Bosna i Hercegovina Босна и Херцеговина Bośnia i Hercegowina
Flaga Bośni i Hercegowiny Herb Bośni i Hercegowiny Flaga Bośni i Hercegowiny Herb Bośni i Hercegowiny
Hymn : Intermeco
Położenie Bośni i Hercegowiny
Język urzędowy	bośniacki , chorwacki , serbski
Stolica	Sarajewo
Ustrój polityczny	republika federacyjna
Głowa państwa	prezydencja kolektywna : Haris Silajdžić 1 ( Boszniak ) Nebojša Radmanović ( Serb ) Željko Komšić ( Chorwat )
Szef rządu	premier Nikola Špirić
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	124. na świecie 51 129 km² ~0%
Liczba ludności  ( 2007 )  • całkowita   •  gęstość zaludnienia  • narodowości	120. na świecie 4 552 000▲ 86 osób/km² Boszniacy (48%), Serbowie (37%), Chorwaci (16%)
PKB ( 2008 )  • całkowite   • na osobę	14,8 mld USD ▲ 7624 USD ▲
Jednostka monetarna	marka zamienna (BAM)
Niepodległość	od Jugosławii 5 kwietnia 1992
Religia dominująca	Islam
Strefa czasowa	UTC +1 – zima UTC +2 – lato
Kod ISO 3166	BA/BIH/070
Domena internetowa	.ba
Kod samochodowy	BIH
Kod telefoniczny	+387
Mapa Bośni i Hercegowiny
1 – przewodniczący

Bośnia i Hercegowina (BiH, bośniacki i chorwacki : Bosna i Hercegovina, serbski : Босна и Херцеговина, Bosna i Hercegovina) – państwo w południowo-wschodniej Europie , na Bałkanach , powstałe po rozpadzie Jugosławii . Graniczy od zachodu i północy z Chorwacją , a z Serbią i Czarnogórą od wschodu. Składa się z dwóch organizmów: Bośniacko-Chorwackiej Federacji Bośni i Hercegowiny oraz Republiki Serbskiej .

Geografia

Położenie geograficzne

Bośnia i Hercegowina położona jest w zachodniej części Półwyspu Bałkańskiego . Łączna długość granic wynosi 1459 km. Państwo to graniczy z Chorwacją (922 km), Serbią (295 km) i Czarnogórą (225 km). Ma bardzo ograniczony dostęp do morza, wybrzeże ma zaledwie 17 km długości.

Warunki naturalne

Bośnia i Hercegowina jest krajem górzystym. Większość terytorium stanowią Góry Dynarskie , tylko w północno-wschodniej części tego kraju znajduje się niewielka część Kotliny Panońskiej . Blisko 90% jej obszaru znajduje się powyżej 200 m n.p.m. Liczne pasma górskie obejmujące Plješvicę, Grmeč, Klekovaca, Vitorog, Cincar i Radušę biegną z północnego zachodu na południowy wschód. Góry Dynarskie zbudowane są przeważnie z wapieni, dolomitów, łupków i piaskowców. Są to góry młode powstałe w orogenezie alpejskiej.

• Najwyższy punkt: Maglić 2386 m n.p.m.
• Najniższy punkt: Morze Adriatyckie 0 m

Klimat

Bośnia i Hercegowina leży w strefie klimatu przejściowego między klimatem kontynentalnym , a śródziemnomorskim . W zimie temperatury są bardzo niskie oraz występują częste wiatry, powodujące sztormy . Z kolei lata są upalne, przy czym z reguły na południu kraju występują wyższe temperatury.

Miasta

Większe miasta: Sarajewo (stolica), Banja Luka , Zenica , Tuzla , Mostar . Pozostałe miasta w osobnym artykule miasta Bośni i Hercegowiny .

Jedyny kurort morski Bośni i Hercegowiny nosi nazwę Neum .

