Guzik żołnierza WP we Francji, 1940
Winston Churchill
wizytuje w towarzystwie Władysława Sikorskiego jednostkę Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie
1 Dywizja Pancerna gen. Maczka w Haddington 1943
Mundur żołnierza Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich
Polskie Siły Zbrojne – zorganizowane formacje wojskowe, utworzone jesienią 1939 poza granicami
Polski
, na podstawie międzysojuszniczych umów podpisanych przez
Wielką Brytanię
i
Francję
. Polskimi Siłami Zbrojnymi dowodził
Naczelny Wódz
.
Wojsko Polskie we Francji
Pierwsze oddziały Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie wówczas pod nazwą Armia Polska we Francji zaczęto tworzyć już we wrześniu 1939 roku na terytorium francuskim spośród Polaków przebywających we
Francji
,
Belgii
,
Holandii
i
Wielkiej Brytanii
.
Podstawę formowania polskich wojsk stanowiła polsko-francuska umowa z 9 września 1939 w sprawie utworzenia dywizji polskiej we Francji, a następnie umowa z 4 stycznia 1940 o tworzeniu tam Wojska Polskiego. Na mocy tejże umowy, od stycznia 1940 roku ze
zmobilizowanych
ochotników zaczęto formować jednostki wojsk lądowych, lotnictwa i
marynarki wojennej
, działającej w składzie armii francuskiej. Łącznie Armia Polska we Francji liczyła w 1940 ok. 85 000[1] żołnierzy. Podczas formowania jednostek odtwarzanego Wojska Polskiego brano pod uwagę doświadczenia z przegranej kampanii w Polsce. Dotyczyło to m.in. silniejszego wyposażenia oddziałów w broń przeciwpancerną.
W okresie od listopada 1939 roku rozpoczęto formowanie 4 dywizji piechoty (
1 Dywizja Grenadierów
,
2 Dywizja Strzelców Pieszych
,
3 Dywizja Piechoty
,
4 Dywizja Piechoty
) oraz 1 brygady pancerno-motorowej (
10 Brygada Kawalerii Pancernej
). Ze sformowanych oddziałów wydzielono część sił i utworzono
Samodzielną Brygadę Strzelców Podhalańskich
.
Ponadto formowano szereg oddziałów lotnictwa oraz wsparcia. Organizacja oddziałów była utrudniona wskutek braku uzbrojenia i sprzętu. W efekcie w obronie Francji w 1940 wzięło udział ok. 50 000[2] polskich żołnierzy z tych oddziałów. Straty podczas tych działań wyniosły 1 400 (inne źródła 4 000) poległych, a ponad 4 500 (ok. 5000) rannych. W czasie walk na froncie francuskim polscy piloci myśliwców zestrzelili ok. 50 samolotów niemieckich, a 5 prawdopodobnie.
W walkach o
Norwegię
(
bitwa o Narwik
, maj 1940) uczestniczyła
Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich
oraz okręty Polskiej Marynarki Wojennej. W kampanii francuskiej (czerwiec 1940) brały udział następujące związki taktyczne
1 Dywizja Grenadierów
,
2 Dywizja Strzelców Pieszych
i
10 Brygada Kawalerii Pancernej
.
W Syrii formowano
Samodzielną Brygadę Strzelców Karpackich
(dowódca płk później gen.
Stanisław Kopański
).
Po klęsce Francji udało się ewakuować około 27 000[1] żołnierzy i oficerów PSZ do
Palestyny
i Wielkiej Brytanii.
Polskie Siły Zbrojne w Wielkiej Brytanii
W Wielkiej Brytanii powstał
I Korpus Polski
. Polacy otrzymali tam zadanie zorganizowania obrony wschodniego wybrzeża
Szkocji
.
Od lipca do października 1940 polscy piloci, w liczbie 2226 lotników, w tym 243 oficerów, uczestniczyli w
powietrznej obronie Wielkiej Brytanii
.
Polskie Siły Powietrzne
podlegały operacyjnie
Royal Air Force
zaś
Polska Marynarka Wojenna
Royal Navy
. Cały sprzęt PSZ oprócz kilku należących przed wojną do Polski okrętów wojennych został wydzierżawiony od Brytyjczyków i za wyjątkiem zniszczonego w czasie działań bojowych podlegał zwrotowi po zakończeniu wojny. Rozwój liczebny i organizacyjny PSZ skupiających w czerwcu 1941 roku 22,5 tysięcy żołnierzy i oficerów niemal całkowicie pozbawionych wówczas możliwości uzyskania uzupełnień nastąpił po agresji Niemiec na ZSRR i zawarciu
układu Sikorski-Majski
.
W 1942 generał
Stanisław Maczek
został dowódcą nowosformowanej
1 Dywizji Pancernej
, wchodzącej w skład 1 Korpusu.
Polscy piloci brali też udział w bombardowaniu
Niemiec
oraz niemieckich obiektów wojskowych w krajach
okupowanych
. Polskie dywizjony 300 i 301 w dniu
22 grudnia
1940 dokonały nalotu na
rafinerię
nafty
w
Antwerpii
, a
1 stycznia
1941 zbombardowały miasto
Bremę
. Także
23 marca
1941 polskie jednostki lotnicze wzięły udział w nalotach bombowych na
Berlin
, oraz kolejno na
Mannheim
,
Kolonię
, oraz inne miasta niemieckie, porty francuskie
Brest
i
Hawr
, gdzie
marynarka
niemiecka otworzyła bazy morskie. Od czerwca
1944
całe lotnictwo polskie w składzie RAF wspierało inwazję wojsk
alianckich
w
Europie Zachodniej
. Polska Marynarka Wojenna uczestniczyła w 787 konwojach, w walkach o
Atlantyk
oraz operacjach na
Morzu Śródziemnym
.
