Henryk IV Lancaster Z bożej łaski król Anglii i Francji, pan Irlandii
Król Anglii
Okres panowania	od 30 września 1399 do 20 marca 1413
Poprzednik	Ryszard II Plantagenet
Następca	Henryk V Lancaster
Dane biograficzne
Dynastia	Lancasterowie
Urodzony	3 kwietnia 1367 Bolingbroke
Zmarł	20 marca 1413 Londyn
Ojciec	Jan z Gandawy, 1. książę Lancaster
Matka	Blanka Lancaster
Żona	Maria de Bohun Joanna z Nawarry
Dzieci	Henryk V Lancaster Tomasz Lancaster, 1. książę Clarence Jan Lancaster, 1. książę Bedford Humphrey Lancaster, 1. książę Gloucester

Henryk IV Lancaster, Henryk Bolingbroke (ur. 3 kwietnia 1367 w Bolingbroke w Lincolnshire , zm. 20 marca 1413 w Londynie ), król Anglii w latach 1399 - 1413 , najstarszy syn Jana z Gandawy, 1. księcia Lancaster (młodszego syna króla Edwarda III ), i Blanki, córki Henryka Grosmonta, 1. księcia Lancaster.

Wczesne lata życia

Od urodzenia nosił tytuł hrabiego Derby, przysługujący dziedzicowi tytułu księcia Lancaster. Był bratem stryjecznym i towarzyszem zabaw przyszłego króla Ryszarda II . 23 kwietnia 1377 r. zostali razem wyniesieni przez Edwarda III do godności kawalerów Orderu Podwiązki . Podczas koronacji Ryszarda II Henryk pełnił urząd miecznika. Podczas nieobecności ojca, który bezskutecznie walczył o koronę Kastylii i Léonu , Henryk zastępował go w zarządzaniu majątkiem hrabstwa-palatynatu Lancaster (było to od 1378 i ponownie od 1386 do 1389 ). W tym czasie podejmował też pierwsze akcje na scenie politycznej. W 1384 r. otrzymał tytuł hrabiego Northampton.

Mimo wspólnie spędzonych lat dziecinnych z królem Ryszardem, podczas Wspaniałego Parlamentu 1386 r. Henryk stanął po stronie opozycyjnych baronów, tzw. "Lordów Apelantów". Aktywnie wspierał ich działania mające na celu obalenie doradców Ryszarda i skrępowania króla wolą baronów. Kiedy jednak w 1389 r. Ryszard porzucił "opiekę" Lordów Apelantów, Henryk pozostał w jego łaskach, mimo iż liczni Apelanci zostali skazani na śmierć lub wygnanie.

W 1390 r. Henryk postanowił udać się na wyprawę krzyżową. Jako jej cel wybrał Litwę . W 1390 r. przybył do państwa zakonu krzyżackiego . W Królewcu witał go marszałek zakonu, Engelhard Rabe. Henryk odznaczył się odwagą podczas wyprawy na Litwę. We wrześniu 1390 r. brał udział w oblężeniu Wilna , gdzie odznaczyli się angielscy łucznicy. Miasta jednak nie udało się zdobyć i w październiku Henryk znalazł się z powrotem w Królewcu. Spotkał się jeszcze z wielkim mistrzem Konradem von Wallenrodem , a następnie, uzyskawszy od papieża Bonifacego IX odroczenie ślubów krucjatowych, na wiosnę 1391 r. powrócił do Anglii i zdążył wziąć udział w obradach Parlamentu.

Raz jeszcze w 1392 r. brał udział w krzyżackiej wyprawie przeciw Litwinom, ale ponownie nie odniosła ona żadnych sukcesów. Henryk udał się następnie na pielgrzymkę do Jerozolimy i powrócił do Anglii latem 1393 r. Następne lata spędził w Anglii nie angażując się zbytnio w politykę i stojąc wiernie po stronie króla. W 1396 r. brał udział w wyprawie Wilhelma Wittelsbacha, hrabiego Oostervant, i Albrechta Wittelsbacha , hrabiego Hainault i Holandii, przeciwko Fryzom . Niektóre źródła wspominają też, że wziął on udział w krucjacie Zygmunta Luksemburskiego przeciwko Turkom i brał udział w bitwie pod Nikopolis , ale te informacje są niewiarygodne. W 1397 r. otrzymał tytuł księcia Hereford. W tym samym czasie wdał się w spór z Thomasem de Mowbrayem, 1. księciem Norfolk.

