Pocisk z czasów wojny polsko-ukraińskiej we
Lwowie
Wojna polsko-ukraińska 1918-1919 – konflikt zbrojny o przynależność państwową zamieszkanej przez
Polaków
i
Ukraińców
Galicji Wschodniej
.
Stronami konfliktu były: proklamowana
1 listopada
1918
roku przez społeczeństwo ukraińskie Galicji Wschodniej
Zachodnioukraińska Republika Ludowa
po jednej stronie oraz polskie społeczeństwo
Lwowa
i lokalny lwowski Komitet Ochrony Dobra i Porządku Publicznego (Tymczasowa Komisja Rządząca), a po
11
(w rzeczywistości
22 listopada
)
odrodzone państwo polskie
, po drugiej.
Opanowanie Galicji Wschodniej przez Ukraińców
Walki uliczne we Lwowie
W październiku 1918 roku
Rada Regencyjna
ogłosiła manifest do narodu polskiego, ogłaszający powstanie niepodległego państwa polskiego. Zarząd miasta Lwowa wysłał więc
11 października
1918 do Rady Regencyjnej list zapewniający, że mieszkańcy miasta wezmą aktywny udział w budowie niepodległej Rzeczpospolitej. Na mocy dekretów Rady i rozkazu jej Komisji Wojskowej płk
Władysław Sikorski
rozpoczął organizację we Lwowie z byłych oficerów i szeregowych
Polskiego Korpusu Posiłkowego
oddziałów Wojska Polskiego, powołując Komendę Okręgową. Od lata 1918 istniały ponadto Polskie Kadry Wojskowe powiązane z Narodową Demokracją. Na ich czele stał kpt. armii austriackiej
Czesław Mączyński
, członek Ligi Narodowej.
W tym czasie nastąpiło też ożywienie działalności niepodległościowych organizacji ukraińskich.
W pierwszej połowie października 1918 zwołano do Lwowa delegatów z ziem należących przed wojną do
Austro-Węgier
, na których mieszkali Ukraińcy –
Galicji Wschodniej
,
Bukowiny
i
Rusi Zakarpackiej
.
19 października
utworzyli oni
Ukraińską Radę Narodową
, która ogłosiła utworzenie państwa ukraińskiego z ziem wschodniej Galicji aż po rzekę
San
.
20 października
podczas posiedzenia Rady Miejskiej Lwowa przyjęto rezolucję o przyłączeniu miasta do Polski. Aktowi sprzeciwili się radni ukraińscy, uznając go za bezprawny.
30 października
komendant lwowskiego okręgu
POW
– por.
Ludwik de Laveaux
podczas odprawy komendantów grup poinformował, że następnego dnia planuje zbrojne zajęcia Lwowa w imieniu Rzeczpospolitej, uprzedzając podobną akcję ze strony Ukraińców. Przewidywał zajęcie Dworca Głównego wraz z magazynami wojskowymi, obsadzenie rogatki Łyczakowskiej, oraz zajęcie
Ratusza
, Poczty Głównej i komendy wojsk austriackich w gmachu namiestnictwa[1]. Tego samego dnia ogłoszono także mobilizację, która spotkała się z szerokim odzewem, zwłaszcza wśród młodzieży.
1 listopada
1918
nad ranem, żołnierze podlegający Ukraińskiemu Komitetowi Wojskowemu, uprzedzając polską akcję, opanowali większość gmachów publicznych we Lwowie. W odpowiedzi powstały spontanicznie, w zachodniej części miasta, dwa polskie punkty oporu z bardzo nieliczną początkowo i słabo uzbrojoną załogą. Były to: szkoła im. Henryka Sienkiewicza, w której znajdował się batalion kadrowy WP pod dowództwem kpt. Zdzisława Trześniowskiego i Dom Akademicki przy ul. Issakowicza z niewielką grupą żołnierzy POW. Obie placówki rozpoczęły akcję obronną. Wkrótce powołano Naczelną Komendę Obrony Lwowa na czele z kpt. Czesławem Mączyńskim.
17 listopada
1918
roku rozkazem Józefa Piłsudskiego, na własne życzenie, na czele Naczelnego Dowództwa Wojsk Polskich w Galicji Wschodniej, potocznie nazywanego
Armią Wschód
, stanął gen.
Tadeusz Rozwadowski
.
Walki we Lwowie trwały do
21 listopada
1918
roku, kiedy to Polacy uzyskali znaczną przewagę dzięki pomocy w ludziach i sprzęcie, dostarczanej z Przemyśla (zdobytego przez wojska ukraińskie 4 listopada, utraconego 11 listopada).
Oblężenie Lwowa
Aby uniknąć otoczenia, dowodzący wojskami ukraińskimi płk.
Hnat Stefaniw
rozkazał wojskom ukraińskim opuścić Lwów w nocy
22 listopada
1918
roku. Miasto nadal było oblężone.
Podobne wystąpienia miały miejsce w
Drohobyczu
,
Borysławiu
,
Samborze
i
Przemyślu
.
