Gustaw Herling-Grudziński – zdjęcie NKWD (Grodno 1940)
Gustaw Herling-Grudziński (ur.
20 maja
1919
r. w
Skrzelczycach
[1], zm.
4 lipca
2000
r. w
Neapolu
) – pisarz, eseista,
krytyk literacki
, dziennikarz, żołnierz, więzień
łagrów
.
Biografia
Pisarz urodził się w spolonizowanej, ale wyznającej judaizm rodzinie żydowskiej jako Gecel (vel Gustaw) Herling (vel Grudziński), syn Doroty (Dobrysi) z Bryczkowskich i Jakuba (Joska) Herlinga vel Grudzińskiego[2].
W 1919 r. rodzice pisarza mieszkali w
Kielcach
, jednakże sporo czasu spędzali też w pobliskich Skrzelczycach gm.
Pierzchnica
, gdzie mieścił się duży folwark, którego byli właścicielami i gdzie przyszedł na świat Gustaw. Narodziny syna, czwartego dziecka po Eugenii, Maurycym zwanym Morkiem i Łucji zwanej Sarą, ojciec zgłosił dopiero 17 lipca 1919 w
Daleszycach
[1].
W 1921 r. folwark w Skrzelczycach został sprzedany i od tej pory, do wojny, rodzina mieszkała w Kielcach – matka z dziećmi i w
Suchedniowie
– Jakub Herling-Grudziński, który nabył tam duży młyn i dom[1]. W późniejszych latach pisarz wspominał z sentymentem Suchedniów, niewielkie miasto w
Świętokrzyskim
, m.in. w dziele
Inny świat
.
W Kielcach też Gustaw Herling-Grudziński uczęszczał do Gimnazjum im. M. Reja (obecnie
I LO im. S. Żeromskiego w Kielcach
).
Wbrew woli ojca (który namawiał go na
Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego
)[3] studiował 2 lata filologię polską na
Uniwersytecie Warszawskim
, pisał dla czasopism Ateneum, Pion, Nowy Wyraz, był kierownikiem tygodnika Orka na Ugorze.
15 października 1939, założył wraz z kolegami jedną z pierwszych polskich organizacji konspiracyjnych
Polską Ludową Akcję Niepodległościową (PLAN)
. Był jej szefem przez 2 miesiące.
W marcu 1940 próbował przedostać się z Grodna na Litwę. Wynajęci przez niego przemytnicy okazali się jednak być na usługach
NKWD
i Grudziński został aresztowany zaraz po opuszczeniu miasta. Umieszczono go w tamtejszym więzieniu, gdzie został szybko skazany na 5 lat pobytu w obozach. Następnie, poprzez więzienia w
Witebsku
,
Leningradzie
i
Wołogdzie
trafił do łagru w
Jercewie
. 20 stycznia 1942 po dramatycznej głodówce protestacyjnej został stamtąd zwolniony na mocy – obowiązującego już od niemal pół roku – układu
Sikorski-Majski
. Wstrząsający opis rzeczywistości obozowej zawarł później w książce
Inny świat
12 marca
w miejscowości Ługowoje udało mu się przyłączyć do armii gen.
Andersa
. Walczył m.in. pod
Monte Cassino
, za co otrzymał order
Virtuti Militari
.
Matka Herlinga-Grudzińskiego zmarła na tyfus w r. 1932 i pochowana jest na
cmentarzu żydowskim w Bodzentynie
, ojciec zmarł w 1943 r., brat i siostry przeżyli
II wojnę światową
i zostali w Polsce[2].
Po wojnie, w roku 1945 został emigrantem politycznym. Wraz z żoną Krystyną (z domu Stojanowską) przeniósł się z Włoch do
Londynu
gdzie był publicystą londyńskiego tygodnika Wiadomości. Współtworzył i redagował miesięcznik
Kultura
. Był także członkiem
Instytutu Literackiego
.