Hereford i Norfolk wzajemnie oskarżyli się przed królem o zdradę. Kiedy rywale zapragnęli rozstrzygnąć zbrojnie swój spór Ryszard zainterweniował i w 1398 r. skazał obu książąt na wygnanie (Henryka na lat 10, Norfolka dożywotnio). Henryk udał się do Paryża , gdzie nawiązał kontakt z oponentem króla Ryszarda, Thomasem Arundelem, byłym (i jednocześnie przyszłym) arcybiskupem Canterbury . Zapadła decyzja o powrocie do kraju i obaleniu króla Ryszarda.

Walka o koronę

W roku 1399 zmarł nagle Jan z Gandawy. Ryszard odmówił Henrykowi przekazania mu dóbr ojca, jeśli nie przybędzie doń i osobiście o nie poprosi. Przygotowania do rebelii nabrały więc tempa. Henryk zdobył poparcie członków francuskiej rodziny królewskiej – książąt Ludwika Orleańskiego i Jana de Berry . Latem 1399 r. udał, że wybiera się do Hiszpanii , ale potajemnie zawrócił z kilkoma towarzyszami na północ i wsiadł na statek w Boulogne , i wypłynął do Anglii. W lipcu (prawdopodobnie 4 ) wylądował w Dover . Król Ryszard przebywał wówczas w Irlandii . Regencję w jego imieniu sprawował jego stryj Edmund Langley, 1. książę Yorku . York zebrał w pośpiechu armię i ruszył przeciwko Henrykowi, ale do bitwy nie doszło, gdyż armia regenta opuściła pole bitwy. Henryk bez przeszkód zajął zamki na południu Anglii. Wkrótce dołączyli do niego hrabiowie Northumberland i Westmorland wraz z sojusznikami.

Następnie Henryk ruszył na czele coraz liczniejszej armii na Bristol . Ministrowie króla Ryszarda uciekli do Berkeley. Książę Yorku przyłączył się ze swoimi wojskami do Henryka i wspólnymi siłami zdobyli Bristol, gdzie nastąpiły egzekucje stronników Ryszarda. Następnie ruszył w kierunku Marchii Walijskich, którymi władał mały Edmund Mortimer, 5. hrabia Marchii , po kądzieli praprawnuk króla Edwarda III, wyznaczony przez Ryszarda II na jego następcę. W międzyczasie do Walii przybył król Ryszard, ale rychło został opuszczony przez swoją armię. 18 sierpnia zgłosił propozycję abdykacji. Następnego dnia doszło do spotkania króla z Henrykiem. Henryk oddał cześć Ryszardowi i powiedział, że przybywa upomnieć się o swoje rodowe włości. Następnie obydwaj ruszyli do Londynu . Tam, 29 września 1399 r., po naradach z Henrykiem i arcybiskupem Arundelem, Ryszard ogłosił swoją rezygnację z korony.

Koronacja Henryka IV, 13 października 1399 r.

Następnego dnia zebrał się Parlament. Miejsce króla pozostało puste. Izby zgodziły się na abdykację króla. Następnie książę Lancaster wstał i zgłosił swoje pretensje do korony jako w prostej linii potomek Henryka III . Lordowie świeccy zaproponowali wówczas Henrykowi zajęcie opuszczonego tronu. Sprzeciwiło się temu jednak kilku lordów duchownych. Po mowach Arundela i Henryka Parlament został rozwiązany i miał się zebrać ponownie 6 października , już w imieniu nowego króla. Parlament obradował do 13 października , do czasu koronacji Henryka. Wieczór 11 października Henryk spędził w towarzystwie obalonego króla i pasował 40 rycerzy. Wtedy też miał został powołany Order Łaźni . 13 października został z wielką pompą ukoronowany w katedrze westminsterskiej przez Thomasa Arundela.