W nocy z 24/25 listopada do oblężonego Lwowa przybył gen. Rozwadowski i przejął dowodzenie od gen.
Bolesława Roi
. Rozkazy nowego dowódcy nakazywały kontynuowanie ofensywy. Rozwadowski po rozpoznaniu sytuacji stwierdził, że polskie siły są na to zbyt słabe. Generał przystąpił do przekształcania nierównych liczebnie i niezdyscyplinowanych grup ochotników w oddziały regularnego wojska.
Walki w Galicji Wschodniej i Wołyniu od grudnia 1918 do marca 1919
Przebieg linii frontu w lutym 1919
Czas po wycofaniu się ze Lwowa Kwatera Główna
UHA
wykorzystała na organizowanie oddziałów wojskowych. W połowie grudnia front polsko-ukraiński ustalił się na linii od
Cisnej
do
Chyrowa
, potem wzdłuż linii kolejowej Przemyśl-Lwów do Przemyśla, z powrotem wzdłuż tej samej linii na przedpola Lwowa, następnie do
Jarosławia
, przez
Lubaczów
,
Rawę Ruską
,
Bełz
do
Kryłowa
.
Z początkiem stycznia wojska polskie zdobyły
Uhnów
i
Bełz
, oraz zdobyły linię kolejową Jarosław-Rawa Ruska, co dało im dobrą pozycję do kolejnych operacji zaczepnych.
Pod koniec grudnia Naczelna Komenda Ukraińska przystąpiła do ofensywy mającej na celu zajęcie Lwowa i wyparcie wojsk polskich za San. Gen. Rozwadowski w porę doskonale odgadł te zamiary. Według jego rozkazu grupa mjr. Józefa Sopotnickiego uderzyły na tyły wojsk ukraińskich oblegających miasto. Straty zadane Ukraińcom, spowodowały, że obrońcom Lwowa, mimo trudnej sytuacji w mieście udało się odeprzeć ofensywę. Kolejny nieudany atak na Lwów miał miejsce na początku stycznia 1919 roku. Po jego załamaniu dowództwo UHA zaplanowało przerwać połączenie pomiędzy Lwowem a Przemyślem. Była to tzw. „operacja wowczuchowska”, trwająca od
15 lutego
do
19 marca
1919
roku. Początkowo zakończyła się ona sukcesem (połączenie przerwano), jednak w niekorzystnej dla armii polskiej sytuacji przerwania walk zażądała Misja Wojskowa
Ententy
pod przewodnictwem gen. Josepha Barthelemy (
linia Barthelemy
).
Walki od marca do lipca 1919
Wojna polsko-ukraińska. Przebieg działań wojennych maj-lipiec 1919
[2].
Walki wznowiono
2 marca
, a
19 marca
wojska polskie odbiły linię kolejową Przemyśl-Lwów.
Nową propozycję
rozejmu
Rady Czterech (pod przewodnictwem gen. Bothy –
linia Bothy
) przyjęła Kwatera Głowna UHA, ale odrzuciły ją władze polskie, i przerzuciły oddziały
armii Hallera
w sile 35 000 żołnierzy na front polsko-ukraiński.
Pod koniec kwietnia 1919 Naczelne Dowództwo Wojsk Polskich opracowało plan ofensywy przeciwko armii zachodnio-ukraińskiej w Galicji Wschodniej. Celem
operacji
było rozbicie wojsk ukraińskich operujących na Wołyniu i Galicji Wschodniej, zapewnienie bezpieczeństwa polskiej ludności zamieszkującej te tereny, odzyskanie obszarów Galicji Wschodniej oraz uzyskanie bezpośredniego połączenia Polski z Rumunią.
Pod rozkazami gen. Józefa Hallera zgrupowano znaczne siły. Ich trzon stanowiły: I korpus gen. Daniela Odry, 1 i 2 Dywizje Strzelców z
Armii Polskiej we Francji
, Grupa Operacyjna gen. Aleksandra Karnickiego, Lwowska Dywizja Piechoty oraz zgrupowanie gen. Wacława Iwaszkiewicza z podległą mu Grupą Operacyjną gen. Władysława Jędrzejowskiego i nowo sformowanie 3 i 4 Dywizja Piechoty. Łącznie stan bojowy oddziałów polskich przewidzianych do działań wynosił około 50 000 żołnierzy, 200 dział i 900 karabinów maszynowych[3].
Siły armii zachodnio-ukraińskiej zebrane pod dowództwem gen. Mychajła Omelianowicza-Pawlenki, posiadały w tym czasie około 44 000 żołnierzy, 552 karabiny maszynowe i 144 działa.
W połowie maja 1919 roku wojska polskie rozpoczęły ofensywę w Galicji i na Wołyniu. 14 maja jako pierwsze uderzyły oddziały I Korpusu Armii Hallera, Grupa Operacyjna gen. Aleksandra Karnickiego oraz Lwowska Dywizja Piechoty. 15 maja weszło do akcji zgrupowanie gen. Wacława Iwaszkiewicza, uderzając z trzech stron na Sambor.
