Jezioro Bajkał
Mapa Jeziora Bajkał Mapa Jeziora Bajkał
Państwo	Rosja
Powierzchnia	31 500 km²
Wymiary	663 × 79[1]
Głębokość • średnia • maksymalna	730 m 1642 (1637 - najwyższa osiągnięta głębokość zanurzenia)[2] m
Objętość	23 000 km³
Wysokość lustra	455 m n.p.m.
Rzeki zasilające	336 rzek
Rzeki wypływające	Angara
Miejscowości nadbrzeżne	Irkuck (w pobliżu) Ust'-Barguzin Siewierobajkalsk
Rodzaj jeziora	tektoniczne
Położenie na mapie Rosji Jezioro Bajkał
53°30'N 108°12'E / 53.5, 108.2 Na mapach: 53°30'N 108°12'E / 53.5, 108.2

Bajkał ( ros. Озеро Байкал) – jezioro tektoniczne w Azji , zwane "Błękitnym okiem Syberii" lub "Syberyjskim morzem", położone na terytorium Rosji ( Syberia ) w Republice Buriacji i Obwodzie irkuckim . Jest ono najstarszym i najgłębszym jeziorem na świecie, a ponadto - pod względem powierzchni - drugim jeziorem w Azji i siódmym na świecie^[3].

Położenie

Leży w rowie tektonicznym , na wysokości 455 m n.p.m. Rozciąga się na długości 663 km. Jego maksymalna szerokość wynosi 79 km. Wokół jeziora rozciąga się wiele pasm górskich powstałych w orogenezie bajkalskiej (tzw. bajkalidy ). Na północno-zachodnim brzegu znajdują się Góry Bajkalskie o wysokości do 2572 m n.p.m.( Góra Czerskiego ). Na południowy zachód od nich, wzdłuż zachodniego brzegu jeziora ciągną się Góry Przymorskie. Na brzegu północno-wschodnim znajdują się Góry Barguzińskie sięgające 2841 m n.p.m.Pik Bajkał, od których na południowy zachód ciągnie się pasmo Ulan-Burgasy. Natomiast od strony południowo-wschodniej nad jeziorem wznosi się pasmo Chamar-Daban .

Głębokość i powierzchnia

Głębokość maksymalna jeziora, wg nowych danych z 2009 r. jest równa 1642 m ^[4]. Jego dno znajduje się na głębokości 1186,5 m p.p.m., co oznacza, że Bajkał jest największą światową kryptodepresją . Głębokość średnia wynosi 730 m. Zasoby wodne jeziora wynoszą 23 tys. km^{3 [5]}, co stanowi 1/5 światowych zasobów wody słodkiej.

Rzeka Jenisej i jej dorzecze

Jezioro ma powierzchnię 31,5 tys. km², w tym 27 wysp . Największą z nich jest wyspa Olchon , której powierzchnia wynosi 742 km².

Bajkał ma 336 dopływów , z czego najważniejsze to Selenga , Barguzin czy Górna Angara . Ujścia rzek są deltowate . Wypływa z niego z kolei tylko jedna rzeka – Angara , prawy dopływ Jeniseju . Powierzchnia zlewiska jeziora wynosi 557 tys. km².

Geologia

Jezioro znajduje się w ryftcie bajkalskim. Jego powstanie wiąże się odsuwaniem się płyty amurskiej od płyty euroazjatyckiej wywołanym kolizją płyty indyjskiej z Azją, rozszerzeniem pacyficznych stref subdukcji i ciepłem płaszcza ziemskiego ^[6] Ocenia się, że wiek Bajkału może być większy niż 25 mln. lat. W tym czasie na dnie gromadził się materiał osadowy przynoszony z biegiem dopływów jeziora. Grubość osadów dennych naukowcy oceniają na ponad 7 km ^[7].

Klimat i krajobraz

Miąższość lodu na powierzchni jeziora różnicuje się od 0,4 do 1,2 m w okresie od grudnia do maja ^[8]. Wodę cechuje niskie stężenie substancji rozpuszczonych i zawiesiny , z czym jest związana wysoka przezroczystość dochodząca do 40 m^[9]. Również lód jest tak przezroczysty, że nawet w odległości kilkudziesięciu metrów od brzegu widać dno jeziora.