Król Anglii

Podczas obrad Parlamentu, który trwał jeszcze do listopada 1399 r. król ogłosił amnestię dla zwolenników króla Ryszarda, ale nie zapobiegło to spiskom. Jeszcze w 1399 r. pojawiły się pogłoski o próbach zamachu na króla Henryka i jego rodzinę. Henryk zadziałał szybko i ci konspiratorzy, którym nie udało się uciec, zostali ścięci. Król Ryszard został umieszczony w zamku Pontefract i zmarł tam w niejasnych okolicznościach w lutym 1400 r.

Za panowania króla Henryka nastąpił wzrost roli parlamentu. W 1407 r. król uznał, że wszelkie projekty ustaw skarbowych muszą był najpierw wniesione do Izby Gmin i dopiero potem przedstawione królowi. Parlament zaczął również dążyć, z sukcesem, do uzyskania kontroli nad wydatkami państwowymi.

Czas panowania Henryka to okres nasilonej walki z herezją lollardów . Walką tą Henryk podjął chcąc zjednać sobie Kościół. Efektem starań Henryka było wydanie przez Parlament w 1401 r. statutu De heretico comburendo. Przewidywał on karę śmierci za tłumaczenie i interpretację Biblii . Na tej podstawie w 1409 r. arcybiskup Arundel wydał konstytucję oksfordzkie, które zaostrzały kary dla heretyków.

Spiski i rebelie

Panowanie Henryka upłynęło na zwalczaniu kolejnych spisków, powstań i rebelii. Wywoływali je zarówno stronnicy obalonego Ryszarda II, jak również byli zwolennicy Henryka, którzy poczuli się zawiedzeni jego rządami, głównie nie otrzymaniem zaszczytów o jakich marzyli przystępując do pretendenta w 1399 r.

Pierwszą otwartą rebelię za rządów nowego króla wywołał walijski książę Owen Glendower , który 16 września 1400 r. obwołał się księciem Walii . Rebelia była spowodowana sporem z Reynoldem de Greyem, zaufanym króla Henryka. W ciągu kilku dni Glendower opanował kilka zamków a w całej Walii rozpoczęła się walka partyzancka. Wieści o powstaniu zastały Henryka w drodze do Szkocji . Król zawrócił swoją armię i 26 września stanął w Shrewsbury . Następnie ruszył na północną Walię, jednak ataki Walijczyków i zła pogoda spowodowały, że w październiku król wycofał się. Rok 1401 to kolejne sukcesy Glendowera, który opanował całkowicie północną i centralną Walię. Kolejna angielska wyprawa znowu ugrzęzła w deszczu i błocie, a sam król omal nie postradał życia, kiedy jego namiot porwała woda.

W 1403 r. wybuchło kolejne powstanie na czele którego stanęli Henry Percy , zwany "Gorącą Ostrogą" (Hotspur) i jego stryj Thomas Percy, 1. hrabia Worcester . Zebrali oni w Shropshire dość sporą armię. Henryk błyskawicznie ruszył przeciwko buntownikom i 21 lipca zadał im ciężką klęskę pod Shrewsbury, w której zginął Henry Hotspur. Na buntowników posypały się kary, które dotknęły również hrabiego Northumberland, ojca Hotspura, który nie uczestniczył w rebelii. Spowodowało to, że hrabia przyłączył się do kolejnej rebelii, która wybuchła w 1405 r., ale podobnie jak poprzednia została szybko stłumiona. Northumberland uciekł do Szkocji, a jego włości zostały skonfiskowane.

Z biegiem czasu niegasnące walki w Walii, rebelie kolejnych baronów, walki z lollardami oraz pogarszający się stan zdrowia sprawił, że król Henryk coraz mniej zajmował się sprawami państwowymi. Ok. 1410 r. realna władza znalazła się w rękach jego syna i następcy, Henryka .