W latach 1943-1945 podstawowym źródłem uzupełnień dla PSZ na zachodzie stali się
jeńcy wojenni
oraz 89 600[3] żołnierzy narodowości polskiej którym udało się zdezerterować z
Wehrmachtu
(spośród 250 087 osób narodowości polskiej wcielonych przymusowo do Wehrmachtu[3], jako zakwalifikowanych przymusowo do III i IV kategorii
niemieckiej listy narodowościowej
), przekazani przez Anglosasów z obozów jenieckich. W mniejszym stopniu mobilizacja Polonii francuskiej natomiast nikłe rezultaty (kilkusetosobowe grupy ochotników zamiast spodziewanych dziesiątków tysięcy) przyniósł zaciąg do PSZ prowadzony wśród Polonii w
USA
,
Kanadzie
i
Ameryce Południowej
.
Polskie Siły Zbrojne w ZSRR
Na podstawie po umowy o pomocy w wojnie przeciw Niemcom hitlerowskim z 1941 oraz polsko-radzieckiej umowy wojskowej z 14 sierpnia 1941 utworzono Armię Polską w ZSRR (dowódca gen. Władysław Anders), której stan osiągnął w marcu 1942 ok. 7 tys. żołnierzy. W marcu i kwietniu oraz i od czerwca do sierpnia 1942 w porozumieniu z władzami radzieckimi ewakuowano tę armię do Iraku (ogółem ok. 78 tys. żołnierzy i ok. 35 tys. osób cywilnych)
Armia Polska na Bliskim i Środkowym Wschodzie
Polska jednostka wojskowa walczyła także na
Bliskim Wschodzie
.
Brygada Strzelców Karpackich
brała udział w walkach w
Syrii
,
Palestynie
i w
Egipcie
. Od lipca 1941 uczestniczyła w operacjach na obszarze
Libii
, m.in. wsławiła się w obronie
Tobruku
będąc w latach 1941-1942 jedyną jednostką wojsk lądowych PSZ zaangażowaną w działania bojowe.
Armia Polska na Wschodzie
Utworzona została na podstawie
rozkazu
Naczelnego Wodza PSZ
,
gen. broni
Władysława Sikorskiego
z 12 września 1942, w
Iraku
,
Iranie
i
Palestynie
z połączenia
Wojska Polskiego na Środkowym Wschodzie
i
Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR
.
W
1943
w Iraku powstał
2 Korpus Polski
.
PSZ w ramach kampanii apenińskiej i w składzie drugiego frontu
W latach 1944-1945 jednostki Polskich Sił Zbrojnych walczyły na terenie Francji, Belgii,
Włoch
i
Niemiec
. W działaniach bojowych wzięły udział następujące jednostki PSZ: II Korpus Polski w składzie 8 armii brytyjskiej walczący we Włoszech liczący w maju 1945 roku 78 tysięcy żołnierzy, formacja ta m.in. brała udział w przełamaniu niemieckich fortyfikacji
Linii Gustawa
, odgrywając istotną rolę w
bitwie pod Monte Cassino
.
Licząca 16 tysięcy żołnierzy
1 Dywizja Pancerna
w składzie 1 armii kanadyjskiej walcząca we Francji, Belgii, Holandii, Niemczech. Jedną z największych walk tej formacji była
bitwa pod Falaise
i dalsze starcia z siłami niemieckimi pod
Chambois
.
Licząca 2 200 żołnierzy
1 Samodzielna Brygada Spadochronowa
walcząca w
operacji Market Garden
w składzie 1 armii spadochronowej oraz kilka tysięcy polskich lotników i marynarzy walczących składzie RAF i Royal Navy. Pod koniec maja 1945 ich liczebność wynosiła od 200 000[1] do 210 000[4] żołnierzy zaś wiosną 1946 roku do ponad 240 tysięcy.
Rozformowanie PSZ
Po zakończeniu wojny w latach 1946 - 1947 żołnierze polscy pełnili służbę w okupowanych Niemczech i we Włoszech, aż do rozbrojenia a następnie rozwiązania PSZ przez Brytyjczyków w 1947. Specjalnie dla Polaków, którzy nie chcieli wracać do komunistycznej Polski alianci utworzyli
Polski Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia
. Część z żołnierzy powróciła do kraju, często padając ofiarami terroru
stalinowskiego
, część pozostała na
emigracji
. Ogółem do Polski
repatriowało
się 105 000 żołnierzy i oficerów, większość pozostała na emigracji (w tym 90% składu 2 Korpusu). Spośród kadry dowódczej za granicą pozostało 106 generałów, a 20 zdecydowało się na powrót do kraju.
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Nowa Powszechna Encyklopedia PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, ss. 692, 693 (tom 6). .
- ↑
Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Kampania we Francji
- ↑ 3,0 3,1 Andrzej Poleski, Jakub Basista, Tadeusz Czekalski, Krzysztof Stopka: Dzieje Polski. Kalendarium. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2000, s. 699. .
- ↑
Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie
Zobacz też
Bibliografia
- Józef Smoliński: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie : 1939-1945. Warszawa: "Egros", 1997. .
- Jan Pindela-Emisarski, Wacław Fiedler, Jacek Hlawaty: Wspomnienia : 1896-1945. Londyn: Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego, 2004. .
- Stanisław Kopański, Wspomnienie wojenne 1939-1945, Londyn 1961.
- Tadeusz Antoni Wysocki: 1 Polska Dywizja Pancerna 1939-1947 : geneza i dzieje. Warszawa: Bellona, 1994. .
- Bohdan Królikowski: Kres ułańskiej epopei : szkice do dziejów kawalerii rozpoznawczej i pancernej Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1939-1947. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 2007. .
Linki zewnętrzne