25 maja oddziały polskie doszły do linii
Bolechów
-
Chodorów
-
Bóbrka
-
Busk
. W tym samym czasie, 25 maja, armia rumuńska wraz z
4 Dywizją Strzelców Polskich
rozpoczęła zajmowanie południowo-zachodnich terenów ZURL (
Pokucia
) z
Kołomyją
i
Śniatynem
. Część oddziałów ukraińskich (
1 Brygada Górska UHA
i Grupa „Hłyboka”) utraciły styczność z głównymi siłami, i zmuszone były przejść na
Zakarpacie
, gdzie zostały internowane przez władze
czechosłowackie
.
Zmusiło to dowództwo UHA do przesunięcia oddziałów na południowy wschód Galicji, ograniczony rzekami
Zbrucz
-
Dniestr
. Po krótkim odpoczynku i reorganizacji oddziały UHA pod dowództwem gen.
Ołeksandra Hrekowa
7 czerwca przystąpiły do natarcia („
ofensywa czortkowska
”).
W ciężkich bojach udało im się odrzucić wojska polskie na linię
Dniestr
-
Gniła Lipa
-
Przemyślany
-
Podkamień
, co obudziło nadzieję na zwycięstwo, i w konsekwencji spowodowało odrzucenie polskiej propozycji przymierza i utworzenia linii demarkacyjnej, zwanej
linią Delwiga
.
Brak zapasów i wyposażenia (głównie amunicji strzeleckiej) zmusił jednak armię UHA do powrotu na pozycje wyjściowe nad Dniestrem i Zbruczem. 28 czerwca 1919 roku armia polska przełamała front pod
Jazłowcem
i zmusiła oddziały UHA 16 lipca do wycofania się za Zbrucz, na teren
URL
.
Oddziały UHA zostały użyte w celu wsparcia wojsk URL w walce z bolszewikami. Już 25 lipca na przeciwbolszewicki front ruszył
II Korpus Halicki
, a reszta UHA wyruszyła 2 sierpnia 1919 (
operacja kijowska
).
Po zakończeniu walk
Już po zajęciu Lwowa, 22 listopada 1918 polskie władze wojskowe zatrzymały jako zakładników ukraińskich polityków:
Juliana Romanczuka
,
Kyryła Studynśkiego
,
Wołodymyra Ochrymowycza
,
Wołodymyra Starosolskiego
,
Iwana Kiweluka
,
Wołodymyra Baczynśkiego
,
Iwana Kurowcia
. Następnie rozpoczęto internować w obozach Ukraińców "podejrzanych o działalność na szkodę państwa polskiego", w tym urzędników ZURL oraz żołnierzy Armii Halickiej. Utworzono obozy internowania m.in. w Brześciu, Dąbiu, Dęblinie, Kaliszu, Lwowie, Modlinie, Pikulicach, Przemyślu, Strzałkowie, Szczypiornie, Tarnopolu, Tomaszowie, Wadowicach, Wiśniczu. Ogólnie w końcu 1919 w obozach przebywało 23-24 tysiące internowanych Ukraińców, a w sumie przewinęło się przez nie około 100 tysięcy Ukraińców. Około 20-25 tysięcy zmarło w obozach, głównie wskutek epidemii tyfusu i czerwonki.
Dekretem Naczelnika Państwa z 10 stycznia 1919 zlikwidowano
Polską Komisję Likwidacyjną
. Na jej miejsce powołano Komisję Rządzącą dla Galicji, Śląska Cieszyńskiego, Orawy i Spisza. 7 marca 1919 rozporządzeniem Rady Ministrów ustanowiono Generalnego Delegata Rządu, który posiadał uprawnienia dawnego
namiestnika
Galicji, wyłączając z jego jurysdykcji radę szkolną, dyrekcję skarbu, zarząd lasów i dóbr państwowych. Ustawą z 30 stycznia 1920 rozwiązano
Sejm Krajowy Galicji
i
Wydział Krajowy
, wprowadzając tymczasowy samorząd. Ustawą z 3 grudnia 1920 wprowadzono nowy podział administracyjny Galicji na 3 województwa - lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie.
Bibliografia
- Rafał Galuba – "Niech nas rozsądzi miecz i krew ...", Poznań 2004,
- Maciej Krotofil – "Ukraińska Armia Halicka 1918-1920", Toruń 2002,
- Maciej Kozłowski – "Między Zbruczem a Sanem", Kraków 1990,
-
Jeremiasz Ślipiec
- "Drogi niepodległości - Polska i Ukraina 1918-1921", Warszawa 1999,
- Tadeusz Dąbkowski - "Ukraiński ruch narodowy 1912-1923", Warszawa 1985
- 4 Dywizja Piechoty - Zmechanizowana 1808-1994 : zarys dziejów. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. .
Przypisy
Zobacz też
Linki zewnętrzne