Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Biurokracja

Biurokracja

Rycina z początku XVIII wieku przedstawiająca biuro. Widoczna jest na niej pisemna forma komunikacji oraz zbiory archiwalne w tle

Biurokracja (do słów fr. bureau – urząd i gr. kratos – władza) – scentralizowany system organizacyjny, w którym władza powiązana jest z urzędem [1], ogół ludzi zajmujących się administrowaniem[2] lub typ organizacji społecznej charakterystyczny dla zracjonalizowanego społeczeństwa nowoczesnego [3].

Pojęcie biurokracji utworzone zostało przez Vincenta de Gournay we Francji w roku 1745, od słowa biuro, które oznaczało gabinet i stół do pisania. Pojęcia używano w sposób pejoratywny w stosunku do urzędników państwowych, a później także do dużych organizacji[4]. Pierwszym badaczem biurokracji był Max Weber , dla którego stanowiła ona typ idealny (model)[2], chociaż przed nim biurokrację opisywali Alexis de Tocqueville i Karol Marks [5].

Spis treści

Geneza biurokracji

Początkowe formy administracji w przypadku starożytnych imperiów , w których zorganizowana mobilizacja zasobów pozwalała na utrzymanie ośrodków władzy i dysponowanie przez nie siłą militarną, aparatem sądowniczym i pobieraniem podatków. Imperia te powstawały wraz z administrowaniem ówczesnymi projektami melioracyjnymi. Skupienie władzy w rękach monarchy nastąpiło także później w Europie w okresie absolutyzmu , jednak w tej epoce istniały już takie instytucje jak parlamentaryzm czy rynek , które ograniczały nadmierną centralizację władzy. Tworząca się biurokracja miała w tym przypadku istotną rolę ograniczania arbitralnych decyzji monarchy, co wyróżniało państwa europejskie od azjatyckich. Z kolei presja rynku powodowała, że decyzje biurokracji opierały się na kalkulacji kosztów i zysków[6].

Biurokracja jako typ idealny

Wnętrze niemieckiego urzędu patentowego. Zdjęcie z roku 1929

Charakteryzując biurokrację jako typ idealny, Max Weber założył następujące jej cechy[7][8] :

  • wszystkie działania, także stosunki między członkami organizacji, są uregulowane określonymi przepisami;
  • każdy z urzędników ma określony obszar działań, za które jest odpowiedzialny w zależności od własnych kompetencji;
  • hierarchia władzy jest wyraźna, zadania są przydzielane jako obowiązki służbowe i wszystkie niższe urzędy są kontrolowane przez urzędy zwierzchnie[4];
  • wszystkie stosunki między urzędnikami mają charakter bezosobowy, cechy osobowe i uczucia nie mają wpływu na te stosunki;
  • urzędnicy są odpowiednio przygotowanymi, wyedukowanymi profesjonalistami;
  • kariera urzędników, awansowanie w ramach organizacji jest zależne od ich osiągnięć oraz stażu pracy i zgodne z obowiązującymi przepisami;
  • sfera zawodowa urzędników, którzy pełnią swe funkcje jako pracownicy najemni, jest całkowicie oddzielona od sfery prywatnej – nie są oni właścicielami żadnej części organizacji;
  • wymiana informacji następuje tylko poprzez przekazywanie oficjalnych dokumentów;
  • zbiór dokumentów staje się pamięcią organizacji;
  • urzędnicy mają zapewniony wysoki prestiż, a także stałość pracy i emeryturę[2].

Weber uznawał biurokrację jako najbardziej zracjonalizowaną formę władzy i jako doskonałą maszynę, jednak zauważał w niej problem dehumanizacji [9]. Na podstawie dokonanych analiz, twierdził, że sprawniej funkcjonują biurokracje w przedsiębiorstwach kapitalistycznych , niż w administracji państwowej[7].

Dysfunkcje modelu biurokracji

Urzędnicy w trakcie pracy. Zdjęcie z roku 1972

Wśród ograniczeń modelu biurokracji wyróżnić można[10]:

  • brak sprawnego działania w przypadku sytuacji nietypowych, które nie są uwzględnione w obowiązujących przepisach;
  • problemy z wdrażaniem innowacji , ponieważ one same są sytuacjami nietypowymi i wymagają reorganizacji istniejącej struktury organizacyjnej
  • konflikty między ekspertami, dla których autorytetem jest wiedza i urzędnikami, bazującymi na hierarchii organizacyjnej
  • przemieszczenie celów, które uwidacznia się w tym, że:
    • przestrzeganie przepisów staje się ważniejsze od realizacji celów, do jakich powołana została organizacja
    • skupianie się przez organizację na własnym funkcjonowaniu, zamiast na świadczeniu usług
    • szukanie innych celów przez organizacje, gdy te do których została powołana już są zrealizowane
  • pojawianie sie wewnątrz organizacji nieformalnych grup, które mają duży wpływ na jej funkcjonowanie, głównie w odniesieniu do zdobywania władzy i realizacji partykularnych interesów.