Wieją tu miejscowe wiatry , z których można wyróżnić dwa podstawowe typy^[9]:

• podłużne (inna nazwa przechodnie) – suche i silne wiatry wiejące wzdłuż dłuższej osi jeziora zorientowanej z południowego zachodu do północnego wschodu, lokalnie nazywane wierchowik i kułtuk ,
• poprzeczne – wiejące dolinami rzek w stronę jeziora, prostopadle w stosunku do wiatrów podłużnych, należą do nich m.in. barguzin , sarma , buguldiejka, tarchaika, pokatucha, selenga, angara, szełonnik.

Rozkład dominujących wiatrów jest zdeterminowany przez masywy górskie, głęboko wcinające się doliny rzek uchodzących do jeziora oraz północno-zachodnią cyrkulacją mas powietrza. Specyficzne ukształtowanie daje możliwość do bardzo intensywnego mieszania się wód i, co za tym idzie, natlenienia nawet największych głębin jeziora.

Jezioro to cechuje się wyjątkowo zrównoważonym ekosystemem , wykształconym dzięki trwającym miliony lat procesom regulacyjnym.

Flora, fauna i ochrona przyrody

Bajkał charakteryzuje wielkie bogactwo flory i fauny. Ocenia się, że występuje w nim ok. 2630 gatunków roślin i zwierząt, w tym wiele (60% gatunków) gatunków endemicznych , np. foka bajkalska (Pusa sibirica, wcześniej Phoca sibirica), omul bajkalski (Coregonus migratorius Georgi), gołomianka (Comephorus baicalensis) ^[10] czy cyraneczka bajkalska (Anas formosa).

W rejonie jeziora Bajkał znajduje się pięć głównych obszarów chronionej przyrody (w tym trzy rezerwaty (zapowiedniki), w tym Rezerwat Barguziński oraz dwa parki narodowe) o łącznej powierzchni ponad 17 tysięcy km²^[11]. Występuje także dziesięć zakazników o łącznej powierzchni przekraczającej 5 tysięcy km² oraz ponad 100 pomników przyrody^[9], choć istnieją też inne dane nt. liczebności dwóch ostatnich kategorii ^[12]. W roku 1996 Bajkał wraz z przyległymi terenami został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO .

Gospodarka

Jezioro ma duże znaczenie dla żeglugi i rybołówstwa . Dwa największe porty nad Bajkałem to Ust'-Barguzin i Siewierobajkalsk . Na przełomie lat 80/90. XX w. połowy ryb wynosiły 20 tys. cetnarów (2 tys. ton, 1 cetnar w Rosji =100 kg) ryby rocznie, z tego 70 % stanowi omul bajkalski ^[13]. Przed 1941 r. roczne połowy były kilkukrotnie większe ^[14]. W okolicach Bajkału przebiega Kolej Transsyberyjska i Kolej Bajkalsko-Amurska .

Ważnymi badaczami Bajkału byli polscy zesłańcy:

• Benedykt Dybowski ,
• Aleksander Czekanowski ,
• Jan Czerski ,
• Wiktor Godlewski .

Oprócz tego znaczne zasługi w badaniach jeziora położyli rosyjscy i radzieccy uczeni: F.K. Driżenko (hydrologia), Wierieszczagin, P.P. Szerstjankin.

Zobacz też

• Ryby jeziora Bajkał
• Wiatry jeziora Bajkał
• Przybajkale
• Na dzikich stepach za Bajkałem (także: Brodiaga) - pieśń poświęcona m.in okolicom jeziora Bajkał

Źródła

• Encyklopedia Audiowizualna Britannica – Geografia I –
• Atlas Lake Baikal Past Present Future, Bocтoчнo-Срибирское Aэрогеодезическое Предпрятие, Irkuck 2005,
• Tadeusz Szczypek, Stanisław Wika, Walerian Snytko, Bajkał, Beskidzka Szkoła Wyższa Turystyki, Żywiec 2004
• Особо Охраняемые Природные Территории России, http://www.oopt.info/

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Informacje turystyczne o jeziorze Bajkał ( ang. ), ( niem. )
• Informacje krajoznawcze i noclegi nad Bajkałem
• Bajkał w Wikimapii
• zbiór zdjęć z różnych miejsc nad Bajkałem

Galeria

Skała Szamanka (Скала Шаманка) na wyspie Olchon na Bajkale

Cieśnina między zachodnim brzegiem Bajkału a wyspą Olchon

Jezioro Bajkał zimą

Bajkał widziany z kosmosu