Dziedziczenie – wejście spadkobiercy lub kilku spadkobierców (będące skutkiem zdarzenia prawnego - śmierci osoby fizycznej ) w sytuację prawną spadkodawcy polegającą w szczególności na nabyciu praw i obowiązków majątkowych, których podmiotem był spadkodawca.

Krąg spadkobierców wyznacza wola spadkodawcy przy dziedziczeniu testamentowym lub przepis ustawy przy dziedziczeniu ustawowym .

Dziedziczenie w średniowiecznej Polsce

• Dziedziczenie beztestamentowe - dziedzictwo po ojcu przypadało wszystkim synom (każdy dostawał równą część majątku). Synowie byli dziedzicami koniecznymi.
• Dziedziczenie krewnych bocznych - zjawisko późniejszym, praktyka w XIII wieku w środowisku możnowładczym znała dziedziczenie krewnych bocznych do czwartego stopnia.
• Dziedziczenie kobiet - początkowo ograniczone do ruchomości, stanowiących ich posag.
• Po śmierci matki ojciec winien przekazać dzieciom z nią zrodzonym dobra macierzyste i połowę dóbr ojczystych.
• Od końca XII wieku był znany testament. Spadkodawca zwykle zapisywał w testamencie część spadku kościołowi, pozostawiając resztę dziedzicom; wyjątkowo testament był środkiem oddalenia całego majątku od bliskich.

Dziedziczenie w prawie ziemskim w Rzeczypospolitej szlacheckiej

• Od początku XVI w. ograniczenie dziedziczenie testamentowego - konstytucje sejmowe z lat 1505 i 1510 w ogóle wprowadziły zakaz rozporządzania dobrami nieruchomymi w drodze testamentu.
• Ograniczenia praw kobiet w dziedziczeniu dóbr nieruchomych. Od XVII wieku pod wpływem prawa węgierskiego ograniczenia przybrały formę czwarciny .

Dziedziczenie w prawie miejskim w Rzeczypospolitej szlacheckiej

• W zasadzie jednakowe działy spadkowe przysługiwały mężczyznom i kobietom.
• Zróżnicowanie ze względu na płeć w specyficznych instytucjach prawa miejskiego: geradzie o hergewecie .
• Swobodna dyspozycja poprzez testament nabytym majątkiem ruchomym.

Dziedziczenie w czasach zaborów

• Kodeksy przyznawały w zasadzie każdemu zdolność testowania (z ograniczeniami). Uwzględniały prawa spadkowe osób najbliższych spadkodawcy (dziedziców koniecznych) – początkowo z reguły najbliżsi krewni.
• Kodeks Napoleona – ograniczał zdolność testowania od wieku. Opiekunowie nie mogli otrzymać zapisu testamentowego od małoletnich będących pod ich opieką. Znał system rezerwy .
• Allgemeines bürgerliches Gesetzbuch (ABGB) – ograniczał zdolność testowania od wieku i stanu umysłowego; marnotrawcy mogli rozporządzać jedynie połową majątku. Znał system zachowku - osoby uprawnione do zachowku otrzymywały prawo do roszczenia do spadkobiercy powołanego w testamencie o zapłatę sumy pieniężnej stanowiącej równowartość należnej im części obowiązkowej.
• Bürgerliches Gesetzbuch (BGB) – wśród dziedziców koniecznych wymieniał także małżonka. Znał system zachowku - osoby uprawnione do zachowku otrzymywały prawo do roszczenia do spadkobiercy powołanego w testamencie o zapłatę sumy pieniężnej stanowiącej równowartość należnej im części obowiązkowej.

Dziedziczenie w Drugiej Rzeczypospolitej

• Spadek powinien przypaść najbliższej rodzinie zmarłego; jednocześnie pozostawiały spadkodawcy znaczną swobodę dysponowania swym majątkiem.
• Istniała instytucja zachowku lub wyłączenia części majątku od swobodnego rozporządzania przez spadkodawcę.

Dziedziczenie w prawie współczesnym

Obecnie istnieją dwa porządki dziedziczenia:

• dziedziczenie testamentowe
• dziedziczenie ustawowe (mające miejsce gdy niemożliwe jest dziedziczenie testamentowe)

Zobacz też

• ,
• prawo spadkowe