Jedną z negatywnych cech, jaką zauważał Weber była kwestia dążności do "nieśmiertelnego" trwania ukształtowanych już struktur biurokratycznych. Drugi z zauważanych przez niego problemów, to mnożenie liczby ekspertów w ramach samej organizacji biurokratycznej[11].

Dysfunkcje biurokracji wg Roberta Mertona

W analizie dysfunkcji biurokracji Robert K. Merton zauważył, że charakteryzują ją[12]:

  • wyuczona bezradność (wyuczona nieudolność) – sprawdzone umiejętności w przeszłości prowadzą do niewłaściwych reakcji w zmienionych warunkach;
  • skrzywienie zawodowe
  • psychoza zawodowa – jednostki w wyniku rutyny rozwijają szereg negatywnych cech, jak uprzedzenia czy antypatie;
  • nadmierne dyscyplinowanie biurokraty, które prowadzi do kurczowego trzymania się przez niego przepisów i tym samym do przemieszczania celów, zachowań o charakterze rytualizmu i formalizmu ;
  • nadmierny konformizm

Do innych problemów biurokracji zaliczyć można:

Dysfunkcje biurokracji zostały ujęte także w quasi-naukowe prawa:

Analizą dysfunkcji państwa związanych z rozrostem biurokracji zajmował się również Ludwig von Mises [14].

Biurokracja w Polsce

W Polsce administracja rządowa zatrudnia ok. 120 tys. osób, samorządowa ok. 222 tys. zaś w pozostałych jednostkach administracji publicznej pracuje łącznie ok. 382 tys. urzędników[15]. Od 2001 roku stan zatrudnienia wzrósł o 16,5%. W 2009 roku przeciętne wynagrodzenie brutto wynosiło 4414 zł a na wyższych stanowiskach - 11769 zł[16]. Polska administracja publiczna w publikowanym przez ONZ rankingu elektronicznej administracji zajęła w 2010 roku 45. miejsce, spadając z 33. miejsca w 2008 roku[17]. Wzrost zatrudnienia w latach 1990-2007 wyniósł 274%[18].

Według profesora Witolda Kieżuna głównymi wyróżnikami polskiej biurokracji jest gigantomania (przerost zatrudnienia), luksusomania (przyznawanie sobie nadmiernych przywilejów), korupcja oraz arogancja władzy, wynikająca z niechęci do uzasadniania własnych decyzji oraz lęki przez transparentnością działań organów publicznych. Jako przykłady wymieniał 700 radnych w Warszawie czy 112 stanowisk ministerialnych w rządzie[19]. Według dr hab Krzysztofa Rybińskiego głównym powodem rozrostu polskiej administracji jest jej obniżająca się wydajność, którą - przy wzroście ilości zadań publicznych i nieumiejętności wdrożenia nowoczesnych metod zarządzania - rządy próbują rekompensować zatrudnianiem nowych urzędników[20]. Np. koszt poboru podatków w Polsce jest jednym z najwyższych w strefie OECD i konsekwentnie rośnie - od 1,54 w 2000 roku do 2,62 w 2004 roku (koszt w jednostkach walutowych na 100 jednostek przychodu podatkowego), dla porównania wartości te w wynoszą 0,83 w Danii czy 0,59 w Szwecji[21]. Pomimo znacznie rozszerzonej od stycznia 2010 swobody zarządzania kadrami większość polskich urzędów nie stosuje żadnych form premiowania efektywności oraz ograniczania stanowiącej duży problem niskiej wydajności pracy[22]. Według Instytutu Sobieskiego jest to wynikiem braku jakichkolwiek ocen efektywności urzędników oraz archaicznego systemu wynagradzania, w którym premiowana jest wysługa lat a nie kompetencje i wydajność[23]. Według danych Eurostat w Polsce urzędnicy stanowią 6,2% (dla porównania w Szwecji - 5,7%, w Niemczech - 7,6%)[23].

Według raportu fundacji Polska Przedsiębiorcza głównymi powodami zniechęcającymi do zakładania działalności gospodarczej wskazane w sondażu fundacji Przedsiębiorcza Polska to "skomplikowane podatki i przepisy rachunkowe" ( fiskalizm ) i "nadmierna biurokracja"[24][25]. Według Instytutu Sobieskiego biurokratyczne, nadmiarowe i nieracjonalne wymogi formalne są istotną przyczyną odrzucania wniosków o dopłaty w ramach funduszy unijnych[26][27].