Wody

Do największych rzek Bośni i Hercegowiny należą: Sawa , Neretwa i Drina . Większość rzek ma swoje zlewisko w Morzu Czarnym , tylko nieliczne uchodzą do Adriatyku . Na terenie kraju występuje kilka dużych jezior, które zostały sztucznie utworzone przez człowieka.

Obszary chronione

W Bośni i Hercegowinie utworzono 2 parki narodowe : Park Narodowy Kozara i Park Narodowy Sutjeska .

Krainy historyczne

Na państwo składają się dwie historyczne krainy: Bośnia , która zajmuje ok. 2/3 powierzchni kraju oraz Hercegowina , która obejmuje ok. 1/3 powierzchni. Granice między tymi dwiema krainami nie są ściśle określone.

Ustrój polityczny

Bośnia i Hercegowina jest republiką federacyjną , według konstytucji z 1995 r. składającą się z Federacji Muzułmańsko-Chorwackiej i Republiki Serbskiej. Funkcje głowy państwa pełni 3-osobowe Prezydium Republiki, złożone z przedstawicieli trzech głównych grup etnicznych: muzułmańskiej, chorwackiej i serbskiej, wybieranym w wyborach powszechnych na kadencję 4-letnią. Na jego czele stoi przewodniczący, zmieniający się rotacyjnie co 8 miesięcy. Władza ustawodawcza należy do dwuizbowego parlamentu – Skupsztiny, złożonego z Izby Narodowych Reprezentantów (42 posłów) i Izby Narodów (15 posłów). Prezydium Republiki mianuje rząd centralny, którego kierownictwo należy do 2 współpremierów. Federacja Muzułmańsko-Chorwacka i Republika Serbska mają własne parlamenty i rządy.

Do głównych partii politycznych Bośni i Hercegowiny należą: Chorwacka Demokratyczna Unia Bośni i Hercegowiny, Muzułmańska Bośniacka Organizacja, Partia Akcji Demokratycznej , Serbska Partia Demokratyczna i Koalicja Socjalistyczna.

Podział administracyjny

Bośnia i Hercegowina składa się z dwóch głównych części składowych, którymi są Federacja Bośni i Hercegowiny i Republika Serbska . Na wspólnym terenie obydwu tych części leży Dystrykt Brczko , pozostający pod kontrolą międzynarodową.

Od pewnego czasu skonfliktowani politycy Bośni i Hercegowiny grożą proklamowaniem niepodległości Republiki Serbskiej lub jej oderwaniu w celu przyłączenia jej do Serbii. Inni z nich wskazują na niekorzystną dla kraju dynamikę polityczną w wyniku jej zaistnienia lub rzekome zbrodnie popełnione przeciwko Bośniakom w imieniu Wielkiej Serbii czy utworzenia Republiki Serbskiej ( ludobójstwo ) i działają na rzecz zlikwidowania tego tworu administracyjnego. 12 października 2008 wypowiedź Miroslava Lajčáka , Wysokiego Przedstawiciela dla Bośni i Hercegowiny , w Sarajewie , już po wyborach samorządowych w tym kraju, wskazała zdecydowanie, że Republika Serbska ani nie zaniknie, ani nie oderwie się od Bośni i Hercegowiny^[1].

Historia

Bośnia i Hercegowina uzyskała niepodległość w referendum 1992 , ale Serbowie zbojkotowali wyniki głosowania i utworzyli własne państwo – Republikę Serbską ze stolicą w Banja Luce^[2]. W kraju odbywały się Zimowe Igrzyska Olimpijskie w 1984 r. na terenie miasta Sarajewo. W tym czasie Bośnia i Hercegowina wchodziła w skład Jugosławii .