Sprawy zagraniczne

W polityce zagranicznej król dążył do utrzymania chwiejnego rozejmu z Francją , mimo iż francuska flota kilkakrotnie łupiła wybrzeża hrabstwa Essex . W wewnętrznych rozgrywkach we Francji opowiadał się za frakcją armaniaków , którzy często wskazywali go na rozjemcę w sporach z Burgundczykami. W 1412 r. zawarł z Francuzami traktaty w Auxerre i Bourges .

Między grudniem 1400 a styczniem 1401 r. Henryk gościł w Anglii cesarza bizantyjskiego Manuela II Paleologa . Henryk przyjął cesarza w pałacu Eltham i na odjazd podarował mu sporą sumę pieniędzy na walkę z imperium osmańskim.

W 1406 r. angielscy piraci porwali szkocki statek na pokładzie którego płynął do Francji następca tronu Szkocji, książę Jakub . Jakub (od 1406 r. król Szkocji ) pozostawał w niewoli do 1424 r. (w tym roku ożenił się z kuzynką Henryka IV – Joanną Beaufort i został oficjalnie koronowany na króla Szkocji).

Choroba i śmierć

Pod koniec życia Henryk cierpiał z powodu pogarszającego się stanu zdrowia. Pierwszy atak choroby nastąpił w czerwcu 1405 r. Następne w kwietniu 1406 r., czerwcu 1408 r., zimą 1408 / 1409 r. i w grudniu 1412 r. Ostatni atak, śmiertelny, nastąpił w marcu 1413 r. Wśród historyków trwają spory jaka to była choroba^[1]. Wśród potencjalnych chorób wymienia się trąd , syfilis , łuszczyca , czy też epilepsja .

Podobno przepowiedziano Henrykowi, że umrze w Jerozolimie . Henryk wyciągnął z tego wniosek, że umrze podczas wyprawy krzyżowej, ale zm. 20 marca 1413 r. w opactwie westminsterskim, w komnacie zwanej Jerusalem^[2], mając u boku Thomasa Langleya, który spisał jego ostatnią wolę. W przeciwieństwie do innych królów Anglii został pochowany w katedrze w Canterbury , niedaleko grobowca św. Thomasa Becketa , którego darzył szczególną czcią.

Rodzina

27 lipca 1380 r. poślubił w Arundel Marię de Bohun (ok. 1369 – 4 czerwca 1394 ), córkę Humphreya de Bohun, 7. hrabiego Hereford, i Joanny FitzAlan, córki 10. hrabiego Arundel. Henryk i Maria mieli razem pięciu synów i dwie córki:

• Edward (ur. i zm. kwiecień 1382 )
• Henryk V ( 9 sierpnia 1387 – 31 sierpnia 1422 ), król Anglii
• Tomasz ( 29 września 1388 – 22 marca 1421 ), 1. książę Clarence
• Jan ( 20 czerwca 1389 – 14 września 1435 ), 1. książę Bedford
• Humphrey ( 3 października 1390 – 23 lutego 1447 ), 1. książę Gloucester
• Blanka ( 1392 – 22 maja 1409 ), żona Ludwika III , elektora-palatyna reńskiego , miała dzieci
• Filipa ( 4 czerwca 1394 – 5 stycznia 1430 ), żona Eryka Pomorskiego , króla Danii , Szwecji i Norwegii , nie miała dzieci

7 lutego 1403 r. w Winchesterze , poślubił Joannę (ok. 1370 – 10 czerwca 1437 ), córkę Karola II Złego , króla Nawarry , i Joanny, córki Jana II Dobrego , króla Francji , wdowy po księciu Bretanii Janie V . Małżonkowie nie mieli razem dzieci.

Przypisy

Bibliografia

• Henryk stał się 200 lat później bohaterem sztuk Williama Shakespeare'a Henryk IV, część 1 , Henryk IV, część 2 i Ryszard II .

Poprzednik Jan z Gandawy, 1. książę Lancaster

Książę Lancaster 1399

Następca powrót do domeny królewskiej

Poprzednik Ryszard II Plantagenet

Król Anglii 1399 - 1413

Następca Henryk V Lancaster

Poprzednik Jan II Plantagenet

Książę Akwitanii 1399

Następca Henryk V Lancaster