Grzybienie północne, g. zapoznane (Nymphaea candida) - gatunek byliny z rodziny grzybieniowatych (Nymphaeaceae). Jeden z ok. 50 gatunków z rodzaju grzybienie (Nymphaea). Występuje w północnej Europie i Azji (najdalej na południe występuje w Hiszpanii i na Kaukazie ). W Polsce rozproszony w północnej części kraju. Po 1980 zostały potwierdzone następujące stanowiska: w północno-wschodniej Polsce - jeziora: Kołowinek koło Dobrego Lasu, Róg, Łękuk i Dubinek koło Orłowa, Legenda koło Zawad Oleckich, Gaładuś koło Żegar oraz Liczonka koło Ruskiej Wsi. Z powodu dużego podobieństwa do grzybieni białych gatunki te są często ze sobą mylone i dlatego też rozmieszczenie grzybieni północnych nie jest dokładnie poznane.

Morfologia

Pokrój

Roślina wodna ( hydrofit ), o pełzających, walcowatych kłączach . Jej liście i kwiaty unoszą się na wodzie. Gatunek bardzo podobny do powszechnie znanych grzybieni białych .

Liście

Liście pływające na powierzchni wody z długim ogonkiem (do 2 m). Unoszą się na powierzchni dzięki licznym komorom powietrznym w blaszce liściowej i ogonku oraz za sprawą śluzu wydzielanego przez włoski gęsto pokrywające spód liścia. Śluz ten chroni też liść przed wysychaniem. Liście są skórzaste, jajowate lub koliste, długości do 27 cm i szerokości do 23 cm, u nasady głęboko wycięte. W odróżnieniu od grzybieni białych klapy u nasady liścia często zachodzą na siebie (u tego drugiego gatunku są zawsze rozchylone). Żyłki drugiego rzędu przy brzegu połączone ze sobą (cecha dobrze widoczna od spodu). Z wierzchu liście są zielone i pokryte woskiem , od spodu mają kolor fioletowy.

Kwiaty

Na długich szypułkach, pływające, białe , o średnicy do 9 cm. Pozbawione są miodników . Kielich jest cztero-, rzadko pięciodziałkowy, z działkami od zewnątrz zielonkawymi, od wewnątrz białymi. Płatki korony liczne (do 20), ułożone spiralnie i stopniowo przechodzące w liczne pręciki . Pręciki mają nitki różnej długości przy czym nitki nawet najbardziej wewnętrznych pręcików pozostają szersze od pylników (u grzybieni białych są węższe). Znamię pojedynczego słupka jest ciemnożółte do czerwonego, zagłębione w środku, zbudowane z 6-14 promieni. Kwitnie od czerwca do lipca.

Owoc

Wielonasienny, jagodopodobny, zielony, z czworokątną nasadą.

Kłącze

Grube, pełzające, walcowate zakorzenione w dnie. Za sprawą kłącza roślina ma możliwość rozmnażania wegetatywnego .

Ekologia

Siedlisko : wody stojące lub wolno płynące. Rosnący na płytkich wodach o dnie zwykle torfowym lub piaszczysto-mulistym i mulistym. W odróżnieniu od grzybieni białych preferuje zbiorniki oligo- do słabo eutroficznych, o wodach bardziej miękkich (unika zbiorników z gytią wapienną). Gatunek charakterystyczny dla własnego zespołu Nymphaeetum candidae^[2].

Zmienność

Często tworzy mieszańce z grzybieniami białymi .

Odmiany botaniczne we florze Polski ^[3]:

• N. candida var. semiaperta (Klinggr.) Con. - kwiaty przez cały czas kwitnienia tylko na wpół rozchylone,
• N. candida var. aperta Con.
• N. candida var. campanulata Schust.
• N. candida var. patula Schust.

Zagrożenia i ochrona

Gatunek w Polsce objęty ścisłą ochroną gatunkową . Ustępuje głównie z powodu eutrofizacji jezior. Zagrożeniem dla gatunku jest także zanieczyszczenie wód. Na niektórych stanowiskach, np. w Zalewie Szczecińskim wyginął całkowicie, w wielu miejscach zmniejszył swoją liczebność^[4].

Bibliografia

Przypisy