Demografia

      Boszniacy

      Chorwaci

      Serbowie

Bośnię i Hercegowinę zamieszkuje obecnie 4 550 000 mieszkańców^[3]. Główne skupiska ludności znajdują się w dolinach rzek i kotlinach śródgórskich. Do najważniejszych grup etnicznych zamieszkujących kraj należą: Bośniacy – 48%, Serbowie – 37% i Chorwaci – 14%. Trwająca trzy lata wojna domowa doprowadziła do ogromnych strat ludnościowych i gruntownych zmian etnicznych w strukturze etnicznej kraju^[4]. Przyrost naturalny wynosi 0,5‰, a średnia długość życia dla mężczyzn: 74 lata, a kobiet: 82 lata. średnia gęstość zaludnienia to 76 osób na km². W miastach mieszka 44% ludności^[5].

Religie

• 1961:
  • prawosławni (43%),
  • muzułmanie (26%),
  • katolicy (22%),
  • pozostali (9%)

• Po wojnie:
  • muzułmanie (40%),
  • prawosławni (31%),
  • katolicy (15%),
  • pozostali (14%)

• 2005:
  • muzułmanie (45%),
  • prawosławni (36%),
  • katolicy (15%),
  • pozostali (4%),

Gospodarka

Największe znaczenie w gospodarce Bośni i Hercegowiny mają: leśnictwo , górnictwo i energetyka . Na terenie Bośni i Hercegowiny znajdują się eksploatowane złoża: rudy żelaza , węgla brunatnego , soli kamiennej , rud cynku i ołowiu oraz azbestu . Komunikacja jest słabo rozwinięta, a największe znaczenie ma kolej.

PKB na 1 mieszkańca: 7624 USD (2008)

Kultura

Radio i telewizja

W Bośni i Hercegowinie są w większości kontrolowane przez 3 partie: Partię Akcji Demokratycznej, Chorwacką Wspólnotę Demokratyczną w Bośni i Hercegowinie i Serbską Partię Demokratyczną. Działalność radia i telewizji nadzorują 2 instytucje: Serbskie Radio i Telewizja (SRT), w której 1997 nastąpił rozłam programowy między studiem w Pale i studiem w Banja Luce , oraz Radio-Televizija Bosne-Hercegovine (RTV). Radio (działające od 1945) nadaje 4 programy w językach: serbskim, chorwackim i bośniackim, telewizja (założona 1969) – 2 programy, w tych samych językach. Ponadto, zgodnie z duchem porozumienia z Dayton , w Bośni i Hercegowinie działa kilka lokalnych, niezależnych stacji radiowych i telewizyjnych: kompanie telewizyjne Hajat (Sarajewo) i Zetel ( Zenica ) oraz utworzone 1996 wraz ze stacjami RTV w Mostarze i Tuzli – TVIN-TV International Network. W Bośni i Hercegowinie działa też Chorwackie Radio Herceg-Bosna z siedzibą w Mostarze oraz Serbskie Radio Banja Luka, założone w 1997 jako niezależne radio powstałe w wyniku rozłamu w SRT.

Prasa

Większość gazet w Bośni i Hercegowinie przestała się ukazywać w czasie wojny od 1992 do 1995. Jedynie poranny sarajewski dziennik "Oslobodjenje", założony w 1943, jest wydawany nieprzerwanie. W 1998 osiągnął nakład 56 tysięcy egzemplarzy. Ponadto ukazują się: dziennik "Vecernje novine", założony w 1964, w nakładzie 15 tysięcy egzemplarzy,"Glas srpski", rządowy dziennik Republiki Serbskiej, nakład 1900 egzemplarzy oraz niezależny chorwacki dziennik "Horyzont", założony w 1996, ukazujący się w Mostarze . Wśród czasopism najważniejszym jest ilustrowany tygodnik "Svijet", wychodzący w Sarajewie oraz "Zadrugar", tygodnik dla rolników, założony w 1945.

Zobacz też

• Bośniacy
• wojna w Bośni
• piramidy w Bośni

Przypisy

Linki zewnętrzne

• National Monument – Muslibegovica House
• Oficjalna strona Miasta Sarajevo