Diugoń
– współczesny przedstawiciel syren
Ewolucja syren –
ewolucja
współcześnie żyjącego
rzędu
ssaków obejmującego
diugoniowate
,
manatowate
i ich wymarłych krewnych. Są to jedyne przetrwałe do dziś
roślinożerne
ssaki morskie, a także jedyne roślinożerne ssaki, które wybrały całkowicie wodny tryb życia. Ich zapis kopalny sięga ponad 50 milionów lat, rozpoczynając się we wczesnym
eocenie
. W kolejnych epokach,
oligocenie
i
miocenie
, osiągnęły niewielką różnorodność gatunkową, która zmniejszyła się jeszcze bardziej na skutek ochłodzenia
klimatu
, zmian oceanograficznych, a w końcu i działalności człowieka. Obecnie wyróżnia się dwa rodzaje obejmujące cztery gatunki: Trichechus liczący trzy gatunki zamieszkujące
atlantyckie
wybrzeża oraz wybrzeża i rzeki Ameryki Południowej, ostatni gatunek zaś,
diugoń
z
monotypowego
rodzaju Dugong, żyje w Oceanach
Spokojnym
i
Indyjskim
.
Pochodzenie
Syreny, wspólnie z
trąbowcami
, wymarłymi
desmostylami
i prawdopodobnie także z
embritopodami
, tworzą grupę Tethytheria. Sądzi się, że przedstawiciele tego
kladu
wyewoluowali z prymitywnych
kopytnych
żyjących na wybrzeżach
Oceanu Tetydy
[1].
Tethytheria z kolei razem z
góralkami
tworzą grupę
Paenungulata
. Jest to jeden z najmniej kontrowersyjnych kladów ssaków, potwierdzony morfologią i badaniami molekularnymi.
Ostatni wspólny przodek
wszystkich syren jest odleglejszy niż w przypadku
waleni
czy
płetwonogich
, sądzi się jednak, że przystosowały się one do wodnego trybu życia w podobnym czasie.
Zapis kopalny
W zapisie kopalnym syreny po raz pierwszy pojawiły się we wczesnym
eocenie
. Do końca tej epoki zdążyły się już znacznie zróżnicować. Zamieszkiwały
rzeki
,
estuaria
, wody morskie w okolicy brzegu. Były w stanie się szybko rozprzestrzenić. Najbardziej prymitywny przedstawiciel,
Prorastomus
, odnaleziony został na
Jamajce
[2].
Najwcześniejsze zwierzęta tej grupy, zaliczane do rodzin
Prorastomidae
i Protosirenidae, żyły w eocenie i osiągały przeważnie rozmiary świni. Prowadziły w większości lądowy tryb życia – na co wskazuje budowa stawu biodrowo-krzyżowego – jednak wykazywały już pewne przystosowania do życia w wodzie, takie jak cofnięcie nozdrzy. W środkowym eocenie ich miejsce zajęły Dugongidae, czyli
diugoniowate
. Syreny te osiągnęły opływowy kształt ciała, w pełni przystosowany do życia w wodzie, ich kończyny przednie przekształciły się w płetwy, tylne natomiast uległy uwstecznieniu i zniknęły. Silny
ogon
wykształcił poziomo ułożoną płetwę, która poruszając się w górę i w dół dostarczała im siły napędowej podczas pływania, podobnie jak w przypadku waleni i inaczej niż u większości ryb. Największe zróżnicowanie diugoniowate osiągnęły w oligocenie[3].
Ewolucja sposobu poruszania się syren
Jako ostatnia pojawiła się rodzina
manatowatych
, wywodząca się prawdopodobnie z wczesnych diugoniowatych. Wyodrębniła się ona na przełomie późnego eocenu i wczesnego oligocenu. Prawdopodobnie do końca miocenu zasięg występowania przedstawicieli manatowatych ograniczony był do nadmorskich rzek i estuariów w Ameryce Południowej i dopiero później rozszerzył się także na Afrykę[3]. Obecny zapis kopalny dokumentuje wszystkie etapy redukcji szkieletu miednicy i kończyn tylnych, stanowiąc przykład olbrzymich zmian morfologicznych.
Od kiedy się pojawiły, syreny żywiły się roślinnością, prawdopodobnie
trawą morską
i
okrytonasiennymi
. Zwierzęta te, dzięki dużym
płucom
, potrafią nurkować na niewielkie głębokości. Ich ciężki
szkielet
pomaga im pozostać zanurzonymi. Kości są zgrubiałe i osteosklerotyczne, zwłaszcza
żebra
często odnajdywane po skamienieniu.
Podobnie jak ssaki
mezozoiczne
, ale inaczej niż w przypadku ich
kenozoicznych
krewniaków, syreny miały nie cztery, lecz pięć przedtrzonowców, co daje wzór zębowy 3.1.5.3. Kwestia, czy jest to przetrwała cecha prymitywna, nadal podlega dyskusji. Zęby nie różnią się zbytnio wśród syren, prawie zawsze posiadają niską koronę z dwoma dużymi, zaokrąglonymi guzkami. Nie licząc najwcześniejszych przedstawicieli, Sirenia utraciły
siekacze
i
kły
poza dwoma górnymi siekaczami przypominającymi ciosy. Choć to właśnie uzębienie często wykorzystywane jest do rozróżniania poszczególnych gatunków, w przypadku opisywanego rzędu bardziej charakterystyczne są
czaszka
i
żuchwa
, zwłaszcza zaś
kość czołowa
.
Przypisy
- ↑ Colin Patterson: Molecules and morphology in evolution: conflict or compromise?. Cambridge University Press, 1987, s. 80. .
- ↑ Kenneth David Rose: The Beginning of the Age of Mammals. JHU Press, s. 269. .
- ↑ 3,0 3,1 Caryn Self-Sullivan:
Evolution of the Sirenia
(
ang.
). [dostęp 17 kwietnia 2009].
Bibliografia
- Daryl P. Domning: Sirenian Evolution. W: William F. Perrin, Bernd Würsig, J.G.M. Thewissen (red.): Encyclopedia of Marine Mammals. Academic Press, 2002. .
- Ed Babinski:
Origin of Sirenians
(
ang.
). [dostęp 17 kwietnia 2009].