinae G. Fischer, 1817
  • Acinonyx (jedyny przedstawiciel - gepard )
  • Caracal (jedyny przedstawiciel - karakal )
  • Catopuma
  • Felis
  • Leopardus
  • Leptailurus (jedyny przedstawiciel - serwal )
  • Lynx
  • Pardofelis (jedyny przedstawiciel - kot marmurkowy )
  • Prionailurus
  • Profelis (jedyny przedstawiciel - kot złoty afrykański )
  • Puma
• Podrodzina Pantherinae Pocock, 1917
  • Neofelis
  • Panthera
  • Uncia (jedyny przedstawiciel - pantera śnieżna )
• Podrodzina †Machairodontinae - machajrodonty
  • † Dinofelis
  • † Machairodus
  • †Homotherium
  • †Megantereon
  • † Smilodon

Zobacz też

• mruczenie
• kotokształtne

Przypisy

Bibliografia