Chrystian III Oldenburski (ur.
12 sierpnia
1503
w pałacu Gottorp w
Szlezwiku
, zm.
1 stycznia
1559
w Koldinghus,
Kolding
) - król
Danii
i
Norwegii
od
1534
, z dynastii
oldenburskiej
.
Panowanie
Odgórna reformacja
W październiku 1536 na sejmie Chrystian III ogłosił
luteranizm
religią państwową Danii, usunął dotychczasowych
biskupów
ze stanowisk i zajął dobra ziemskie
Kościoła
. Wzorem
króla szwedzkiego
Gustawa I
większość pozyskanych w ten sposób gruntów zatrzymał w rękach Korony, pozostałe nadał wiernej sobie szlachcie. Król stał się największym posiadaczem ziemskim w kraju, co służyło wzmocnieniu jego władzy. W 1537 roku król wprowadził Ordynację Kościelną, formując tym samym duński Kościół narodowy, podporządkowany Koronie. W 1539 roku luteranizm ogłoszono w Norwegii, a w 1541 roku na
Islandii
. Tu także władca przejął większość ziem Kościoła. Rozwiązywał też zakony, biskupów zastępował protestanckimi nadintendentami, czyli królewskimi namiestnikami.
Wymuszona zmiana wyznania nie znalazła jednak powszechnego poparcia. W listopadzie 1536 roku Chrystian musiał siłą (z pomocą niemieckich najemników) zmusić opornych wobec reformacji członków Rigsraad (rady królewskiej) do posłuszeństwa. Trzech katolickich biskupów zasiadających w radzie aresztowano i usunięto z jej składu. W całym państwie stosowano represje wobec nieustępliwych hierarchów. Jeszcze w 1537 roku z Norwegii wyjechał arcybiskup Trondheim,
Olaf
. Na Islandii
biskup Hólar
,
Jón Arason
zorganizował bunt, jednak został pokonany w 1550 roku pod Sauðafell i stracony. W 1542 zmarł w więzieniu Mogens Lauritssøn, biskup Hamar. W 1550 roku wydano duńskie tłumaczenie
Biblii
, które stosowano także w Norwegii i na Islandii. Opozycja w tych dwóch ostatnich krajach była szczególnie silna, gdyż tam ucisk wyznaniowy towarzyszył ograniczaniu swobód i podporządkowywaniu krajów Duńczykom.
Polityka wewnętrzna
Chrystian III opierał się na doradcach
niemieckich
z ojczystego
Holsztynu
, co wywołało ostry sprzeciw ze strony możnych duńskich. Podczas jednego z sejmów przeforsowali oni uchwałę mówiącą, że tylko Duńczycy mogą zajmować najwyższe urzędy państwowe. Pod koniec lat trzydziestych król, w obawie przed współdziałaniem opozycji z jego przeciwnikiem,
cesarzem rzymsko-niemieckim
Karolem V Habsburgiem
, Chrystian wprowadził Duńczyków do swojego ścisłego otoczenia. Z czasem zyskał sobie zaufanie duńskich elit na tyle, że w 1542 roku Herredag (rada panów, czyli zjazd stanu szlacheckiego) wyraził zgodę na wprowadzenie wysokiego podatku na pokrycie królewskich długów w
Niemczech
: przeznaczono na aż 1/20 z każdego szlacheckiego majątku. Likwidacja zewnętrznych zobowiązań króla działała na rzecz suwerenności państwa.
W 1537 pod naciskiem szlachty duńskiej i w reakcji na zbrojny opór Norwegów przeciwko reżimowi wyznaniowemu, Chrystian podporządkował
Norwegię
duńskim instytucjom państwowym, czyniąc ją faktyczną
prowincją
Danii. Norweska rada państwa (Riksrådet) uległa likwidacji, a zdominowana przez Duńczyków administracja narzucała
język duński
jako
urzędowy
. Chrystian III rozbudował flotę duńską i uporządkował sieć królewskiej administracji, rozwinął też system kontroli nad majątkami i
lennami
królewskimi.
Polityka zagraniczna
W 1538 roku Chrystian, który jako
władca Szlezwika i Holsztynu
miał status księcia
Świętego Cesarstwa Rzymskiego
, przystąpił do Związku Szmalkaldzkiego, ligi protestanckich książąt niemieckich sprzymierzonych w walce przeciw
kontrreformacyjnej
polityce
cesarza rzymsko-niemieckiego
i króla Hiszpanii
Karola V Habsburga
. W 1541 roku zawarł przymierze z
królem Francji
Franciszkiem I
, głównym wrogiem cesarza, który przygotowywał się właśnie do nowej wojny z
Habsburgami
. W tym samym roku podpisał z królem Szwecji, Gustawem Wazą traktat w Brösembro. Władcy postanowili w nim pomagać sobie w razie buntów poddanych lub obcego ataku, rozwiązywać wzajemne spory pokojowo i ustanowić swobodny handel poddanych obu
monarchów
na terenie całej
Skandynawii
. W 1544 roku, po zakończeniu wojny francusko-habsburskiej także podpisał Chrystian podpisał pokój z Karolem V w
Spirze
, na mocy którego zezwolił statkom z należących do
Hiszpanii
Niderlandów
na żeglugę przez
cieśninę Sund
. W konsekwencji tego układu, kupcy holenderscy dość szybko zdominowali handel bałtycki, w którym wcześniej czołowe miejsce zajmowała niemiecka
Hanza
. Po 1544 roku Chrystian nie ingerował w życie polityczne Rzeszy Niemieckiej.
Po śmierci Chrystiana III pochowano w Katedrze w Roskilde, a królem Danii i Norwegii został jego syn,
Fryderyk II
.
Panowanie Chrystiana III to okres narodzin
nowożytnej
Danii. Wysiłek, jako podjął król i duńskie elity zmierzały ku likwidacji zagrożenia ze strony obalonego
Chrystiana II
i zabezpieczenia kraju przez ingerencjami zewnętrznych, głównie niemieckich potęg (cesarz,
Lubeka
). Dania obroniła swą niezależność i mogła przystąpić do rywalizacji o
dominację nad Morzem Bałtyckim
. Rozwinięty przez Chrystiana aparat władzy i flota wojenna dały podstawę dla duńskiej potęgi gospodarczej i militarnej w II połowie XVI i I połowie XVII wieku.
Pełna tytulatura
Chrystian, z łaski Bożej król Danii, Norwegii, Gotów i Wenedów, książę Szlezwika, Holsztynu, Stormarn i Dithmarschen, hrabia Oldenburga i Delmenhorst.
Małżeństwo i potomstwo
Chrystian III w 1525 roku ożenił się z
Dorotą Saską
i miał z nią piątkę dzieci:
- Anna (1532 - 1585) - żona elektora saskiego Augusta I Wettina.
-
Fryderyk II
(1534 - 1588), król Danii i Norwegii.
-
Magnus Inflancki
(1540 - 1583) - król
Inflant
.
- Jan II (1545 - 1622) - książę Schleswig-Holstein-Sonderburg-Plön.
- Dorota (1546 - 1617) - żona Williama, księcia Brunswick-Lüneburg.