Czynniki wymieniane przez polskich przedsiębiorców jako główne przeszkody w prowadzeniu działalności gospodarczej to według OECD : skomplikowane przepisy podatkowe, niewydolne instytucje administracji publicznej i restrykcyjne prawo pracy[28][29].

Biurokracja jest zjawiskiem, które często jest wskazywane jako jeden z czynników hamujących wzrost przedsiębiorczości w Polsce. Zbyt skomplikowane i niezrozumiałe prawo jest wymieniane w sondażach publicznych jako bariera do rozpoczynania działalności gospodarczej. Dodatkowo, bardzo często nowotworzone prawo nakłada na przedsiębiorców nadmierne obowiązki, powodując po ich stronie nieuzasadnione koszty.
— Ministerstwo Gospodarki[30]

Biurokracja może prowadzić do blokowania działalności podmiotów gospodarczych, a przy równocześnie niesprawnym wymiarze sprawiedliwości – do ich upadku. Konsekwencjami są zmniejszenie przychodów budżetowych, wzrost bezrobocia oraz zwiększenie nieufności do administracji publicznej[31][32][33]. Według raportu OECD z 2010 roku nieefektywna administracja publiczna w Polsce dławi aktywność gospodarczą, zaś regulacje podatkowe i prawo powinny być bardziej transparentne i przewidywalne[28].

Według raportu opracowanego w 2010 roku przez Deloitte na zlecenie Ministerstwa Gospodarki obciążenie administracyjne polskich przedsiębiorstw na 37,3 mld czyli 2,9% PKB . Przeciętną firmę obsługa obowiązków na rzecz administracji publicznej kosztuje ponad 10 tys. zł, zaś przeciętny przedsiębiorca poświęca na nie jedną trzecią czasu pracy[34]. W wykonanym przez Ministerstwo Gospodarki pomiarze obciążeń administracyjnych (OA) zidentyfikowano łącznie 3712 obowiązków informacyjnych nakładanych na przedsiębiorców przez przepisy prawa w siedmiu sprawdzonych przez MG dziedzinach. Obciążenia te generują w skali całej gospodarki łączne koszty rzędu 77 miliardów złotych[35].

Działania służace zmniejszeniu biurokracji zawiera między innymi ustawa o swobodzie działalności gospodarczej[36], na lata 2010-2011 planowany jest także program reformy "Lepsze prawo"[30]. Przepisy do pewnego stopnia chroniące obywatela przed niekorzystnymi skutkami biurokracji zawiera także Kodeks postępowania administracyjnego (art. 7 i 8). W 2009 roku przygotowywana była ustawa o racjonalizacji zatrudnienia w administracji publicznej, jednak rząd wycofał się z niej pod naciskiem urzędów[37].