W połowie 1946 we Włoszech przystąpił do
Polskiej Partii Socjalistycznej
[4]. Publikował w czasopismach partyjnych
Robotniku Polskim
i
Świetle
. W 1948 wybrany zastępcą członka Komitetu Głównego PPS w Wielkiej Brytanii, zaś na II zjeździe emigracyjnej PPS w
Lens
w 1952, został wybrany w skład Centralnego Sądu Partyjnego[5]. Wystąpił z PPS w 1960 gdy wskutek sporów wśród emigracyjnych socjalistów usunięto z PPS
Adama Ciołkosza
[6].
W późniejszym okresie współpracował z
Komitetem Obrony Robotników
i
Polskim Porozumieniem Niepodległościowym
w kraju [7])
W 1952 roku jego żona Krystyna popełniła samobójstwo.
W latach 1952 - 1955 pracował dla
Radia Wolna Europa
w
Monachium
. W
1955
r. osiadł na stałe w
Neapolu
gdzie poślubił Lidię, córkę
Benedetto Crocego
. Zmarł w wieku 81 lat. Był członkiem
Stowarzyszenia Pisarzy Polskich
. W roku 1990 został laureatem
nagrody literackiej polskiego PEN Clubu im. J. Parandowskiego
, w 2000 r. odebrał w Krakowie
doktorat honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego
.
W
1998
odznaczony
Orderem Orła Białego
. [8]
Dorobek literacki
-
1945
Żywi i umarli (Rzym) – debiut książkowy
-
1951
Inny świat
(Londyn, wyd. polskie
1953
)
-
1960
Skrzydła ołtarza (Paryż)
-
1963
Drugie przyjście (Paryż)
-
1969
Upiory rewolucji (Paryż)
-
1973
Dziennik pisany nocą 1971-1972 (Paryż)
-
1980
Dziennik pisany nocą 1973-1979 (Paryż)
-
1983
Podróż do Burmy (Londyn)
-
1984
Dziennik pisany nocą 1980-1983 (Paryż)
-
1986
Pierścień (Neapol)
-
1988
Wieża i inne opowiadania (Poznań)
-
1989
Dziennik pisany nocą 1984-1988 (Warszawa)
-
1993
Dziennik pisany nocą 1989-1992 (Warszawa)
-
1997
Gorący oddech pustyni (Warszawa)
-
1999
Biała noc miłości (Warszawa)
-
2005
Wędrowiec cmentarny (Warszawa)
-
2007
Wiek biblijny i śmierć (Warszawa)
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 1,2
Złodziei pamięci nazywał po imieniu, Krzysztof Masłoń, Rzeczpospolita, 23-24 maja 2009 r.
- ↑ 2,0 2,1
Gustaw Herling-Grudziński - wątek żydowski, Zdzisław Kudelski, Rzeczpospolita, 5 lipca 2003 r.
- ↑
Wspomnienia, Gustaw Herling-Grudziński, Zwoje nr 4(32), wrzesień-listopad 2002 r.
- ↑ Anna Siwik: Polska Partia Socjalistyczna na emigracji w latach 1945-1956. Kraków: Wydawnictwo Naukowe "Księgarnia Akademicka", 1998, s. 185.
- ↑ Anna Siwik: Polska Partia Socjalistyczna na emigracji w latach 1945-1956. Kraków: Wydawnictwo Naukowe "Księgarnia Akademicka", 1998, s. 107.
- ↑ Anna Siwik: Polskie uchodźstwo polityczne. Socjaliści na emigracji w latach 1956-1990. Kraków: Oficyna Wydawnicza Abrys, 2002, s. 38.
- ↑
Gustaw Herling-Grudziński - Socjalista jakich coraz mniej (1972) Lewicowo.pl
(
pol.
). [dostęp 21 marca 2010].
- ↑ Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008,
2008
, s. 321.
Bibliografia
- Zdzisław Kudelski, Pielgrzym Świętokrzyski: szkice o Herlingu-Grudzińskim
- Gustaw Herling-Grudziński,
Inny świat
Linki zewnętrzne