Zobacz też

Przypisy

  1. Antonina Kłoskowska: Biurokracja. W: Encyklopedia socjologii. T. I. Warszawa: Oficyna Naukowa, 1998, s. 67. . 
  2. 2,0 2,1 2,2 hasło: biurokracja. W: Słownik socjologii i nauk społecznych. Warszawa: PWN, 2006, s. 31. . 
  3. Od stosunków społecznych do organizacji. W: Piotr Sztompka: Socjologia. Kraków: Znak, 2002, ss. 126-127. . 
  4. 4,0 4,1 Nowoczesne organizacje. W: Anthony Giddens: Socjologia. Warszawa: PWN, 2004, s. 369. . 
  5. Antonina Kłoskowska: Biurokracja. W: Encyklopedia socjologii. T. I. Warszawa: Oficyna Naukowa, 1998, ss. 68-69. . 
  6. Antonina Kłoskowska: Biurokracja. W: Encyklopedia socjologii. T. I. Warszawa: Oficyna Naukowa, 1998, ss. 67-68. . 
  7. 7,0 7,1 Antonina Kłoskowska: Biurokracja. W: Encyklopedia socjologii. T. I. Warszawa: Oficyna Naukowa, 1998, s. 69. . 
  8. Barbara Szacka: Wprowadzenie do socjologii. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2003, ss. 208-209. . 
  9. Barbara Szacka: Wprowadzenie do socjologii. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2003, s. 209. . 
  10. Barbara Szacka: Wprowadzenie do socjologii. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2003, ss. 212-214. . 
  11. hasło: biurokracja. W: Słownik socjologii i nauk społecznych. Warszawa: PWN, 2006, s. 32. . 
  12. Robert Merton: Teoria socjologiczna i struktura społeczna. Warszawa: PWN, 2002, ss. 258-261, seria: Biblioteka socjologiczna. . 
  13. Barbara Szacka: Wprowadzenie do socjologii. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2003, s. 215. . 
  14. Ludwig von Mises : Biurokracja. Fijor Publishing, 2005. . 
  15. Niesprawne urzędy hamują wzrost gospodarczy w Polsce . Forsal.pl, 2010.
  16. Warto szukać pracy w administracji . Rzeczpospolita, 2010.
  17. Krzysztof Rybiński: Rybiński: Dramat w e-administracji . Dziennik Gazeta Prawna, 2010.
  18. Witold Kieżun: Sesja: Państwo i prawo. Ustrój Konstytucyjny. Sądownictwo . Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich.
  19. Warszawscy radni do redukcji . 2009.
  20. Krzysztof Rybiński : Tusk gorszy niż Lepper . Fakt, 2010.
  21. Tax Administration in OECD and Selected Non-OECD Countries: Comparative Information Series . OECD , 2006.
  22. Biurokracja pasa nie zaciska - urzędy nie zwalniają . Gazeta Prawna, 2010.
  23. 23,0 23,1 Biurokracja kosztuje nas rocznie 77,6 mld złotych . Money.pl, 2010.
  24. Tylko 2 proc. młodych zakłada własny biznes . Rzeczpospolita, 2010.
  25. Firma z przymusu . Rzeczpospolita, 2010.
  26. Małgorzata Brennek i inni: [ http://www.sobieski.org.pl/panel/plugins/newsy/files/Raport_IS_RPO_200920090316161534.pdf Dostęp do informacji oraz systemy wyboru projektów w ramach 16 Regionalnych Programów Operacyjnych]. Instytut Sobieskiego, 2009.
  27. Biurokracja zabija pieniądze z Unii . Dziennik Gazeta Prawna, 2010.
  28. 28,0 28,1 OECD Economic Survey for Poland 2010 . OECD, 2010.
  29. dr hab. Ewa Freyberg: Ekspertyza krajowa dotycząca tworzenia "administracji przyjaznej przedsiębiorcom" w ramach projektu "Skuteczne wsparcie reformy administracji publicznej przy wykorzystaniu środków Europejskiego Funduszu Społecznego" . Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2010.
  30. 30,0 30,1 Lepsze prawo. Program reformy regulacji 2010-2011 . Ministerstwo Gospodarki, 2010.
  31. Urzędnicze piekło firm . Rzeczpospolita, 2010.
  32. Jak państwo niszczy firmy . Rzeczpospolita, 2010.
  33. Raport: Przedsiębiorczość w Polsce . Ministerstwo Gospodarki, 2010.
  34. Biznes: co trzecia godzina na pisaniu sprawozdań . Rzeczpospolita, 2010.
  35. Pomiar obciążeń administracyjnych . Ministerstwo Gospodarki, 2010.
  36. Urząd ma działać szybko i nie wymagać zbyt wiele . Rzeczpospolita, 2010.
  37. Rząd wycofuje się z ustawowego zwalniania urzędników . Gazeta Prawna, 2009.


Inne hasła zawierające informacje o "Biurokracja":

Narodowy socjalizm otwartej nacjonalizacji wszystkich zakładów – jedynie w kwestiach technicznych.”— Ludwig von Mises , Biurokracja, 1944 W praktyce dochodziło do licznych naruszeń prawa własności, jeśli chodzi o ...

Anarchizm ...

Demokracja ludowa ...

Fiskalizm ...

Qin Shi Huang (tzw. komanderii ), zaś odsuniętą od władzy szlachtę rodową zastąpiła centralna i lokalna Biurokracja, bez prawa dziedziczenia urzędów. W ten sposób cesarz stworzył tzw. feudalizm ...

Prawica ...

Trockizm ...

Anarchizm komunistyczny ...

George Ritzer ...

Rynek (ekonomia) są w określonym czasie przez wynalazki ludzkie (takie jak pozytywne prawo, pieniądz, Biurokracja), które w przyszłości zmieniają społeczeństwo, stanowiąc impuls do zmian ewolucyjnych. Rynek ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Biurokracja":

230a Kryzysy ideologiczne, gospodarcze i społeczne w Polsce Ludowej (plansza 7) ...

239. Konflikty i wspólne wartości (plansza 8) urzędników oraz nadmierne koszty utrzymania siedzib rozrzuconych po całym świecie. Zbyt duża Biurokracja spowalnia podejmowanie niektórych decyzji. ...

204 Kryzys europejskiej myśli demokratycznej (plansza 12) państwa totalnego. Istotą totalitaryzmu jest skrajne podporządkowanie aparatowi władzy. W państwach totalitarnych Biurokracja aparatu państwa kontroluje wszystkie dziedziny życia. Systemy totalitarne ukształtowały się w ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie